Morgunblaðið - 22.12.2001, Blaðsíða 38

38 LAUGARDAGUR 22. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
FRAMKVÆMDIR við fyr-irhugað álver í Reyðar-firði og Kárahnjúkavirkj-un munu fyrirsjáanlega
hafa umtalsverð áhrif á atvinnulíf á
Austurlandi, bæði neikvæð og já-
kvæð áhrif sem fylgja miklum um-
svifum á svæði þar sem atvinnulífið
hefur verið í föstum skorðum um
langt skeið eða átt undir högg að
sækja. Meðal neikvæðra áhrifa má
nefna aukna samkeppni um vinnu-
afl og þensluáhrif sem geta sett
starfsemi fyrirtækja í uppnám, en
jákvæð áhrif eru m.a. aukin umsvif
á svæðinu og ekki síst þau hliðar-
áhrif sem stóriðjuframkvæmdir og
rekstur álvers geta haft á atvinnu-
lífið á Austurlandi.
Í síðustu viku var sett á fót fimm
manna framkvæmdanefnd sem ætl-
að er að fylgja eftir undirbúningi at-
vinnugreina fyrir stóriðjufram-
kvæmdir á Austurlandi og hefur
nefndin m.a. það hlutverk að fylgja
eftir 45 ályktunum, framkvæmdatil-
lögum og tilmælum til opinberra að-
ila, sem samþykkt voru á fjölmenn-
um samráðsfundi atvinnurekenda í
fjórðungnum í síðasta mánuði.
Þróunarstofa Austurlands hefur
allt frá því í febrúar á þessu ári unn-
ið að verkefninu um undirbúning at-
vinnulífs á Austfjörðum fyrir stór-
iðjuframkvæmdir. Gunnar Vignis-
son, verkefnisstjóri viðskiptasviðs
Þróunarstofu Austurlands, segir
menn gera sér ljóst að framkvæmd-
irnar hafa í för með sér talsvert
rask, sem í sumum tilfellum getur
skapað ákveðnar hættur fyrir fyr-
irtæki og jafnvel heilar atvinnu-
greinar. Þá er jafnframt ljóst að
margvísleg sóknarfæri fylgja fram-
kvæmdunum. Miklu máli skiptir
fyrir fyrirtækin á svæðinu að nýta
sér tækifærin á sem skynsamleg-
astan hátt og segir Gunnar nokkra
yfirlegu þurfa til að finna hvernig sá
ávinningur getur orðið mestur.
Vildum sýna fram á áhuga
og kraft heimamanna
„Einnig vildum við styrkja
ákvörðunina um að af þessu verði
með því að sýna fram á að áhugi og
kraftur sé í heimamönnum og burð-
ur og áhugi í samfélaginu til að tak-
ast á við það sem verkefninu fylgir.“
Við framkvæmd verkefnisins
voru myndaðir fjórir vinnuhópar
sem í voru 80 aðilar frá austfirskum
fyrirtækjum. Einn vinnuhópurinn
tók fyrir þekkingarfyrirtæki, annar
hópurinn verktakafyrirtæki, þriðji
hópurinn verslun og þjónustu og
fjórði hópurinn sjávarútveg og aðra
matmælavinnslu.
Hóparnir fóru yfir stöðu þessara
fyrirtækjahópa og greindu þar
styrkleika, veikleika og ógnanir og
tækifæri. Í framhaldi af því var
listað upp hvaða hættur gætu verið í
stöðunni, eins og t.d. að fiskiðnaður-
inn geti staðið frammi fyrir því að
missa mikilvægt vinnuafl eins og
vélstjóra á skipum, tæknimenn og
slíka aðila. Þá fóru
hóparnir yfir sóknar-
færi sem til verða við
framkvæmdirnar og
möguleikana sem fyr-
irtækin geta nýtt sér.
Þegar búið var að
fara í gegnum þessa
greiningu settust
menn niður og fóru að
leita leiða til þess að
koma í framkvæmd
því sem framkvæma
þyrfti, draga úr hætt-
um og veikleikum og
fara í aðgerðir sem
lúta að því að auka
styrk atvinnulífsins og
búa það undir framkvæmdirnar.
