Morgunblaðið - 15.06.2002, Blaðsíða 47

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. JÚNÍ 2002 47
við Örnólfur bróðir minn á undan
mömmu og pabba og yngri systkin-
unum og þá passaði Helga okkur oft.
Annars held ég að krakkar í þá daga
hafi mest passað sig sjálf.
Þó voru ýmsar athafnir sem okkur
þóttu óþarfar, eins og að bursta tenn-
ur og þvo sér upp úr vaskafati í eld-
húsinu á hverju einasta kvöldi, sem
heimafólk með Helgu í broddi fylk-
ingar lagði á ríka og okkur óskiljan-
lega áherslu. En auðvitað urðum við
að hlýða.
Heimili móðurforeldra minna var
jafnan mannmargt, börnin urðu átta,
afar og ömmur áttu þar skjól í ellinni
og fleira fólk, bæði skylt og óvanda-
bundið, ungt og gamalt, dvaldist á
bænum um lengri eða skemmri tíma.
Okkur þætti víst húsið sem þau
byggðu ekki sérlega stórt, en ein-
hvern veginn rúmaðist þó allt þetta
fólk. Þarna ólust þær upp, Fremsta-
fellssystur, glaðlyndar og fallegar
stúlkur, og þar var oft glatt á hjalla.
Margar sögur eru til í fjölskyldunni
af uppátækjum þeirra og tilsvörum.
Þannig leið bernska Helgu í glaðvær-
um systkinahópi á stóru sveitaheim-
ili. Þar var mikið lesið og ég man vel
eftir þvældum og marglesnum skáld-
sögum og bunkum af gömlum dönsk-
um blöðum sem við krakkarnir sótt-
um í á rigningardögum. Skólaganga
eldri systkinanna varð þó ekki löng
og ég veit að Helgu sveið það alla ævi
að hafa ekki komist í langskólanám.
Hún fór í héraðsskólann á Laugum
og giftist síðan Andrési Kristjánssyni
kennara og síðar ritstjóra. Þau voru
barnlaus og slitu samvistir. Helga
var í hópi þeirra stúlkna sem fyrst út-
skrifuðust úr Húsmæðrakennara-
skóla Íslands og fór eftir það til Ak-
ureyrar og tók að sér skólastjórn
húsmæðraskólans þar. Akureyrarár-
in urðu henni að mörgu leyti erfið, en
fengu þó afar farsælan endi, því þar
kynntist hún Jóhanni Lárusi Jóhann-
essyni menntaskólakennara sem
varð seinni maður hennar, tók við búi
á Silfrastöðum og þar bjuggu þau síð-
an. Jóhann dó árið 1989.
Í mínum huga voru þau Jóhann
Lárus og Helga gott dæmi um ólíkar
manneskjur sem bættu hvor aðra og
fundu sameiginlega lífsstefnu og lífs-
stíl.
Þegar þau hjón fluttust að Silfra-
stöðum stóð þar gamall bær og
fornfálegur, baðstofan að stofni til
kirkjuviðir úr gömlu Silfrastaða-
kirkju. Þau byggðu sér háreist hús og
gáfu Árabæjarsafni baðstofuna og
hún er nú Árbæjarkirkja. Á Silfra-
stöðum fann Helga nýjan starfsvett-
vang sem húsmóðir á stóru heimili í
þjóðbraut. Hún tók við símstöðinni á
Silfrastöðum og þar áttu þeir heimili
bæði Jóhannes Steingrímsson hrepp-
stjóri og Jón Hallsson og oft var þar
fleira fólk á bænum. Þau Helga og
Jóhann Lárus eignuðust einn son, Jó-
hannes, en þau tóku að sér fjölda
annarra barna til lengri eða skemmri
dvalar. Eitt þessara sumarbarna var
Áslaug dóttir mín sem nú sendir
kveðjur frá Danmörku.
Sonardætrunum tveimur sýndi
Helga ætíð mikla umhyggju.
Eitt með öðru, sem þau hjón voru
samhent um, var að taka á móti gest-
um.
Þar nutu þau sín vel, gestrisin og
skemmtileg. Bæði áttu afburða frá-
sagnargáfu og sögðu svo fjörlega frá
að unun var á að hlýða. Helga hafði
ríka kímnigáfu og gat gert hvers-
dagslegustu atburði að spennandi
ævintýri.
