Morgunblaðið - 15.06.2002, Blaðsíða 40

UMRÆÐAN
40 LAUGARDAGUR 15. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ er gamall og góðursiður í þessu landi aðvanda um við þá, semfara ekki rétt með málið,
og við skulum vona, að þannig
verði það áfram um ókomna tíð.
Með öðrum orðum, að íslensku
máli hraki ekki svo mikið, að menn
gefist einfaldlega upp við aðfinnsl-
urnar og láti ambögurnar yfir sig
ganga mótþróalaust.
„Lokaðu heldur dyrunum,
strákur!“ var einu sinni sagt við
mig í umvöndunartón þegar mér
hafði orðið það á að segja, að ég
ætlaði að loka hurðinni og ég hef
ekki gleymt því síðan. Þess vegna
reyndi ég að venja mig af því að
„loka hurðum“ og brýndi síðan það
sama fyrir börnum mínum og
barnabörnum. Á þetta var einmitt
drepið í þessum dálkum fyrir rúm-
um mánuði.
Að sjálfsögðu lokum við því, sem
opið er, en ekki því, sem við notum
til að loka með. Við lokum og opn-
um glugga en ekki rúðu og við opn-
um og lokum lúgu en ekki hler-
anum fyrir henni.
Það er hins vegar þetta með
hurðina. Ef mér skjátlast ekki, þá
á það sínar skýringar, að talað er
um að loka hurð eða opna.
Ég las það einhvers staðar eða
heyrði, að þessi talsháttur væri
gamall í málinu og líklega dreginn
af því, að fyrr á öldum og allt frá
fyrstu tíð hefðu verið settar lokur
fyrir hurðir og af því væri það
komið að loka hurð, setja loku fyrir
hurðina.
Þetta rifjaðist upp þegar ég
gluggaði enn einu sinni í söguna
um þá fóstbræður, Þorgeir Háv-
arsson og Þormóð Bersason. Þar
segir meðal annars frá því er Þor-
geir hefndi föður síns og vó Jöður í
bæjardyrunum á Skeljabrekku.
Fór hann síðan um nóttina til móð-
ur sinnar á Hávarsstöðum. Síðan
segir:
„Þorgeir gengur inn og lýkur
aftur hurðina eftir sér og snýr til
stofu.“ Nokkru síðar segir, að grið-
kona „reis upp og gekk til stofu og
lýkur upp hurðinni lítt“.
Nú er þetta að vísu ekki alveg
sambærilegt. Í Fóstbræðrasögu er
talað um að ljúka aftur og ljúka
upp hurð en ekki loka en náskylt
er hvort tveggja orðalagið engu að
síður. Vafalaust kunna þó ein-
hverjir betri skil á þessu og það
væri vissulega
ekki ónýtt ef
unnt væri að
skera úr því í
eitt skipti fyrir
öll hvort það er
rangt eða rétt
að „loka hurð“.
– – –
Í útvarpi var nýlega flutt frétt
um ákveðinn atburð og síðan sagt,
að menn hefðu verið „varaðir við,
að slíkt mætti ekki endurtaka sig“.
Hér var ekki að sjálfsögðu ofaukið
enda var verið að vara við, að at-
burðurinn eða framferðið end-
urtæki sig.
Allalgengt er, að óþarfa neitun
sé bætt við þegar verið er að vara
við einhverju og hugsanlega er um
að ræða áhrif frá ensku. „He was
warned not to go“ segir enskumæl-
andi fólk og þar er það regla að
láta neitunarorð fylgja.
Raunar má finna dæmi um þetta
í íslensku, sem eru eldri en svo, að
enskunni verði um kennt. Í sög-
unni um Strákinn og dalakarlinn í
Íslensku þjóðsagnasafni segir frá
bónda, sem átti rauðan hest, mik-
inn og góðan, og bannaði öllum að
fara á bak honum. „Ég vara þig við
því, Siggi,“ sagði hann við son sinn,
„að fara aldrei á bak honum Rauð
mínum hvað sem við liggur.“ Hér
er orðinu aldrei ofaukið enda snýr
neitunarorðið eiginlegri merkingu
setningarinnar við.
– – –
Heimsmeistarakeppnin í knatt-
spyrnu stendur nú sem hæst og
áhuginn á þessari skemmtilegu
íþrótt er mikill. Eins og allir vita er
það þó ekki nema hálf skemmtun
að horfa á útsendingu í sjónvarpi
ef engin er lýsingin. Þess vegna
skiptir það miklu máli, að þeir, sem
annast lýsinguna, séu vel máli
farnir auk þess að vera fróðir um
liðin og vel heima í knatt-
spyrnufræðunum.