Þannig varð til safn ályktana, til-
lagna og tilmæla sem m.a. hefur
verið sent sveitarstjórnum á svæð-
inu og stjórnvöldum, enda ljóst að
hluti af viðbrögðum vegna stóriðju-
framkvæmdanna snýr að ytra um-
hverfi atvinnulífsins.
Gunnar segir að fyrirtækin þurfi
auðvitað að bregðast við samkeppn-
inni um vinnuafl auk þess sem hefð-
bundin þensluáhrif geti haft marg-
vísleg áhrif á fyrirtæki á svæðinu.
„Þessi fyrirtæki, sem eru hérna í
dag, eru mikið til að þjónusta
heimamarkaðinn og hafa ekkert
óskaplega mikla umfram afkasta-
getu. Síðan kemur dúndrandi eftir-
spurn og þau þurfa að undirbúa sig
undir að geta stækkað. Það gera
þau t.d. með því að efla tengsl sín við
stærri fyrirtæki, kannski á Reykja-
víkursvæðinu eða Eyjafjarðarsvæð-
inu, og halda sér inni í verkefnunum
og viðfangsefnunum með því að
leita sér styrks útávið.“
Endurmennta þarf stjórn-
endur og starfsfólk fyrirtækja
Þá er fyrirsjáanlegt að mikil
þensla og aukin umsvif muni krefj-
ast talsvert styrkari stjórnunar á
fyrirtækjunum, þar sem þau lenda
skyndilega í gjörólíku umhverfi
miðað við stöðuna í dag þar sem um-
hverfið hefur verið tiltölulega stöð-
ugt um langan tíma og menn þekkja
og ráða vel við. „Því þurfa menn
hreinlega að byggja upp stjórnun-
arhæfileikana til að komast í gegn-
um svona langt þenslutímabil. Það
verður kannski umfangsmesti hlut-
inn af þessum undirbúningi að
þjálfa og endurmennta bæði stjórn-
endur og starfsmenn í fjölmörgum
fyrirtækjum, til þess að auka styrk
manna og hæfni til að takast á við
verkefnið,“ segir Gunnar.
Hann segir fyrirtækin skiptast í
tvo hópa var
stöðu til stór
kvæmda. Hlu
irtækjunum
brennandi áh
fara af fullum
það sem teng
kvæmdunum
og ná eins
verkefnum o
legt er. Með
stjórnendur
tækjanna að
þess að byg
mikinn styrk
á framkvæm
um stendur, þ
fyrirtækin g
hans leitað á önnur mið
verkefni til annarra lands
jafnvel frá útlöndum.
Síðan er það hinn helmi
irtækjanna sem stefnir a
þjóna heimamarkaðinum
framkvæmdatímanum og
þar upp á meðan færri haf
að sinna honum. Að framk
loknum ætla þau fyrirtæk
heimamarkaðinum þegar h
að komast inn aftur.
„Ég held að mér sé ó
segja að menn hafi ekki síð
og trú á hliðaráhrifum stór
kvæmdanna heldur en bei
unum,“ segir Gunnar.
Að sögn Gunnars er það
hyglisvert og gott dæmi u
áhrif að fyrirhugaðar stór
kvæmdir eru þegar farna
áhrif í atvinnulífinu aus
Þar er um að ræða áhri
stefnu forsvarsmanna R
sem gengur út á svokallað
ingu, sem felur í sér að fy
mun ekki reka neinar sto
álverinu. Reyðarál mun
reka málmbræðsluna og
tilheyrir henni sjálfri en b
þjónustu út til undirverkta
Íhuga að sameina véls
í eitt öflugt fyrirtæ
„Þeir hafa í þessum u
undanfarin misseri predik
stefnu mjög stíft og gert a
á atvinnulífinu hér fyrir aus
kanna hvort þessi stefna g
upp. Þetta hafa menn auðv
varir við hérna fyrir austan
að velta þessari úthýsing
fyrir sér. Þá sjá menn að
mjög skynsamleg stefna
haft margvísleg áhrif,
fremst er þetta hagkvæmt
reka fyrirtæki með skyns
hætti.“
Gunnar segir þetta haf
Markviss undirbúningur atvinnulífs á Austfjö
Tölvugerð mynd af fyrirhuguðu álveri sem til st
Hafa mikla trú á
áhrifum framkv
Undanfarna mánuði
hafa aðilar á Austur-
landi unnið markvisst
að undirbúningi at-
vinnulífsins fyrir stór-
iðjuframkvæmdir. Ei-
ríkur P. Jörundsson
kynnti sér hvernig
þeim undirbúningi er
háttað og hvaða vænt-
ingar menn hafa til
framkvæmdanna.