Helga var mjög tengd Silfrastöð-
um og vildi ógjarnan fara þaðan, en
síðustu árin dvaldist hún á Heilbrigð-
isstofnuninni á Sauðárkróki.
Og nú er frænka mín horfin á vit
nýrra ævintýra þar sem hún var viss
um að Jóhann Lárus biði eftir sér. Ég
óska henni fararheilla og bið Guð að
geyma hana og votta Jóhannesi
frænda mínum, dætrum hans og fjöl-
skyldunni allri innilega samúð.
Kristín R. Thorlacius.
Nú þegar ljósið hennar Helgu
frænku minnar á Silfrastöðum hefur
slokknað og ég er víðs fjarri og get
ekki einu sinni fylgt henni til grafar
sest ég niður og leyfi mér að finna
hvað ég á henni mikið að þakka.
Hún var yngsta systir móður
minnar og alla tíð aðalfrænkan í lífi
mínu. Fyrstu fimm árin hélt ég
reyndar að orðið frænka ætti bara við
hana.
Hún var um tvítugt þegar ég fædd-
ist og tók strax ástfóstri við mig sem
aldrei þvarr. Ég fyrir mitt leyti sló
eign minni á þessa frænku mína og
datt ekki í hug að hún hefði áhuga á
neinu nema mér. Þangað til einn góð-
an veðurdag að ég varð vör við mann
sem sat við eldhúsborðið hjá henni og
borðaði hafragraut. Þegar Jóhann
Lárus kom inn í líf hennar umturn-
aðist veröldin fyrir mér. Helga var
ekki lengur mín einkaeign. Fram að
þessu hafði Helga verið skólastýra
við húsmæðraskólann á Akureyri og
Jóhann stærðfræðikennari við
menntaskólann, en nú skelltu þau sér
í að fara að búa á Silfrastöðum í
Skagafirði. Og ég fylgdi með á sumr-
in. Fyrst fannst mér þetta ómögu-
legt. Hún eignaðist meira að segja
annað barn en mig. Jóhannes. En
ekki leið á löngu áður en ég fór að
sætta mig við að deila þessari einka-
frænku minni með öðrum. Mig
dreymdi um að verða eins og hún
þegar ég yrði stór: sjálfstæð og
frjálslynd í skoðunum, orðhvöt, dug-
leg og skemmtileg. Hvar sem hún fór
var hún leiðtogi, bæði sem skólastýra
og húsmóðir á stóru gestrisnu heim-
ili. Fáar konur voru fljótari að galdra
fram fjölbreyttar kræsingar fyrir
fjölda manns en Helga á sínum bú-
skaparárum.
Um stórmáltíðir í eldhúsinu á
Silfrastöðum á ég margar góðar
minningar. Helga var ötul við að að-
stoða nágranna sína, einkum gamalt
fólk og börn. Í hennar horni fengu
margir aðhlynningu á síðustu árum
ævinnar, bæði tengdamóðir hennar
og fleiri Helgu óskyldir. Og mörg
voru börnin, bæði innan fjölskyld-
unnar og utan, sem dvöldu lengri eða
skemmri tíma í sveit hjá þeim Jó-
hanni. Þeirra á meðal ég og síðar
dætur mínar.
Helga hafði mikinn áhuga á fé-
lagsmálum og barðist meðal annars
af kappi fyrir byggingu skólans í
Varmahlíð. Í þeirri baráttu notaði
hún oft óhefðbundnar aðferðir. T.d.
þegar hún þurfti að fá fyrirgreiðslu
hjá einum af ráðherrum ríkisstjórn-
arinnar sem var alltaf frekar í þétt-
ara lagi. Hún vissi að hann yrði treg-
ur til að greiða götu byggingar-
nefndarinnar og hóf viðtalið af sinni
kvenlegu eðlisávísun á því að minnast
á hvað hann væri orðinn áberandi
grennri. Ekki þarf að taka fram að
hún fékk jákvætt svar.
Einu sinni man ég að Helga var
spurð hvernig stæði á því að hún væri
ekki á þingi. Þá svaraði hún af sinni
alkunnu hreinskilni: Það urðu víst
smámistök í sköpunarverkinu. Það
var nefnilega ekki til siðs þá að setja
konur ofarlega á framboðslista.
