Morgunblaðið - 22.12.2001, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. DESEMBER 2001 39
STEFÁN Thors, skipulagsstjóri
ríkisins, segir að stofnunin hafi
ekki talið sér fært að fara fram á
frekari gögn af hálfu Landsvirkj-
unar vegna úrskurðar um um-
hverfismat vegna Kárahnjúka-
virkjunar. Hann segir að
úrskurður umhverfisráðherra og
þær viðbótarupplýsingar sem
Landsvirkjun hafi látið í té vegna
hans feli í raun í sér heilt ferli sem
Skipulagsstofnun hafi ekki haft
tök á að inna af hendi.
Eins og fram kom í Morgun-
blaðinu í gær komst Siv Friðleifs-
dóttir umhverfisráðherra að þeirri
niðurstöðu í úrskurði sínum um
Kárahnjúkavirkjun að ágallar hafi
verið á meðferð Skipulagsstofn-
unar á málinu, en þó ekki það stór-
vægilegir eða þess eðlis að
ómerkja beri úrskurðinn og vísa
málinu til meðferðar hjá stofn-
uninni að nýju. Ástæðan sé fyrst
og fremst sú að bætt hafi verið úr
helstu göllunum með því að Lands-
virkjun hafi lagt fyrir ráðuneytið
ný gögn um umhverfisáhrif hinnar
fyrirhuguðu framkvæmdar til þess
að koma í veg fyrir eða draga úr
þeim áhrifum.
Fram kemur að ráðherra lítur
svo á að málsmeðferð Skipulags-
stofnunar hafi ekki verið í sam-
ræmi við rannsóknarskyldu henn-
ar, sem mælt er fyrir um í
stjórnsýslulögum. Úr því að stofn-
unin hafi ekki talið málið að fullu
upplýst hafi henni borið skylda til
að notfæra sér heimild í lögum og
fara fram á að Landsvirkjun legði
fram frekari gögn eða kannaði til-
greind atriði betur áður en málið
væri til lykta leitt. Ef Lands-
virkjun hefði ekki orðið við rök-
studdum tilmælum stofnunarinnar
þessa efnis hefði það getað leitt til
þess að framkvæmdinni væri hafn-
að.
Hins vegar segir umhverfis-
ráðherra að Landsvirkjun virðist
ekki hafa farið að öllu leyti eftir
þeim athugasemdum sem Skipu-
lagsstofnun gerði við tillögu fyr-
irtækisins að matsáætlun og drög
þess að matsskýrslu. Því virðist
sem Landsvirkjun hafi þrýst mjög
á að málinu yrði hraðað og því beri
báðir aðilar nokkra sök.
Stefán Thors bendir á að í eldri
lögum um mat á umhverfisáhrif-
um framkvæmda hafi verið fyrir
hendi möguleiki á frekara mati,
þ.e. stofnunin hafi í úrskurðum
sínum getað hafnað framkvæmd,
fallist á hana eða óskað eftir frek-
ara umhverfismati. Það hafi í raun
verið annað og endurtekið ferli, en
í núgildandi lögum sé ekki gert
ráð fyrir frekara mati, heldur fast
haldið við fyrirfram ákveðinn
tímaramma.
Hann segir að Skipulagsstofnun
telji, að þegar framkvæmdaraðila
hafði verið bent á að gögn kynni
að skorta áður en athugun stofn-
unarinnar hæfist og framkvæmd-
araðili bætti ekki úr, en sagði
þvert á móti í matsskýrslu að
gagna hafi ekki verið aflað um ein-
staka þætti verði framkvæmdar-
aðili að bera hallann af skorti á
gögnum.
Skipulagsstjóri vísar að öðru
leyti til umsagnar Skipulagsstofn-
unar vegna stjórnsýslukæru
Landsvirkjunar, en þar koma fram
ýmis rök fyrir úrskurði stofnunar-
innar. M.a. bendir Skipulags-
stofnun á í umsögn sinni að skort-
ur á gögnum hafi ekki komið að
öllu leyti í ljós fyrr en við athugun
stofnunarinnar þegar ljóst varð að
þær forsendur sem unnið hafði
verið út frá við mat á umhverfis-
áhrifum framkvæmdarinnar voru
rangar. Þessi atriði hafi ekki kom-
ið í ljós fyrr en við umfjöllun um-
sagnar- og sérfræðiaðila.
Skipulagsstjóri telur rétt að
leggja á það áherslu að þrátt fyrir
skort á gögnum um veigamikil at-
riði hafi það verið niðurstaða
Skipulagsstofnunar að á grund-
velli þeirra gagna sem lágu fyrir
væru framkvæmdirnar líklegar til
að hafa umtalsverð umhverfis-
áhrif í för með sér og því ekki önn-
ur niðurstaða tæk en að leggjast
gegn framkvæmdinni, sbr. ákvæði
2. mgr. 11. gr. laga um mat á um-
hverfisáhrifum.