Á þessu er stundum mikill mis-
brestur. Þótt einhver hafi haft af-
skipti af eða tekið þátt í einhverri
grein, er ekki þar með sagt, að
hann kunni að segja skemmtilega
frá. Í öllum greinum, hvort sem er
í íþróttum eða öðru, tíðkast ákveð-
ið málfar, en það er heldur leið-
inlegt að heyra alltaf tekið eins til
orða um það, sem fram fer, til
dæmis á knattspyrnuvellinum.
Í skrifum um íþróttir hefur
ástandið lagast að þessu leyti að
mínu viti en þegar íþrótta-
fréttamenn fá aðra til liðs við sig í
beinni útsendingu er útkoman
stundum hörmuleg. Sem dæmi um
það má nefna lýsingu á einum
leiknum í heimsmeistarakeppninni
nýlega. Þá var sagt um einn leik-
manninn, að hann væri „ekki lík-
amlegasti maðurinn á vellinum“.
Nokkru síðar var talað um „að
taka manninn á“. Trúlega á það
fyrra eitthvað skylt við „physical“
á ensku og það síðara í ætt við „to
take on“. Hugsunin var sem sagt á
ensku, orðin íslensk og útkoman
bull og vitleysa.
Fjölmiðlar, einkum útvarp og
sjónvarp, mættu stundum vanda
betur valið á viðmælendum sínum
og jafnvel brýna fyrir þeim að
reyna að tala óbrenglaða íslensku.
Hugsunin var
sem sagt á
ensku, orðin ís-
lensk og út-
koman bull og
vitleysa
svs@mbl.is
ÍSLENSKT MÁL
Eftir Svein Sigurðsson
Á AKUREYRI
gerðist sá fáheyrði at-
burður í aðdraganda
sjómannadagshátíða-
haldanna að skipt var
um ræðumann. Í stað
Árna Steinars Jó-
hannssonar, þing-
manns Vinstrihreyf-
ingarinnar – græns
framboðs, sem hafði
tekið að sér að flytja
ræðuna, var á síðustu
stundu fengin Val-
gerður Sverrisdóttir
ráðherra. Megin-
ástæður þessa eru
þrýstingur á sjó-
mannadagsráð frá for-
stjórum stóru sjávarútvegsfyrir-
tækjanna á Akureyri sem báðir
hafa viðurkennt að hafa blandað
sér í málið. Þessi afskipti eru með
miklum ólíkindum og þá fyrst og
fremst fyrir það að slíkt skuli við-
gangast á okkar tímum.
Þreföld gengisfelling
A.m.k. þrír aðilar gengisfelldu
sjálfa sig harkalega með fram-
göngu sinni í þessu máli. Það
gerðu fyrir það fyrsta forstjórar
Samherja og Útgerðarfélags Ak-
ureyringa með afskiptum sínum af
málinu. Vonandi er um að kenna
fljótræði og hugsunarleysi sem
þessir menn sjá eftir þótt afsök-
unarbeiðni hafi ég að vísu enga
heyrt úr þeirri átt ennþá.
Í öðru lagi hlýtur það að valda
sérstökum vonbrigðum að sjó-
mannadagsráð skuli láta undan
þrýstingi af þessu tagi. Hér er
vonandi um svo einstakan atburð
að ræða að hann endurtekur sig
ekki og því óþarfi að vera með
bollaleggingar um hvert framhald-
ið yrði ef sami háttur
yrði á hafður, þ.e. að
einstakir dagskrárlið-
ir sjómannadagshá-
tíðahalda yrðu í fram-
tíðinni bornir undir
forstjóra stórfyrir-
tækja.
Síðast en ekki síst
gengisfelldi svo iðnað-
ar- og viðskiptaráð-
herra og þingmaður
Norðurlandskjördæm-
is eystra, Valgerður
Sverrisdóttir, sig með
því að láta hafa sig í
að flytja ræðuna vit-
andi hvernig í pottinn
var búið. Breytir þá
engu um þótt Valgerði hafi ekki
verið ljóst í byrjun hver var bak-
grunnur þess að hún var beðin um
það á síðustu stundu að halda
sjálfa hátíðarræðu sjómannadags-
ins. Merkilegt er að engar spurn-
ingar skyldu vakna í huga ráð-
herrans þegar hún var beðin um
það nánast fyrirvaralaust að halda
ræðuna. Hitt er staðfest að fyrir
sjómannadaginn var Valgerði orðið
ljóst að hún hafði verið fengin sem
staðgengill annars ræðumanns er
vikið hafði verið til hliðar á þann
hátt sem frægt er orðið að endem-
um. Einhver hefði í þessum spor-
um tekið upp þykkjuna og sagt við
sjómannadagsráð, nei takk, svona
læt ég ekki nota mig. En það átti
sem sagt ekki við um Valgerði
Sverrisdóttur.
