Morgunblaðið - 15.06.2002, Blaðsíða 44

MINNINGAR
44 LAUGARDAGUR 15. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Valgerður Guð-laugsdóttir fædd-
ist í Kerlingardal í
Mýrdal 7. okt. 1918.
Hún lést á Hrafnistu í
Hafnarfirði 6. júní
síðastliðinn. Foreldr-
ar hennar voru Guð-
laugur Gunnar Jóns-
son, pakkhúsmaður í
Vík í Mýrdal, f. 8.2.
1894, d. 1984, og Guð-
laug Jakobsdóttir
kona hans, f. 24.8.
1892, d. 1938. Látin
systkini Valgerðar
eru: 1) Jakob, f. 1917,
d. 1992, 2) Anton, f. 1920, d. 1993,
3) Einar, f. 1927, d. 1996, 4) Guð-
finna, f. 1923, d. 1998, 5) Guðrún, f.
1922, d. 1999, 6) Þorsteinn, f. 1933,
d. 1999. Eftirlifandi eru: 1) Jón, f.
1919, 2) Solveig, f. 1924, 3) Guð-
laug Sigurlaug, f. 1926, 4) Guð-
björg, f. 1929, 5) Ester, f. 1931, 6)
Erna, f. 1932, 7) Svavar, f. 1936, 8)
Guðlaug Matthildur, f. 1938.
Valgerður var alin upp í Kerl-
ingardal, Vík og Hjörleifshöfða.
Eftirlifandi eiginmaður hennar
er Magnús Þórðarson, loftskeyta-
maður frá Stöðvarfirði, f. 16. júlí
1917 en þau giftust fyrsta vetrar-
dag 1947. Þau bjuggu í Vík til 1994
þegar þau fluttu á Hrafnistu í
Hafnarfirði.
Börn þeirra eru: 1) Guðlaug, fé-
lagsráðgjafi, f. 29.1. 1948, maki
Þorsteinn Helgason, sagnfræðing-
ur, f. 16.4. 1946. Börn þeirra eru:
Magnús, f. 10.12. 1968, Helgi, f.
15.10. 1970, Sigrún, f. 2.2. 1986.
Barnabarn: Guðlaug Fríða Helga-
dóttir, f. 21.5. 2001. 2) Solveig
María Magnúsdóttir, matráðskona
og leiðsögumaður, f. 26.1.1949,
maki Kristján Guðmundsson,
myndlistarmaður, f. 1.6. 1941.
Börn þeirra eru: Ívar, f. 1.10. 1969,
Guðmundur, f.
21.11.1973. Barna-
börn: Solveig María
Ívarsdóttir, f. 6.6.
1991, Arnkatla Ívars-
dóttir, f. 16.8. 2000,
Ása Guðmundsdótt-
ir, f. 8.5. 1998. 3)
Þórður Magnússon,
sérkennari, f. 24.4.
1950, maki Steinlaug
Sigríður Bjarnadótt-
ir, kennari, f. 16.11.
1953. Börn þeirra
eru: Guðrún, f. 21.4.
1983, Solveig, f. 26.9.
1986, Ragnheiður, f.
10.9. 1992. 4) Unnur, hjúkrunar-
fræðingur, f. 28.6. 1951, maki Val-
geir Kristinsson, hæstaréttarlög-
maður, f. 13.5. 1948. Börn þeirra
eru: Haukur, f. 10.11. 1972, Hall-
dór, f. 11.2. 1976, Valgerður, f. 8.4.
1978, María, f. 6.4. 1981. 5) Guð-
laugur Pálmi, sagnfræðingur, f.
24.2. 1957, maki Þorgerður Ein-
arsdóttir, félagsfræðingur, f. 31.5.
1957. Börn þeirra eru: Valgerður,
f. 24.2. 1984, Katrín og Einar, f.
23.11. 1990. 6) Gerður, þjónustu-
fulltrúi, f. 21.7. 1959. Barn hennar
er: Magnús Jensen, f. 13.7. 1995.
Valgerður sá um heimilishald
fyrir föður sinn og systkini frá
1938 er móðir hennar lést og þar
til hún stofnaði heimili sjálf 1947.