Skipulagsstjóri um úrskurð á umhverfismati Kárahnjúkavirkjunar
Framkvæmdaraðili beri
skaða af skorti á gögnum
Í UNDIRBÚNINGI er aðbreyta nýlegum lögum ummat á umhverfisáhrifum, enumhverfisráðherra telur að
nauðsynlegt sé að endurskoða lögin.
Morgunblaðið spurði tvo lögfræð-
inga um hvort þörf væri á að breyta
lögunum og um álit þeirra á úrskurði
ráðherra um Kárahnjúkavirkjun.
Siv Friðleifsdóttir umhverfisráð-
herra segir að vinna að úrskurði um
mat á umhverfisáhrifum Kára-
hnjúkavirkjunar sýni að þörf sé á að
breyta lögunum um mat á umhverf-
isáhrifum. Lögin voru sett á síðasta
ári. Nefnd hefur verið skipuð til að
vinna að málinu og er henni ætlað að
skila áliti núna í febrúar.
Ketill Sigurjónsson var einn
þeirra lögfræðinga sem kom fyrir
umhverfisnefnd Alþingis þegar
frumvarp til laga um mat á umhverf-
isáhrifum var til umfjöllunar í nefnd-
inni á síðasta ári. Hann á sæti í Um-
hverfislaganefnd Alþjóða náttúru-
verndarráðsins (IUCN) og situr þar
í vinnuhópi sem er ætlað að semja al-
þjóðasáttmála um jarðvegsvernd.
Ketill benti á að Íslendingar hefðu
verið seinir til að setja löggjöf um
mat á umhverfisáhrifum. Slík lög
hefðu fyrst verið sett árið 1992.
Lagasetningin hefði í raun verið
afleiðing aðildar Íslands að Evr-
ópska efnahagssvæðinu og í stórum
dráttum hefði Alþingi innleitt til-
skipun Evrópusambandsins um um-
hverfismat.
Tilskipuninni hefði verið breytt
nokkrum árum síðar og þá verið
nauðsynlegt fyrir Alþingi að endur-
skoða lögin. „Ég vil því leyfa mér að
segja að lagasetningin og endur-
skoðunin á lögunum hafi ekki verið
að frumkvæði Alþingis heldur verið
bein afleiðing að EES-aðildinni.
Þetta endurspeglar hversu seinir við
Íslendingar höfum verið að huga að
verndun náttúrunnar. Annað dæmi
er ótrúlega lítill fjöldi þjóðgarða og
lítið umfang friðlanda hér á landi.“
Óskýrt hvaða vankanta
menn ættu við
Ketill sagði að lögin um mat á um-
hverfisáhrifum væru mjög umfangs-
mikil og menn áttuðu sig kannski
ekki á hvernig þau virkuðu fyrr en
reynsla væri komin á þau. Að sjálf-
sögðu væri slæmt ef það kæmi í ljós
að erfitt væri að vinna eftir lögunum
og þá væri auðvitað æskilegt að
breyta þeim.
„Mér hefur að vísu fundist að í
umræðu um vankanta á lögunum sé
það heldur óskýrt hvað átt er við.
Umhverfisráðherra hefur m.a. látið
þau orð falla að Skipulagsstofnun
ætti ekki að hafa úrskurðarvald og
þá á ráðherrann væntanlega við að
stofnunin eigi einungis að gefa ráð-
gefandi álit. Ég fæ ekki séð að þetta
hafi grundvallarþýðingu. Aðalatriðið
hlýtur að vera hvað á að felast í mati
á umhverfisáhrifum og hvenær um-
hverfisáhrif séu þess eðlis að þau
eigi að leiða til þess að ekki sé ráðist í
framkvæmdir.“
Í úrskurði umhverfisráðherra
kemur fram að Skipulagsstofnun
hefði átt að nýta sér lagaheimild til
að krefja Landsvirkjun um frekari
upplýsingar áður en úrskurðurinn
var kveðinn upp.
Ketill sagði að þetta væri eitt
þeirra atriða sem Landsvirkjun
hefði byggt á í kæru sinni. „Ég fæ
ekki betur séð en að umhverfisráð-
herra hafi þarna rétt fyrir sér og að
Skipulagsstofnun hefði átt að gæta
betur að þessu. En þarna er vand-
rataður vegurinn. Ósk um frekari
gögn hefði orðið til að seinka málinu
og þannig geta orðið íþyngjandi fyr-
ir Landsvirkjun, sem vildi hraða
málinu.