Sjávarútvegsstefna VG
Þetta fáheyrða mál gefur tilefni
til að fara yfir áherslur Vinstri-
hreyfingarinnar – græns framboðs
í sjávarútvegsmálum. Ekki síst
vegna þess að áður tilgreindir for-
stjórar stóru sjávarútvegsfyrir-
tækjanna á Akureyri nefndu báðir
áherslur VG í sjávarútvegsmálum í
þessu sambandi. Var jafnvel geng-
ið svo langt að tala um stefnu sem
væri fjandsamleg hagsmunum ey-
firskra sjómanna og sjávarútvegs-
fyrirtækja og ef ekki sjómanna yf-
irleitt. Enginn rökstuðningur
fylgdi fullyrðingum forstjóranna.
Því leyfir maður sér að spyrja;
hvað er það í almennum áherslum
VG í sjávarútvegsmálum sem er
fjandsamlegt hagsmunum ey-
firskra sjávarútvegsfyrirtækja eða
sjómanna?
– Er það áhersla á sjálfbæra
nýtingu auðlindanna?
– Er það áhersla á að tryggja
stöðu sjávarútvegsbyggðanna með
byggðatengingu veiðiréttindanna
að hluta til?
– Er það sú nálgun að fara
blandaða leið leigumarkaðar,
byggðatengingar og afnotasamn-
inga til útgerðarinnar til að mæta
ólíkum hagsmunum sem vegast á í
málinu?
– Er það áhersla á vistvæna þró-
un í sjávarútvegi í skilningnum um
bætta umgengni við lífríkið og að
hvatt verði til nýtingar veiðarfæra
og veiðiaðferða sem eru vinsam-
legar lífríkinu og fiskstofnunum,
t.d. með því að prófa sig áfram
með notkun svonefndra nýtingar-
stuðla? Má í því sambandi minna á
þær skuldbindingar sem Íslending-
ar hafa að þessu leyti þegar und-
irgengist samkvæmt m.a. Ríó-sátt-
málanum.
– Er það sú nálgun okkar að
gefa rúman aðlögunartíma að
breytingum í sjávarútvegsmálum,
að losa veiðiréttinn og endurráð-
stafa honum á breyttum grunni á
löngum tíma eða 20 árum?
– Er það sú áhersla okkar að
vilja varðveita fjölbreytni í útgerð
og fiskvinnslu, bæði hvað varðar
veiðiaðferðir, stærð og staðsetn-
ingu fyrirtækja, rekstrarform o.fl.
– Er það áhersla okkar á að vilja
sjá í framtíðinni dafna hlið við hlið
smábáta- og bátaútgerð sem áfram
geti orðið uppistaðan í atvinnu og
velsæld í minni sjávarbyggðum,
einyrkja, meðalstór fyrirtæki og
stórfyrirtæki sem auðvitað eru
mikilvæg burða sinna vegna og
þeirra hluta sem þau ein ráða við?
– Er það ósanngjörn eða fjand-
samleg stefna að vilja líta til al-
mennra hagsmuna í greininni frek-
ar en eingöngu sértækra
hagsmuna stórfyrirtækja, að vilja
líta til hagsmuna sjómanna, fisk-
verkafólks og byggðarlaga al-
mennt?
Nei, auðvitað ekki. Engri ofan-
greindra spurninga, um hvað af af
þessu sé fjandsamlegt sjómönnum
eða sjávarútveginum, geta menn
svarað játandi nema e.t.v. ef þeir
horfa níðþröngt á málin af eigin
hagsmunahóli.
Staðreyndin er sú, að sjávarút-
vegsstefna Vinstrihreyfingarinnar
– græns framboðs er raunsæ og
hófsöm í sinni nálgun. Hitt er ljóst
að hún er ekki einhliða og þröngt
sniðin að hagsmunum fáeinna stór-
fyrirtækja sem eru sem óðast að
leggja sjávarútveginn í landinu
undir sig. Þar er mögulega komið
að vendipunkti þessarar umræðu.
Ef það er svo í augum forstjóra
stærstu sjávarútvegsfyrirtækja
landsins að allt annað en skilyrð-
islaus stuðningur við núverandi
fyrirkomulag og óbreytt ástand sé
fjandskapur við þá verða þeir að
eiga slíka einkunnagjöf við sig.
Stjórnmálamenn og stjórnmála-
flokkar sem missa fótanna gagn-
vart slíkum viðbrögðum eru lítils
virði. Ef ekki er reynt að nálgast
málefni sjávarútvegsins á almenn-
um forsendum og taka mið af fjöl-
breyttum aðstæðum, blönduðum
hagsmunum og þeim ólíku mark-
miðum sem vega þarf saman er illa
komið.
Gengisfall
Steingrímur J.
Sigfússon
Sjómannadagurinn
Hér er vonandi um svo
einstakan atburð að
ræða, segir Stein-
grímur J. Sigfússon,
að hann endurtekur
sig ekki.