Ljósið hennar logaði alltaf skært
og sást langar leiðir. Undir lokin var
það orðið kyrrlátt og stöðugt,
kannski af því hún var hætt að láta
aukaatriðin í lífinu þvælast fyrir.
Hún var bara. Þannig minnist ég
hennar og finn að þrátt fyrir allt hef-
ur ljósið hennar ekki slokknað. Bara
færst úr stað.
Jóhannesi syni hennar og dætrum
hans, Helgu Fanneyju og Hrefnu, og
öllum öðrum aðstandendum flyt ég
samúðarkveðjur og þakkir fyrir allt
frá mér, Ragnari og dætrum okkar,
Helgu og Guðrúnu.
Hallveig Thorlacius.
Helga móðursystir mín er borin til
moldar í dag. Eg hefi ekki tök á að
fylgja henni síðasta spölinn, en leiftur
löngu liðinna ára birtast fyrir hug-
kotssjónum mínum.
Ég, barnið, man Helgu heima í
Fremstafelli hjá ömmu og afa, fal-
legu ungu systur mömmu minnar,
glaðværa og ákveðna, átti til að
hvessa sig við okkur krakkana ef við
vorum ódæl. Man Helgu í heimsókn-
um hjá foreldrum mínum, Helgu á
hestbaki, Helgu að vaða yfir Laxá,
einn sumardag í sól og blíðu, ber-
fætta með uppbrett pilsið. Mikið var
ég hrifin af þessari djörfu ungu konu.
Ég man Helgu koma með unnusta
sínum, sem svo varð eiginmaður
hennar. Þeim varð ekki barna auðið,
ég hef kannske notið þess, fékk
stundum að dvelja hjá þeim um tíma.
Ég man Helgu drífa sig í nám, hjú-
skaparslit þeirra hjóna, myndina af
þeim hverfa af skáp heima hjá mér.
Man ömmu dapra yfir Helgu sinni.
Ég þá telpuhnokki skildi ekki hvað
var að gerast en ég fékk þá tilfinn-
ingu að hún rækist ekki alltaf þá
braut sem til var ætlast.
Ég, unglingur, man Helgu í stjórn-
unarstöðu í virtum skóla, ég dáði
stjórn hennar og hún sjálf var djörf
og glæst. Átti vinkonur sem komu úr
annarri veröld en þeirri sem ég
þekkti, yfir henni var álfkonublær.
Ég man Helgu með Jóhanni, seinni
manni sínum, man þegar Jóhannes
þeirra fæddist, man þegar þau flutt-
ust í Silfrastaði til að hefja búskap á
föðurleifð Jóhanns. Þar var ég hjá
þeim í kaupavinnu eitt sumar. Þaðan
man ég Helgu standa fyrir fjölmennu
heimili, alltaf vel klædda og greidda,
stjórna með röggsemd bæði börnum
og fullorðnum. Man hana taka á móti
gestum, þeir voru ófáir sem lögðu
leið sína í Silfrastaði bæði nágrannar
og vinir lengra að. Þá naut hún sín
best í hópi góðra gesta, stundum var
lagt á, og hópurinn fór í útreiðartúr
að loknu dagsverki. Þá var Helga
glöð. Man ákveðnar skoðanir hennar
á mönnum og málefnum, hún lá ekki
á þeim og vissi að þær væru einar
réttar. Það aflaði henni ekki alltaf
vinsælda í samfélagi sínu, hún var
hreinskilin og gat orðið orðhvöss.
Man líka umhyggju þeirra Jóhanns
hvort fyrir öðru og fyrir litla kút.
Ég, fullorðin, man Helgu við bana-
legu móður minnar, veit að nærvera
hennar var mömmu góð. Man komu
þeirra hjóna á heimili okkar Þór-
steins, þau voru aufúsugestir. Helga
talaði fullum rómi, orðheppin og
sagði skemmtilega frá, Jóhann hæg-
látur, skaut að athugasemdum með
sinni markvissu kímnigáfu.
