Morgunblaðið - 15.06.2002, Blaðsíða 46

MINNINGAR
46 LAUGARDAGUR 15. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Helga Kristjáns-dóttir fæddist í
Fremstafelli í Köldu-
kinn 1. maí 1919.
Hún andaðist á Heil-
brigðisstofnuninni á
Sauðárkróki 5. júní
síðastliðinn. Foreldr-
ar hennar voru hjón-
in Kristján Jónsson
bóndi, f. 29.1. 1881,
d. 15.4. 1964, og Rósa
Guðlaugsdóttir hús-
freyja, f. 25.3. 1885,
d. 30.7. 1962. Systk-
ini Helgu voru sjö: 1)
Anna, f. 24.10. 1904,
d. 21.9. 1983. 2) Rannveig, f. 1.8.
1908, d. 31.3. 1966. 3) Áslaug, f.
21.11. 1911. 4) Friðrika, f. 18.7.
1916. 5) Jón, f. 18.9. 1921. 6) Jónas,
f. 10.4. 1924. 7) Ásdís, f. 31.3. 1929,
d. 24.3. 1936.
Hinn 30. ágúst 1941 giftist Helga
Andrési Kristjánssyni rithöfundi,
skóla og síðan í Húsmæðrakenn-
araskóla Íslands og brautskráðist
þaðan 1944. Síðan var hún skóla-
stjóri Húsmæðraskóla Akureyrar
1945–51. Jóhann Lárus maður
hennar var þá kennari við Mennta-
skólann á Akureyri, og þar var
heimili þeirra fyrstu árin. En 1951
gerðust þau bændur á Silfrastöð-
um í Skagafirði og bjuggu þar síð-
an langa ævi, síðustu árin með Jó-
hannesi syni sínum.
Helga tók mikinn þátt í félagslífi
í Skagafirði. Hún var félagi í Kven-
félagi Akrahrepps og formaður
þess í tólf ár. Formaður Skag-
firskra kvenna var hún í níu ár og
starfaði í Sambandi norðlenskra
kvenna. Hún sat í byggingarnefnd
Varmahlíðarskóla, og var meðal
stofnenda Krabbameinsfélags
Skagafjarðar og gjaldkeri þess
mörg fyrstu árin. Organisti Silfra-
staðakirkju varð hún skömmu eftir
að hún fluttist vestur og gegndi því
starfi meðan henni entist heilsa. –
Síðustu árin dvaldist Helga á Heil-
brigðisstofnuninni á Sauðárkróki.
Útför Helgu fer fram frá Silfra-
staðakirkju í dag og hefst athöfnin
klukkan 14.
f. 10.9. 1915, d. 9.4.
1990. Þau skildu. Hinn
25. júní 1948 giftist
hún Jóhanni Lárusi
Jóhannessyni, f. 20.5.
1914, d. 31.5. 1989.
Sonur þeirra er Jó-
hannes, vélvirki og
bóndi á Silfrastöðum,
f. 16.1. 1949. Jóhannes
átti fyrst Jónínu Bjart-
marsdóttur, en þau
slitu samvistum. Dæt-
ur þeirra eru Helga
Fanney myndlistar-
maður, f. 21.1. 1970,
og Hrefna skógfræð-
ingur, f. 9.4. 1975. Maður Hrefnu
er Johan Wilhelm Holst skógfræð-
ingur. Önnur kona Jóhannesar var
Lilja Hannesdóttir, en þau slitu
einnig samvistum. Núverandi eig-
inkona Jóhannesar er Þóra Jó-
hannesdóttir.
Helga stundaði nám í Lauga-
Það var snemma árs 1996 að ég
kom fyrst að Silfrastöðum og Jó-
hannes maðurinn minn kynnti mig
fyrir móður sinni Helgu Kristjáns-
dóttur. Hún tók mér opnum örmum
og við urðum bestu vinkonur. Þá var
heilsu hennar farið að hraka en samt
streymdi frá þessari konu einstakur
kraftur og kjarkurinn var óbilandi.
Auðvelt er að gera sér í hugarlund
hvernig lífið hefur verið á árum áður
þegar Helga var upp á sitt besta með
Jóhann Lárus sér við hlið. Oft var þá
margt fólk á Silfrastöðum sem dvaldi
í lengri og skemmri tíma, bæði ætt-
ingjar og aðrir. Hef ég hitt marga
sem minnast þeirra tíma með hlýhug
og halda tryggð við staðinn.