Höfundur er formaður Vinstrihreyf-
ingarinnar – græns framboðs.
UM ÞAÐ bil tíunda
hver kona fær brjósta-
krabbamein einhvern
tíma á lífsleiðinni. Á Ís-
landi greinast árlega
um 160 konur með
þennan sjúkdóm.
Flestar þeirra, eða átta
af hverjum tíu, ná bata.
Um 1.600 konur sem
hafa fengið brjósta-
krabbamein eru á lífi
hér á landi.
Samhjálp kvenna er
samtök kvenna sem
hafa greinst með
brjóstakrabbamein.
Samtökin eru aðildar-
félag Krabbameins-
félags Íslands og hafa aðsetur í húsi
félagsins í Skógarhlíð 8. Samtökin
eru aðili að alheimssamtökunum
Reach to Recovery og norrænum
systursamtökum. Þau eiga gott sam-
starf við lækna og hjúkrunarfræð-
inga sem annast konur vegna
brjóstakrabbameins.
Í sjálfboðaliðahópi Samhjálpar
kvenna eru fjörutíu konur. Helming-
ur þeirra býr á höfuðborgarsvæðinu
og hinn helmingurinn úti á landi.
Samtökin hófu starfsemi sína hér á
landi árið 1979 að tilhlutan Krabba-
meinsfélagsins og tveggja krabba-
meinslækna. Meginmarkmið Sam-
hjálpar kvenna er að veita konum
sem greinast með brjóstakrabba-
mein andlegan stuðning og ráðgjöf,
bæði í tengslum við aðgerð og síðar.
Einn liður í starfi Samhjálpar
kvenna er leikfimi fyrir konur sem
eru að jafna sig eftir aðgerð og með-
ferð vegna brjóstakrabbameins. Í
hópnum, sem er undir stjórn leik-
fimikennara, eru konur sem hafa náð
sér, en halda áfram þjálfun, bæði til
að efla eigin heilsu og einnig til að
styðja þær konur sem eru á leið aftur
út í lífið. Þetta er mikilvæg endur-
hæfing og margar konur segjast
hafa náð góðum bata,
bæði líkamlegum og
andlegum. Undirrituð
er í þeim þakkláta hópi.
Starfsfólk krabba-
meinsdeilda Landspít-
ala – háskólasjúkra-
húss er með gönguhópa
fyrir konur sem eru í
meðferð vegna krabba-
meina í því augnamiði
að viðhalda líkamlegu
þreki og draga úr
óæskilegum áhrifum
lyfja- og geislameð-
ferðar með útiveru og
hreyfingu.
Hvers vegna er
hreyfing svona mikil-
væg? Þekkt er að hreyfing eykur lík-
amlega og andlega vellíðan. Rann-
sóknir benda eindregið til að
hreyfing sé góð forvörn gegn ýmsum
sjúkdómum, meðal annars krabba-
meinum, hjartasjúkdómum og bein-
þynningu. Hreyfing er mikilvægt
tæki til þess að viðhalda eðlilegri lík-
amsþyngd, sérstaklega ef hreyfingin
er markviss og í tengslum við hollar
lífsvenjur.
Með markvissri hreyfingu eykst
líkamlegt úthald sem er nauðsynlegt
að efla í kjölfar sjúkdóms og með-
ferðar. Við verðum hins vegar að
gæta þess að hætta ekki að hreyfa
okkur þegar við teljum okkur hólpn-
ar. Við þurfum að halda áfram að
styrkja líkama okkar eins lengi og
við höfum burði til í þeim tilgangi að
vega á móti afleiðingum sjúkdóms-
ins.
Konur, gerum hreyfingu að lífs-
stíl! Fátt er auðveldara til að við-
halda heilsunni en að setja á sig góða
skó og fatnað sem hæfir veðri, nýta
göngustíga í borg og bæ eða ganga
úti í náttúrunni. Það getur hver kona
gert með sínu lagi, ein, með ástvin-
um eða öðrum.
Okkur sjálfboðaliðum hjá Sam-
hjálp kvenna er það mikill heiður að
undirbúningsnefnd ÍSÍ um kvenna-
hlaup óskaði eftir samvinnu við okk-
ur í tengslum við Kvennahlaupið.
Kvennahlaup ÍSÍ er gott tækifæri
til að breyta um lífsstíl þannig að
markviss og reglubundin hreyfing
verði hluti af lífi okkar.
Berum heilsu okkar fyrir brjósti.
Tökum þátt í Kvennahlaupinu.
Kvennahlaupið
og Samhjálp
kvenna
Guðrún
Sigurjónsdóttir
Höfundur er formaður
Samhjálpar kvenna.
Kvennahlaup
Rannsóknir benda ein-
dregið til, segir Guðrún
Sigurjónsdóttir, að
hreyfing sé góð forvörn
gegn ýmsum
sjúkdómum.