Man Helgu missa Jóhann sinn, það
skarð varð ekki fyllt. Man hana verða
gamla konu stundum dálítið einmana
en dugmikla, lengi keyrði hún bílinn
sinn, kannske of lengi, en Helga var
ekki gjörn á að gefast upp. Á seinni
árum hennar sem ferðafærrar konu
áttum við nokkur samskipti. Hún gat
enn orðið hvöss og sagt hluti sem
særðu. En oftast var hugur hennar
hjá Jóhanni, sem hún var viss um að
hún ætti eftir að hitta aftur.
Og nú er Helga farin þá ferð sem
henni fannst löngu tímabær og ugg-
laust búin að finna Jóhann sinn.
Hún var kona sem auðgaði litríka
flóru samferðamanna sinna. Það var
lærdómsríkt að vera á vegi hennar,
fyrir það þakka ég. Fjölskyldu henn-
ar votta ég samúð.
Blessuð sé minning Helgu móður-
systur.
Aðalbjörg Pálsdóttir.
Líklega er „hversdagslegur“ síð-
asta lýsingarorðið sem kæmi upp í
hugann þegar maður hugsar um
Helgu frænku, eins og hún hét jafnan
heima í Hvítafelli, Helgu Kristjáns-
dóttur húsfreyju á Silfrastöðum í
Skagafirði. Hún var eiginlega allt
annað frekar en hversdagsmann-
eskja. Ekki svo að skilja að hún feng-
ist ekki eins og við hin við raunir og
rellur hversdagsins heldur fremur í
þá áttina að hún gat breytt hverjum
degi í dálítið undur. Aðrir verða
væntanlega til þess að rekja lífshlaup
hennar en örfá kveðjuorð verða að
nægja frá minni hendi.
Krakki var ég sendur að Silfra-
stöðum sumarpart. Ekki eins og
margir aðrir vegna þess að foreldrar
mínir fengju ekki um mig tætt held-
ur, sé ég í bréfum, vegna þess að
móðir mín treysti þessari systur sinni
vel fyrir syninum og vonaði þessutan
að hann gæti orðið að einhverju
gagni, því henni var víst ljóst að lífið
hennar Helgu systur væri ekki alltaf
dans á rósum. Gagnið varð áreiðan-
lega minna en vert hefði verið en ég
lærði margt. Það var kennarasynin-
um alveg ný lífsreynsla að sækja
kýrnar í nátthagann meðan bændur
bjuggu sig undir mjaltir. Svo lærði ég
að sjóða viðameiri hafragraut en ég
hafði áður séð, að ekki sé talað um
uppþvottinn með húsmæðrakennar-
anum eða þann merkilega lærdóm að
bera út í fanginu þegar verið var að
stinga út úr fjárhúsum.
Ekki vissi ég þá margt um mann-
lífið og allt það sem þar getur orðið.
En ég skynjaði að Helga frænka
hefði tileinkað sér víðsýni og um-
burðarlyndi á sumum sviðum þess
þannig að til fyrirmyndar væri.
Seinna nam ég og skildi margt um
þær aðstæður sem höfðu kennt
henni. Hlaut líka að taka við ákúrum
hennar fyrir ýmislegt sem henni
þótti ég hafa gert rangt. En allt var
veitt af sömu elskuseminni, sömu
hlýjunni, því hverri ákúru fylgdi allt-
af hugurinn: Þetta segi ég nú bara
vegna þess að mér þykir vænt um
þig.
Heimilið að Silfrastöðum var ein-
stakt. Þar átti skagfirsk menning
griðastað en þar komu líka háborg-
ararnir úr Reykjavík gjarna við. Þar
voru lesnar og talaðar tungur. Þar
var meira vitað um stærðfræði en á
flestum íslenskum heimilum. Ég
lærði síðar að húsfreyjan hafði orðið
tilefni eldheitra ástarljóða sem nú
eru brúkuð í samsöng. Mér var dýr-
mætt að fá að kynnnast við þetta
heimili og þó einkum húsfreyju þess.
Fyrir það vil ég þakka um leið og ég
minnist allra gleðistundanna sem ég
átti með móðursystur minni, sem nú
gengur um á næstu stigum tilverunn-
ar. Blessuð sé minning hennar.
Heimir Pálsson.