Gunnar Vignisson
MIKILVÆGUR STUÐNINGUR
ARGENTÍNA OG
EVRUUMRÆÐAN
Argentína, landið sem heitir eftirgóðmálminum silfri og varlengi í hópi ríkustu landa
heims, hefur undanfarin ár átt í mikl-
um efnahagserfiðleikum. Efnahags-
þrengingarnar og þær harkalegu að-
haldsaðgerðir, sem stjórnvöld hafa
gripið til í því skyni að bjarga ríkis-
sjóði frá gjaldþroti, hafa nú valdið
uppnámi í landinu. Almenningur er
örvæntingarfullur og reiður, komið
hefur til mótmæla, götuóeirða og
gripdeilda og stjórnvöld hafa lýst yfir
neyðarástandi.
Margvíslegar ástæður eru fyrir
efnahagsvandanum í Argentínu. Fyr-
ir áratug töluðu menn um efnahags-
undur þegar argentínsk stjórnvöld
ákváðu að tengja gengi pesóans beint
við Bandaríkjadollar. Sú gjörð batt
enda á óðaverðbólgu í landinu, sem
hafði verið ein helzta efnahagslega
meinsemdin. Nú eru menn hins vegar
á því að þessi tenging sé ein helzta
undirrót vandans. Með tengingunni
fórnuðu stjórnvöld í raun því stjórn-
tæki, sem peningastefnan er, en hug-
uðu ekki að því að styrkja aðra þá
þætti, sem nýta má til sveiflujöfnunar
í efnahagsmálunum. Ríkisfjármálin
hafa farið úr böndunum og tilraunir
til að lækka útgjöld hafa mistekizt.
Skattbyrði fyrirtækja er þung, og lög
um vinnumarkað stíf, sem þýðir m.a.
að hagkerfið er ósveigjanlegt og get-
ur illa brugðizt við ytri áföllum. Þau
hafa hins vegar verið næg; lágt verð á
útflutningsvörum Argentínu, hækkun
á gengi dollarans og lækkun á gjald-
miðlum nágrannalandanna, sem eru
helzta útflutningssvæði Argentínu.
Í grein, sem birtist í Morgun-
blaðinu í gær, segir bandaríski hag-
fræðiprófessorinn Oliver Blancgard:
„Gengisákvarðanir Argentínustjórn-
ar fyrir áratug eru nú undirrót krepp-
unnar. Ástæðan liggur næstum í aug-
um uppi. Argentína er ekki Banda-
ríkin og pesóinn er ekki dollari.
Argentína er lítil efnahagsheild á suð-
urhveli jarðar, Bandaríkin eru stórt
og margbrotið efnahagsveldi á norð-
urhveli jarðar. Argentínumenn flytja
út nautakjöt og hráefni, Bandaríkja-
menn flytja út hátækni og þjónustu.
Argentínumenn skipta við Brasilíu-
menn, Bandaríkjamenn við Japani.
Argentínumenn eiga erfitt með að fá
erlent fjármagn en Bandaríkjamenn
soga það til sín alls staðar að úr heimi.