En það sem undrar mig einna
mest í úrskurði ráðherra er að ekki
skuli vera kveðið skýrar á um mót-
vægisaðgerðir vegna tapaðs gróður-
lendis. Í nýlegum úrskurðarorðum
Skipulagsstofnunar um Búðarháls-
virkjun var mjög skýrt kveðið á um
að bæta skyldi fyrir tap á gróður-
lendi með mótvægisaðgerðum, þ.e.
endurreisn gróðurlendis. Lands-
virkjun sá enga ástæðu til að kæra
þennan úrskurð. Í úrskurði ráðherra
nú fá mótvægisaðgerðir miklu
minna vægi en í Búðarhálsmatinu.
Það er mjög óvænt og spurning
hvort það samrýmist lögunum.“
Brýnt að breyta
lögunum
Aðalheiður Jóhannsdóttir lög-
fræðingur hefur mikið fjallað um
lögin um mat á umhverfisáhrifum og
birti m.a. nýverið grein í Tímarit lög-
fræðinga um mat á umhverfisáhrif-
um. Hún sagðist vera eindregið
þeirrar skoðunar að gera þyrfti
breytingar á lögunum því á þeim
væru veigamiklir gallar. Hún kvaðst
raunar hafa bent umhverfisnefnd
Alþingis á marga þeirra þegar frum-
varpið var til meðferðar hjá nefnd-
inni og að gera þyrfti allt annars
konar breytingar en þá voru gerðar.
„Alvarlegasti galli laganna er í 2.
mgr. 11.gr. laganna. Þar er niður-
staða hins eiginlega mats á umhverf-
isáhrifum beintengd þeirri ákvörðun
hvort fallast beri á eða leggjast beri
gegn viðkomandi framkvæmd í sam-
ræmi við umfang umhverfisáhrifa.“
Aðalheiður sagði að með þessari
tengingu væri ekki að öllu leyti ljóst
hverjar heimildir leyfisveitendans
væru. Taka þyrfti skýra afstöðu til
þess hvert væri endanlegt leyfi til
framkvæmda og hver væri endan-
legur leyfisveitandi. Staðan væri oft
sú að leyfisveitendur væru fleiri en
einn og ekki alltaf ljóst hver þeirra
veitti endanlegt leyfi til fram-
kvæmda og starfsemi. Skipulags-
stjóri væri í engum tilvikum leyfis-
veitandi og umhverfisráðherra væri
í fáum tilvikum leyfisveitandi.
Í úrskurði umhverfisráðherra
segir að Skipulagsstofnun hefði átt
að krefja Landsvirkjun um frekari
upplýsingar áður en úrskurður var
kveðinn upp.
Um þetta sagði Aðalheiður að það
væri mikilvægt að hafa í huga að mat
á umhverfisáhrifum hefðu mikla sér-
stöðu innan stjórnsýslunnar. Verið
væri að meta umhverfisáhrif fram-
kvæmda sem ættu eftir að koma
fram, en venjulega fjölluðu stjórn-
sýsluúrskurðir um það sem þegar
væri afstaðið eða vörðuðu réttindi
eða skyldur einstaklinga. Því ætti
rannsóknarregla stjórnsýslulaga af-
ar illa við þegar verið væri að fjalla
um mat á umhverfisáhrifum.
Erfitt að beita rannsóknar-
reglu stjórnsýslulaga
„Það er ákaflega vandasamt verk
að meta hvenær nægilegar upplýs-
ingar liggja fyrir. Það má velta því
fyrir sér hvort það standist lög að
leggja það alfarið á framkvæmda-
raðila að afla allra þeirra upplýsinga.
Þarna er verið að kalla eftir mjög
flóknum upplýsingum. Í þessu til-
tekna máli er um að ræða umfangs-
mestu verklegu framkvæmd sem
ráðgert hefur verið að ráðast í.“
Aðalheiður benti á að íslenska rík-
ið hefði að þjóðarrétti tekið á sig
mjög víðtækar skuldbindingar í
margvíslegum samningum um að
hafa fyrirliggjandi tilteknar upplýs-
ingar um náttúru Íslands og vafa-
samt hvort hægt væri að velta þess-
ari ábyrgð í svo ríkum mæli á fáa
framkvæmdaraðila.
Aðalheiður sagði að meðal þess
sem þyrfti að skoða við endurskoðun
laga um mat á umhverfisáhrifum
væri hvort kaflinn um vöktun ætti að
vera í lögunum. Vöktun og eftirlit
ætti að fylgja þeim leyfum til fram-
kvæmda sem gefin yrðu út, en ættu
ekki endilega að vera hluti af mati á
umhverfisáhrifum. Við endurskoðun
laganna þyrfti að greina betur á milli
hlutverks þess sem færi yfir um-
hverfismatið og þess sem síðan gæfi
út endanlegt leyfi.