Helgu á Silfrastöðum kynntumst
við fyrir nærri 20 árum. Nýflutt í
Silfrastaðasókn fórum við til að láta
skrásetja okkur hjá oddvitanum Jó-
hanni Lárusi eiginmanni Helgu. Þau
hjónin tóku einstaklega vel á móti
okkur þá og alla tíð síðan á meðan
þeirra naut á Silfrastöðum. Helga
varð leiðsögumaður okkar inn í sam-
félagið og ef við þurftum að leita ráða
fann hún alltaf leiðir. Hún skipulagði
dagvistarmálin okkar, setti okkur inn
í siði og venjur sveitarinnar og var á
vissan hátt í hlutverki nútíma sam-
félagsþjónustu meðan við vorum að
fóta okkur í framandi umhverfi.
Helga var skemmtileg og óvenju-
leg kona – hispurslaus og án allrar til-
gerðar. Hún sagði sína meiningu um-
búðalaust, hafði ákveðnar skoðanir
og fylgdist vel með straumum og
stefnum í samfélaginu. Hún lagði
ríka áherslu á menntun, menningar-
leg verðmæti og andleg efni. Verald-
leg gæði virtust ekki skipta hana
miklu máli. Hún var alltaf að mennta
sig og bæta við sig ýmsum fróðleik –
hún fór t.d. í frönskunám þegar hún
var um sjötugt. Fyrir okkur sem vor-
um helmingi yngri en hún var þessi
skarpgreinda kona mjög gefandi í öll-
um samskiptum.
Sú mynd sem lifir í hugum okkar
er af fínlegri, sterkri og dálítið ögr-
andi konu sem var í framlínu baráttu
fyrir þeim hugsjónum sem skiptu
hana og samfélagið máli – konu sem
vílaði ekki fyrir sér að synda á móti
straumnum. Þessari góðu vinkonu
okkar þökkum við þær mörgu
ánægjulegu stundir sem við áttum
með henni í dömuboðum, á bridds-
kvöldum, matarboðum, í réttunum og
fleiri ánægjulegum uppákomum. Jó-
hannesi syni Helgu, Þóru tengda-
dóttur hennar og sonardætrunum
Helgu og Hrefnu vottum við okkar
dýpstu samúð. Fyrir hönd þeirra sem
ráku skólaheimilið að Egilsá á árun-
um 1983–1992.
Þóra Björk og Bryndís.
Laust fyrir miðja síðustu öld fluttu
frá Akureyri vestur að Silfrastöðum í
Akrahreppi ung og glæsileg hjón og
hófu þar búskap. Þar voru komin Jó-
hann Lárus Jóhannesson sem nú var
að taka við stórbýlinu Silfrastöðum af
frænda sínum Jóhannesi Steingríms-
syni. Konan var Helga Kristjánsdótt-
ir frá Fremstafelli í Kaldakinn. Bæði
voru þau kennarar. Helga var skóla-
stjóri Húsmæðraskólans á Akureyri.
Jóhann kennari við Menntaskólann á
Akureyri.
Misjafnlega var spáð fyrir þessu
uppátæki þeirra hjóna að hverfa frá
bærilega launuðum opinberum störf-
um til sauðfjárbúskapar og þeirrar
afkomu óvissu, sem jafnan hefur
fylgt þeirri grein. En búskapur
þeirra heppnaðist vel. Strax gengu
þau hjón af atorku til starfa. Reistu
stórt íbúðarhús, endurnýjuðu öll
gripahús og margfölduðu túnstærð.
Fjárbúið varð eitt það stærsta í
Skagafirði og afkoman var traust.
Meðan þau voru að koma undir sig
fótunum við búskapinn var þeim
mjög til hjálpar að með þeim dvaldist
áfram Jón Hallsson annálaður fjár-
maður sem átti þar sínar skepnur líkt
og var á síðari búskaparárum Jó-
hannesar Steingrímssonar. Jón hirti
jafnan fé á beitarhúsum og var með í
fjármennskunni vor og haust. Á
sumrin hvarf hann til annarra starfa.
Mjög kært var með honum og þeim
hjónum. Jón á enn sitt heimilisfang á
Silfrastöðum, en dvelur í hárri elli á
sjúkrahúsinu á Króknum. Jóhann og
Helga hjálpuðust jafnan að í störfum
jafnt utan bæjar sem innan, sem var
óvanalegt, en sýnir jafnframt hvað
sambúð þeirra var farsæl og náin.