Hún starfaði á prjónastofunni
Kötlu í Vík frá stofnun og til ársins
1983. Valgerður var virk í fé-
lagsstörfum, hún var m.a. trúnað-
armaður starfsmanna prjónastof-
unnar Kötlu, starfaði alla tíð í
Kvenfélagi Hvammshrepps. Hún
tók virkan þátt í tónlistarlífinu í
Vík og söng í áratugi í kirkjukór
staðarins.
Útför Valgerðar fer fram frá
Víkurkirkju í dag og hefst athöfn-
in klukkan 11.
„Kvöldið er fagurt, sól er sest,
sefur fugl á grein.“ Sólin er sest í
hinsta sinn í lífi tengdamóður minn-
ar, Valgerðar Guðlaugsdóttur. Hún
er nú fuglinn sem sefur, farfuglinn
kominn á leiðarenda, söngfuglinn
sem lokið hefur söng lífsins. Fyrir
unga stúlku í tilhugalífinu er jafn-
mikilvægt að eignast góða tengda-
mömmu og að eignast góðan mann.
Hún fylgir manni stóran hluta þess
æviskeiðs sem telst til hjónabands,
hún verður amma barnanna manns,
hún er hin konan í lífi eiginmanns-
ins – og verður sem slík hin ítrasta
mælistika á gæði manns, verk,
framgöngu og afrek. Hún verður
smám saman hluti af heimsmynd-
inni, hún verður áhrifavaldur í lífi
manns.
Forsjónin færði mér einstaka
tengdamömmu. Ég hafði heyrt
ávæning af sögu hennar þegar ég
hitti hana fyrst í fjölskylduboði jólin
1979. Næstelst 15 systkina sem
nánast voru tröppugangur. Missti
móður sína 19 ára, hugsaði um
heimilið fyrir pabba sinn og ól upp
yngri systkini sín við lítil efni og
þröngan húsakost í tíu ár. Giftist þá
sjálf, 29 ára gömul og eignaðist
fjögur börn á fjórum árum. Hlé í sex
ár, þá tvö með tveggja ára millibili.
Veiðikló, barnakerling, músíkölsk
og söngelsk, spilaóð og með spá-
dómsgáfu. Hvað segir maður við
slíka konu? Ekki laust við próf-
skrekk: Ég hafði aldrei haldið á gít-
ar, vissi ekki hvað sneri upp eða nið-
ur á veiðistöng, lítið gefin fyrir
smábörn og kunni hreint ekki að
spila. En hafi ég fallið á fyrsta próf-
inu, hef ég líklega fengið annan
sjéns. Og sennilega enn annan – því
hlýjan var ósvikin.
Hún var rúmlega sextug og í fullu
fjöri. Ég lærði fljótlega að hún elsk-
aði að ferðast. Iðaði eins og smá-
stelpa og neri saman höndunum af
innlifun þegar talið barst að ferða-
lögum. Fór ófáa leiðangra til Amst-
erdam, Gautaborgar og Hamborgar
meðan börnin bjuggu þar og lét
ekkert aftra sér frá ferðalögum,
hvaða nafni sem þau nefnast. Og
kunni listina að njóta lífsins. Á sól-
ríkri útikrá í stórborgarþys með
svalandi bjór. Einbeitt og mark-
sækin með veiðistöng inni á hálendi
– búin að finna besta veiðistaðinn
við allt vatnið. Mér var sagt að hún
hafi rennt færi fyrir tilviljun, fengið
fisk og verið ólæknandi síðan.
Tjaldferðir, útilegur, veiðiferðir.
Bandaríkjaferð með Magga til Bínu
mágkonu, vínsmökkunarferð til
Þýskalands með systrunum – vel
við hæfi enda fæstar þeirra frábitn-
ar söngvatni. Ótaldar Skandínavíu-
ferðir. Ferðin til Ítalíu á Scala verð-
ur ekki farin héðan af – en hún var
margsinnis farin í huganum. Ég
gerði mér grein fyrir að þótt nærri
40 ár skildu okkur að var þessi kona
yngri í anda en ég sjálf.