Að vera með sömu gengisskráninguna
í þessum tveimur ríkjum er glæpur
gegn heilbrigðri skynsemi; glæpur
gegn Argentínumönnum eins og nú er
komið á daginn.“
Miklar umræður hafa farið fram
hér á landi að undanförnu um kosti
þess og galla að tengjast stærri gjald-
miðli, dollar eða evru. Síðari kostur-
inn er raunhæfari en útheimtir aðild
að Evrópusambandinu, sem er ekki á
dagskrá að svo stöddu. Það er ekki
hægt að bera saman með beinum
hætti stöðu Argentínu gagnvart
Bandaríkjunum og stöðu Íslands
gagnvart evrusvæðinu enda margt
ólíkt með ríkjunum, en tilvitnunin hér
að ofan sýnir þó að ýmsu svipar þar
saman. Svo mikið er víst að full
ástæða er til að skoða rækilega orsak-
irnar að baki vandamálum Argentínu-
manna og hvað megi læra af þeirri
reynslu.
Ástandið í Argentínu sýnir a.m.k.
að tenging lítils gjaldmiðils við annan
stærri er engin skyndi- eða töfralausn
í efnahagsmálum, þótt henni geti
fylgt ýmsir kostir. Slíkt krefst afar
aðhaldssamrar stefnu í efnahags- og
ríkisfjármálum og mikils sveigjan-
leika í efnahagslífinu. Sjálfstæðri
peningastefnu er hins vegar í raun
fórnað, sem gerir erfiðara að bregðast
við ytri áföllum. Ein forsendan fyrir
því að tengjast stærra myntsvæði er
að efnahagssveiflan sé svipuð á öllu
svæðinu og að helztu viðskiptalöndin
noti sama gjaldmiðilinn. Því er ekki að
heilsa hvað varðar Ísland og evru-
svæðið við núverandi kringumstæður
og að því leytinu getum við dregið
lærdóma af reynslu Argentínumanna.
Undanfarin misseri hefur veriðstarfrækt samstarfsverkefni
Landlæknisembættis, geðsviðs Land-
spítalans, Heilsugæzlunnar í Reykja-
vík og Geðhjálpar, sem nefnist Geð-
rækt. Segja má, að þar sé um að ræða
eins konar forvarnarverkefni á sviði
geðheilsu og kannski vísir að mun um-
fangsmeira starfi á því sviði á næstu
árum. En jafnframt er augljóst, að
þær umræður, sem orðið hafa í
tengslum við þessa vinnu, hafa átt
þátt í að auka þekkingu fólks á geð-
sjúkdómum og draga úr fordómum í
garð þeirra, sem þjást af þeim.
Það er til sérstakrar fyrirmyndar,
hvernig einkafyrirtæki hafa brugðizt
við í sambandi við Geðræktarverkefn-
ið. Heilbrigðis- og tryggingaráðu-
neytið hefur verið öflugur stuðnings-
aðili Geðræktar en jafnframt komu
Íslenzk erfðagreining, lyfjafyrirtækið
Delta og Landsbanki Íslands til sög-
unnar strax í byrjun.
Sl. miðvikudag bættust fleiri aðilar
í þennan hóp. Þá undirrituðu forsvars-
menn Eimskipafélags Íslands hf. og
Skeljungs hf. samninga um stuðning
við verkefnið og Háskóli Íslands kom
einnig til skjalanna, sem er mikilsvert
enda opnar Geðrækt möguleika á
margvíslegu rannsóknarstarfi á sviði
geðheilsu.
Margt bendir til að geðræn vanda-
mál séu að aukast en auðvitað er hugs-
anlegt að opnari umræður valdi því að
þau verði sýnilegri en áður.
Stuðningur þessara einkafyrir-
tækja og stofnana við Geðrækt verður
seint fullþakkaður. Það er rétt, sem
Jón Kristjánsson, heilbrigðisráð-
herra, sagði við undirritun samning-
anna sl. miðvikudag: „Verkefnið er af-
ar mikilvægt og hefur frá því það hófst
skilað margvíslegum árangri. Þá ekki
sízt við að auka þekkingu og vitund al-
mennings varðandi geðsjúkdóma og
mikilvægi þess að rækta huga og sál.“