Helga var áhugasöm um félagsmál
og hélt mjög fram hlut kvenna á fé-
lagslegum og opinberum vettvangi.
Mennta- og menningarmál voru
henni hugleikin. Hún átti meðal ann-
ars sæti í byggingarnefnd Varma-
hlíðarskóla og studdi mjög að upp-
byggingu í Varmahlíð. Hún var lengi
formaður í kvenfélagi Akrahrepps,
og starfaði einnig á vettvangi kven-
félaga á héraðs- og landsvísu. Átti um
langt árabil sæti í stjórn Krabba-
meinsfélags Skagafjarðar og fulltrúi
þess á landsfundum.
Helga var félagslynd samkvæmis-
kona sem kunni vel að sitja og halda
stærri veislur en kærastar hygg ég
að henni hafi verið smærri veislur og
matarboð, sem efnt var til fyrir spila-
félaga og vini í sveitinni.
Silfrastaðaheimilið var löngum
gestkvæmt, hvort tveggja var að þau
hjón voru vinmörg og frændgarður
fjölmennur. Þá áttu sveitungarnir
tíðum erindi við Jóhann sem var odd-
viti hreppsins um áratugi. Hrepps-
nefndarfundir voru oftast haldnir á
Silfrastöðum.
Um 40 ára skeið var Helga org-
anisti í Silfrastaðakirkju og æfði
kirkjukórinn. Ætíð var boðið til kaffi-
drykkju að lokinni messu. Gestgjafa-
hlutverkið á heimili hennar var því
jafnan ærið en ætíð leyst af hendi af
alúð og rausn.
Þótt Helga hefði orð um að konur
ættu að sækjast eftir frama á opin-
berum vettvangi, vissum við sem
þekktum hana vel að ekkert var
henni jafn kært og fjölskyldan og
heimilið, og svo var um þau hjón
bæði.
Það gladdi þau mjög er einkabarn
þeirra Jóhannes sem lokið hafði iðn-
námi og fest ráð sitt fluttist heim og
hóf búskap með foreldrum sínum.
Sonardæturnar Helga Fanney og
Hrefna urðu brátt augasteinar og
yndi ömmu sinnar og urðu henni síð-
ar er þær náðu þroska hjálparhellur
og gleðigjafar.
Vorið 1989 héldu þau Silfrastaða-
hjón Jóhann og Helga sveitungum og
vinum dýrðlega veislu í tilefni sjö-
tugsafmælis hennar og sjötíu og
fimm ára afmælis Jóhanns. Naumum
mánuði síðar varð Jóhann bráð-
kvaddur. Þetta snögga áfall varð
Helgu svo þungt að hún varð ekki
söm eftir.
Síðustu árin dvaldist hún á elli-
deild Sjúkrahússins á Sauðárkróki
mjög farin að heilsu og kröftum.
Glæsikonan og skörungurinn sem
áður fyrr setti svip á skagfirskt
mannlíf beið nú eftir kallinu og kveið
ekki umskiptunum. Hún átti sömu
trú og vissu og birtist í orðum þjóð-
skáldsins: ,,Býst ég nú brátt til ferðar
brestur þó veganesti, þar bíða vinir í
varpa sem von er á gesti.“
Með þessum kveðjuorðum viljum
við hjónin þakka Helgu á Silfrastöð-
um fyrir störfin í þágu sveitar og hér-
aðs en þó fyrst og fremst fyrir ára-
tuga vináttu og nágrenni.
Blessuð sé minning Helgu á Silfra-
stöðum.
Helga Árnadóttir,
Gunnar Oddsson.
Helga á Silfrastöðum starfaði lengi
að málefnum kvenfélaganna hér í
sýslu og var kunnug störfum þeirra.
Hún þekkti því vel innviði Sambands
skagfirskra kvenna og var drjúgur
liðsmaður þar um árabil og formaður
þess á árunum 1971–1980.
Sambandið þakkar Helgu störfin
og vottar henni virðingu sína og
þökk.
Aðstandendum eru sendar samúð-
arkveðjur.
Samband skagfirskra kvenna.