Ég hafði aldrei kynnst fjölskyldu
þar sem tónlist og söngur skipaði
svo veglegan sess. Hún spilaði enn á
gítarinn í mörg ár eftir að ég kom í
fjölskylduna. Gítarinn góða sem
keyptur var fyrir sumarhýruna eft-
ir vertíð í Eyjum á unglingsárunum.
Sem pabbi hennar reyndar borgaði
eftir að heim var komið. Gítarinn
sem lífgaði upp á tilveruna í amstr-
inu með yngri systkinin og margir
Víkarar fóru ekki varhluta af.
„Maður var aldrei svo þreyttur að
maður gæti ekki farið og skemmt
sér svolítið.“ Jafnvel þótt vakað hafi
verið yfir þvottum, því ekki áttu öll
yngri systkinin föt til skiptanna.
Eða nóttunum eytt í að sauma jóla-
kjóla úr klórþvegnum hveitipokum,
að ógleymdum nóttunum sem eytt
var við sláturgerð því hvorki var
tími né pláss til að gera það á dag-
inn. Já, kvöldið var fagurt þrátt fyr-
ir harðan lífsins skóla. Ég heyri
ennþá bjarta og tæra röddina – og
samsöng þeirra Magga – við lög
eins og „Dóttir tatarans“ sem koma
manni til að vikna.
Ofan á lífsgleði og glaðværð
reyndist hjartað slá réttan takt.
Pólitískar hugsjónir og djúp rétt-
lætiskennd sátu beinlínis í veggjum
á heimilinu. Ekki var legið á skoð-
unum um sósíalisma, þjóðmál og
lýðfrelsi. Kvennalistinn átti þarna
dygga stuðningskonu sem einhvern
veginn vissi þetta bara allt með
hjartanu. Allt sem við þessar ungu
konur lásum og skóluðum okkur
inní, sigldar, með lærða frasa á vör-
unum. Hún hafði þetta í sér. Fyrir
utan brennandi sannfæringu þegar
hún varð verkalýðssinni. Það var
ekki vinsælt hjá öllum þegar þessi
ljúfa og gæfa kona beitti sér gegn
bónus á prjónastofunni, sem ungir
háskólagengnir menn að sunnan
töldu auka afköst og gæfu lands og
þjóðar. Hún þekkti sitt fólk og vissi
sem var að prjónakonurnar ynnu nú
þegar á fullum afköstum: „Þetta
gerir ekkert annað en að auka
vinnuálagið og ala á sundrungu.“
Og talandi um Kvennalista og
kvenlegar dyggðir, sem nú eru á
undanhaldi í þjófélagi hraða,
skyndirétta og karllægra gilda.
Flatkökubaksturinn er horfinn á vit
minninganna og árleg sláturgerð af-
komendanna í Vík undir styrkri
stjórn tengdamömmu tilheyrir liðn-
um öldum í bókstaflegri merkingu.
Annað lifir þó góðu lífi og verður
arfur kynslóðanna. Spilamennskan
sem iðkuð var með blik í auga fram
á síðasta dag og öll barnabörnin
hafa drukkið með Víkurmjólkinni.
Ég stend í ævarandi þakkarskuld
við tengdamömmu – og raunar alla
fjölskylduna – að hafa umborið
áhugaleysi mitt á spilamennsku.
Annað hef ég reynt að læra og mun
reyna að varðveita þeim mun betur.
Svo sem nægjusemina, gleðina og
léttleikann, umhyggjuna fyrir börn-
um, annarra börnum ekki síður en
manns eigin. Þau eru þó nokkur
„ömmu- og afabörnin“ í Vík sem
héldu í alvöru að Vala og Maggi
væru líka afi þeirra og amma. Þarna
voru líka undarlegar tilviljanir sem
ég freistast til að vera þakklát fyrir:
þau ófáu skipti sem tengdapabbi
slysaðist til að fá astmaköst og kom
til að leggjast inn á Vífilsstaði akk-
úrat þegar ég þurfti að vera erlend-
is vegna náms. Það gaf tengda-
mömmu kærkomið tækifæri að létta
undir með syninum með börnin
þrjú, án þess að hann yrði ofurliði
borinn af móðurlegri umhyggju eða
kvenlegu samsæri. Innst inni var
þetta mér sönnun þess að tengda-
foreldrar mínir hefðu velþóknun á
námsbrölti mínu og þetta var þeirra
framlag.