Aðalheiður sagði að niðurstaða
umhverfisráðherra í þessu máli
hefði almennt ekki komið sér á
óvart. „Það sem kemur mér þó á
óvart í þessum úrskurði er sú túlkun
umhverfisráðuneytisins að úrskurð-
urinn og niðurstaða hans geti á ein-
hvern hátt bundið Alþingi Íslend-
inga samkvæmt 10. grein orkulaga.
Það er afar sérstök lagatúlkun að
halda því fram að stjórnsýsluúr-
skurðir geti á einhvern hátt skert
heimildir Alþingis,“ sagði Aðalheið-
ur.
Ketill Sigurjónsson lögfræðingur um úrskurð
umhverfisráðherra um Kárahnjúkavirkjun
Ekki skýrt
kveðið á um
mótvægis-
aðgerðir
Mikil þörf á að breyta lögunum, að
mati Aðalheiðar Jóhannsdóttur
rðandi af-
riðjufram-
uti af fyr-
hefur
huga á að
m krafti í
gist fram-
m sjálfum
mörgum
og mögu-
því ætla
fyrir-
ð freista
ggja upp
k á meðan
mdatíman-
þannig að
geti í lok
ð og sótt
hluta eða
ingur fyr-
að því að
m vel á
g byggja
fa tíma til
kvæmdum
ki að ráða
hinir ætla
óhætt að
ður áhuga
riðjufram-
inu áhrif-
ð mjög at-
um óbein
riðjufram-
r að hafa
stanlands.
if þeirrar
Reyðaráls
ða úthýs-
fyrirtækið
oðdeildir í
einungis
það sem
bjóða alla
aka.
smiðjur
æki
umræðum
kað þessa
athuganir
stan til að
gangi ekki
vitað orðið
n og farið
garstefnu
ð þetta er
og getur
en fyrst
leið til að
samlegum
fa leitt til
þess að sum fyrirtæki eru farin að
hugleiða úthýsingu í starfsemi
sinni, t.d. stóru sjárvarútvegsfyrir-
tækin á Mið-Austurlandi. Þau eru
öll með fullkomnar vélsmiðjur sem
hver sinnir eingöngu þjónustu við
sitt fyrirtæki og nú hafa menn velt
þeim möguleika upp að sameina
þessar vélsmiðjur og stofna eitt öfl-
ugt fyrirtæki.
„Ég veit að það verður skoðað
hvort fyrirtækin eru tilbúin til að
taka þessar deildir og kljúfa þær frá
rekstrinum og gera þær að einu fyr-
irtæki. Þessar vélsmiðjur eru í nær
engri þróunarvinnu eða nýsköpun
eða slíku enda markmiðið bara að
þjónusta fyrirtækin sjálf. En þegar
búið er að setja þetta í eitt sjálfstætt
fyrirtæki fara menn auðvitað að
horfa til þess að fara út í þróunar-
verkefni og framleiðslu og þjónusta
einhverjar aðrar greinar eða sækja
út fyrir svæðið. Þá eru strax komin
allt önnur viðhorf, þá er þetta orðið
fyrirtæki se m þarf að sækja fram
til að lifa og vaxa og dafna og verða
verðmætt.“
Möguleikar opnast á að flytja
út tækniþekkingu og reynslu
Þá sjá menn fyrir sér að álverið í
Reyðarfiði muni þurfa á slíkri þjón-
ustu að halda og því gæti nýja fyr-
irtækið byggt upp tvær deildir sem
þjónusta myndu fyrirtæki í fremstu
röð á sínu sviði, annars vegar álver-
ið og hins vegar tæknilega fullkom-
in sjávarútvegsfyrirtæki.
„Fyrirtækið gæti verið að þjón-
usta fullkomnasta álver í heimi og
síðan fiskvinnslufyrirtæki á svæð-
inu, eins og t.d. Síldarvinnsluna í
Neskaupstað sem er eitt tækni-
væddasta fiskiðjuver í heiminum
eins og það er í dag. Þannig að með
þessari nýju vélsmiðju væru menn
að þjónusta tvær atvinnugreinar af
mjög ólíkum meiði en greinar sem
eru í fararbroddi á heimsvísu,“ seg-
ir Gunnar.
Að sögn Gunnars sjá menn þá
fyrir sér hvernig boltinn geti rúllað
af stað og möguleikar opnast á að
flytja út reynslu og tækniþekkingu
til fyrirtækja erlendis. „Það eru
svona dæmi sem menn sjá fyrir sér
að geti spunnist áfram, meira og
minna burtséð frá álverinu sjálfu,
en þó tengt og undir áhrifum af
framkvæmdunum. Þannig hrinda
stóriðjuframkvæmdirnar af stað
ákveðnum þróunarferlum sem að
öðrum kosti færu ekki af stað eða
myndu gerast á mjög löngum tíma.“
örðum fyrir stóriðju
tendur að byggja í Reyðarfirði.
á hliðar-
væmda
epj@mbl.is