Eitt er ótalið. Sem konur oft gera
í lágum hljóðum fyrir luktum dyr-
um. Að ógleymdum öðrum gáfum
og kostum var spádómsgáfan sú
stórbrotnasta – ekkert smá sem
vinkonur mínar öfunduðu mig af
þessari tengdamömmu. Peningar,
börn, gæfa, ferðalög, atvinnutilboð,
happ, velgengni, heilbrigði, traustir
vinir, áhrifavaldar. Þar sem veru-
leikanum sleppti tóku spádómar og
hugmyndaflug við, í þeirri staðföstu
trú að lífið sé eitthvað sem við sköp-
um sjálf. Ekki fullkomlega að eigin
vild heldur út frá þeim spilum sem
við höfum á hendi. Væri spáin ekki
góð, var það bætt upp með fyrirheiti
um góða spilamennsku í spili lífsins
þar sem við öll erum þátttakendur.
Nú er líf tengdamömmu fullskap-
að. Sjálfsköpun hennar birtist í að
gera óvenjulegt lífshlaup og mót-
læti að styrk, glaðværð og reisn sem
hún miðlaði til samferðamanna
sinna og afkomenda. Nú þegar
söngurinn er þagnaður, lýt ég höfði
í virðingu og þakka samfylgdina:
Sól er sest og sefur fugl á grein.
Þorgerður Einarsdóttir.
Á því ári róttækninnar 1968 var
ég formlega meðtekinn í „Guðlaugs-
fjölskylduna“ með giftingu í Víkur-
kirkju í Mýrdal. Vala tengda-
mamma átti strax í mér hvert bein
og ekki spillti að hún þekkti sumt
föðurfólk mitt í Skaftafellssýslu.
Þegar í stað þótti mér sem þarna
væri komin sú fjölskylda sem ég
hefði alltaf tilheyrt. Svo kynntist ég
hinum fjölmenna systkinahópi Völu,
fjórtán talsins auk hennar, og föður
hennar, „Guðlaugi pakkhúsmanni“
sem enn var starfandi í Vík, alkunn-
ur hestamaður og kaupfélagssinni.
Ef Guðlaugur var ættarhöfðinginn
var Vala ættmóðirin því mikil
ábyrgð hafði verið lögð á herðar
hennar og Guðrúnar, elstu systr-
anna, þegar móðir þeirra féll frá og
Vala aðeins nítján ára. Sjálf var hún
að miklu leyti alin upp hjá afa sínum
og ömmu, Valgerði og Jóni, í Kerl-
ingardal og Vík. Eftir dauða Jóns
fylgdi hún ömmu sinni, Bárði föð-
urbróður og konu hans Þóreyju í
Vík og í Hjörleifshöfða þar sem hún
dvaldi í sex ár. Með Völu og Bárði
var alltaf ákaflega kært meðan
beggja naut við.
1947 stofnaði hún eigið heimili í
Vík með myndarlegum lofskeyta-
manni, Magnúsi Þórðarsyni frá
Stöðvarfirði, sem kom með fríðum
hópi ungra manna til að sjá um loft-
skeytastöðina á Reynisfjalli. Síðan
fæddust börnin eitt af öðru og eftir
nokkurt hlé komu barnabörn og síð-
an börn þeirra. Alla ævi var hún
umkringd þessum fjölmenna ætt-
boga sem var eins og þéttriðið net
um líf hennar en það var alltaf rúm
fyrir fleiri. Hún fylgdist með hverj-
um og einum til hins síðasta og
henni leið aldrei betur en innan um
fólkið sitt og vini, glaðvær, um-
hyggjusöm, umhugað um að börnin
kæmust til mennta, lagin með öm-
muhendur sínar að bía á barnabörn-
in með hinu eina rétta lagi þegar
foreldrarnir voru ráðalausir. Hún
las fyrir barnabörnin og spilaði við
þau af mikilli gleði, prjónaði á þau
og saumaði. Það var ófrávíkjanlegt
að barnabörnin fengju fermingar-
rúmföt með hekluðu milliverki og
enn bíða milliverk eftir þeim
ófermdu og ófæddu.
Það var ný reynsla fyrir mig að
koma inn í þessa fjölskyldu þar sem
umbúðalaust var talað, heilsað og
kvaðst með kossum og klappi, mikið
sungið og spilað, á gítar (gersemi
Völu), mandólu og munnhörpu, og
söngvatn var á borðum þegar svo
bar undir, ekkert prjál á nokkrum
hlut en snyrtimennskan óbrigðul,
ilmandi útiþurrkuð sængurföt biðu
gestanna og kleinur, flatkökur, Vík-
urbrauð“ og hafrakex með gulrót-
armarmilaði fylltu stampa og
krukkur.
Valgerður stjórnaði ekki fólkinu
sínu í smáatriðum en gaf þeim í
veganesti gott hjartalag, ríka rétt-
lætiskennd og hæfileikann til að
njóta stundarinnar. Þetta voru
dyggðir og eiginleikar sem ein-
kenndu hjónin, Magnús og Völu.
Víst hafði Vala stritað mikið á ung-
um aldri og stundum fannst manni
hún þjóna of möglunarlaust. En
smám saman varð manni ljóst að
hún átti gott líf því þjónustan var
veitt af ástúð, bæði við eiginmann-
inn, börnin, tengdafólk og gesti. Og
hún fann sér alltaf stundir fyrir sig,
fyrir lestur, einkum á ljóðum, og
fyrir sönginn sem var hennar líf og
yndi og það síðasta sem hún naut á
banabeðinum ásamt þéttu handtaki.
Það er gott að minnast Völu í
kafagrasinu í Hjörleifshöfða einn
sumardag fyrir nokkrum árum,
þegar hún sýndi okkur bæinn þar
sem hún gætti barna forðum daga
hjá frænda sínum, eða að sjá hana
fyrir sér við berjatínslu í skaft-
fellsku hrauni eða sænsku skóg-
lendi, ákafa og létta á fæti. Skyldi
hún ekki dvelja þar á nýjaleik?
Blessuð sé minning Valgerðar
Guðlaugsdóttur.
Þorsteinn Helgason.
Elsku amma okkar er dáin. Við
þennan atburð leita minningarnar á
hugann um góðar stundir og þá
helst þær sem við áttum saman í
Víkinni, barnabörnin og Vala amma
og Maggi afi.
Alltaf voru móttökurnar hlýlegar
og innilegar, faðmlag, koss og hið
fræga „Víkurklapp“ á bakið. Næst
lá leiðin oftast inn í eldhús í ákveð-
inn skáp sem hafði að geyma gamla
Mackintoshdollu, yfirleitt fulla af
kleinum. Hún átti það til að klárast
á meðan heimsókn okkar barna-
barnanna stóð en þá steikti amma
bara meira. Þegar maður fullorðn-
ast áttar maður sig meira á því
hversu mikla vinnu það útheimti að
vera sú amma sem hún var okkur.
Alveg sama hversu gestkvæmt var
á heimilinu eða hversu mikið var að
gera þá náði hún alltaf að sinna okk-
ur barnabörnunum eins og heiðurs-
gestum. En það voru ekki bara við
sem nutum góðs af samverustund-
um með henni og afa, því fleiri börn
vöndu komu sína á Austurveginn og
fengu að kalla „Völu og Magga“
ömmu og afa.
Við barnabörnin höfum borið
saman bækur okkar og komist að
því að aldrei varð nokkurt okkar
vart við annað en jákvæðni í hennar
fari, gott skap og bros sem alltaf
smitaði út frá sér. Það var aldrei
dauð stund í kringum hana, á kvöld-
in var yfirleitt spilað á spil, ýmist
Manna eða Vist, og má nánast segja
að hún hafi kennt okkur að spila um
leið og við gátum setið upprétt. Þá
hafði hún mjög gaman af söng og
tónlist og fékk hún aðallega útrás
fyrir þá hæfileika sína í kirkjukór
Víkurkirkju. Þá spilaði hún á gít-
arinn sinn og söng fyirr okkur börn-
in. Í gleðskap var gítarinn alltaf inn-
an seilingar og stóð hún oft fyrir
samsöng fram eftir kvöldi.
Með ömmu fórum við flest í okkar
fyrstu veiðiferðir í Heiðarvatn, hún
með veiðistöng og afi með „otur-
inn“. Sum okkar fengu strax veiði-
dellu, aðrir ekki, en öll eigum við
góðar minningar frá þessum ferðum
okkar.
Þú huggaðir, svæfðir, læknaðir,
baðaðir, kenndir og elskaðir okkur
og fyrir það þökkum við þér og
kveðjum þig með söknuði, elsku
amma.
Magnús Þorsteinsson,
Ívar Kristjánsson,
Helgi Þorsteinsson,
Guðmundur Kristjánsson,
Sigrún Þorsteinsdóttir.
Vala amma var brosmild, hlýleg
og öllum ávallt góð.
Það var alltaf yndislegt að koma
til ömmu og afa í Vík þar sem þau
tóku brosandi á móti okkur í dyra-
gættinni. Þegar við vorum lítil var
fyrsta verk okkar, eftir kossa og
faðmlög auðvitað, að hlaupa sem
hraðast inn í eldhús í gráðugri leit
að kleinunum hennar ömmu. Það
var haft ofan af okkur með því að
kippa spilastokknum af ísskápnum
og spilað tímum saman. Ómissandi
þáttur af heimsóknum til þeirra
voru gönguferðir, aðallega suður að
sjó. Þessar heimsóknir til ömmu og
afa í Víkinni einkenndust af hlýju og
góðmennsku.
Í öllum þeim veiðiferðum sem við
fórum með Völu ömmu í Grænalón
og Heiðarvatn gerðist svo dálítið
merkilegt. Hún breyttist úr hljóð-
látu ljúfu ömmunni í óstöðvandi
veiðigarp og ofurhuga sem arkaði
með vatnsborðinu langt á undan öll-
um öðrum í leit að bestu miðunum,
þar sem hún hljóp með ófáa silung-
ana upp í land.
Við erum þakklát fyrir þau for-
réttindi að vera barnabörn hennar
Völu ömmu og fyrir allar þær
stundir sem við áttum með henni.
Við söknum hennar sárt, en þess-
ar og fleiri minningar um hana
munu ávallt hlýja okkur um hjarta-
rætur.
Haukur, Halldór,
Valgerður og María.
Elsku Vala amma mín. Það er
skrýtið að hugsa til þess að þú sért
dáin. Þetta er allt svo óraunveru-
legt, mér finnst eins og að ég eigi
eftir að hitta þig þegar ég kem heim
frá Kaupmannahöfn. Þegar ég var
að segja ykkur afa frá því að ég væri
að fara út til Danmerkur í sumar
brostir þú og sagðir dreymin á svip
hvað það væri gaman að koma með
mér. Síðasta skiptið sem ég hitti
þig, í heimsókn með pabba,
mömmu, Einari og Katrínu, varstu
búin að vera hálfleið og utan við þig.
En þegar við vorum á förum stóðstu
skyndilega upp og sagðir: Nafna
mín, nafna mín, hvert ertu að fara?
og teygðir þig í áttina til mín. Þá fór
ég til þín og faðmaði þig.
Èg þurfti alltaf að halda aftur af
mér til þess að kremja þig ekki, mér
fannst svo gott halda utan um þig.
Èg á eftir að sakna þín mikið, amma
mín, en ég veit að þér líður vel núna.
Nú finnst mér þú á vissan hátt vera
eins og fugl sem er frjáls og hefur
flogið burt. Èg sé þig fyrir mér með
gítarinn þinn að syngja og spila. Èg
á svo margar góðar minningar um
þig frá því að þið afi bjugguð enn í
Vík. Þar var fullt af krökkum sem
kölluðu ykkur ömmu og afa og við
stelpurnar vorum svo stoltar yfir
VALGERÐUR
GUÐLAUGSDÓTTIR