Helga stundaði nám við Hús-
mæðrakennaraskóla Íslands og var
síðar skólastjóri við Húsmæðraskól-
ann á Akureyri. Helga sagði mér að
hún hefði miklu fremur viljað fara í
menntaskóla og læra síðan sagn-
fræði. Ég er sannfærð um að það
hefði ekki vafist fyrir þessari gáfuðu
konu en þá voru aðrir tímar og fáar
konur gengu menntaveginn.
Síðar meir, eftir að hún fluttist að
Silfrastöðum, vann hún ötullega fyrir
sveitarfélagið sitt, tók t.a.m. virkan
þátt í stofnun Varmahlíðarskóla, var í
stjórn Krabbameinsfélags Skaga-
fjarðar og starfaði í Kvenfélagi Akra-
hrepps.
Ég ætla ekki að rekja ættir Helgu
eða lýsa betur lífshlaupi hennar. Efst
í huga er þakklæti fyrir að örlögin
skyldu leiða okkur saman.
Ég minnist þeirra stunda er við
sátum við eldhúsborðið á Silfrastöð-
um og Helga sagði mér frá liðinni tíð,
talaði um Jóhann: „Hann var svo góð-
ur maður hann Jóhann minn,“ hún
hafði misst svo mikið, var ekki söm.
Við vorum sannfærðar um að hún
mundi hitta hann aftur á öðrum stað.
„Það er bara svo erfitt að bíða,“ sagði
blessuð gamla konan en nú þarf hún
ekki að bíða lengur.
Vort líf er svo ríkt af ljóssins þrá,
að lokkar oss himins sólarbrá,
og húmið hlýtur að dvína,
er hrynjandi geislar skína.
Vor sál er svo rík af trausti og trú,
að trauðla mun bregðast huggun sú.
Þó ævin sem elding þrjóti,
guðs eilífð blasir oss móti.
Vort hjarta er svo ríkt af hreinni ást,
að hugir í gegnum dauðann sjást
Vér hverfum og höldum víðar,
en hittumst þó aftur – síðar.
(Jóhannes úr Kötlum.)
Mig langar, fyrir hönd fjölskyld-
unnar, að þakka því góða starfsfólki á
öldrunardeild Heilbrigðisstofnunar-
innar á Sauðárkróki sem annaðist
Helgu síðustu árin. Hún sagði oft við
mig þegar ég kom til hennar: „Þær
eru svo góðar við mig.“ Hvað er betra
en hlýjar hendur síðasta spölinn?
Þóra Jóhannesdóttir,
Silfrastöðum.
Ein fyrsta minning mín er frá því
ég kom í heimsókn í Silfrastaði og á
móti mér tók brosandi kona með op-
inn faðminn. Ég var ekki stærri en
svo þá að ég var borin manna milli og
rétti ég því hendurnar fram og lét
þessa brosandi konu taka við mér.
Augljóst var að koma mín var gleði-
efni og þótt ég myndi ekki beinlínis
eftir að hafa hitt þessa konu fyrr þá
þótti mér ég kannast við hana og
gerði mér réttilega grein fyrir að
þarna var einhver sem vildi allt fyrir
mig gera. Ekki löngu seinna fluttum
við pabbi og mamma frá Akureyri í
Silfrastaði og ég varð ókrýnd prins-
essa á heimilinu. Eða þeim augum
leit ég málið enda hafði ég hóp fólks í
kringum mig sem dekraði mig á allan
hátt. Fór amma þar fremst í hópi
jafningja og má gjörla sjá það á
myndaalbúmum hennar frá þeim
tíma. Undi ég hag mínum vel um ára-
bil, lærði að lesa og skrifa hjá afa og
ömmu og vissi ekki betur en að heim-
urinn væri einn aldingarður þar sem
ég væri miðdepillinn. Svo kom orm-
urinn í Paradís í formi lítillar systur
þegar ég var fimm ára. Ömmu hafði
alltaf dreymt um stóra fjölskyldu og
var ákaflega barngóð svo Hrefnu litlu
systur var fagnað.
Þá fór að halla undan fæti fyrir
prinsessunni sem kunni mátulega vel
við að hleypa öðrum að krónunni. Það
var hins vegar ekki til að hafa
áhyggjur af því vitaskuld var nóg
pláss í hjartanu hennar ömmu fyrir
bæði mig og litlu systur og stórfjöl-
skylduna eins og hún lagði sig. Minn-
ingarnar eru óendanlegar, en nægir
að segja að hún hvatti okkur syst-
urnar og styrkti með ráðum og dáð,
sama hvað við tókum okkur fyrir
hendur. Vitanlega verður maður
hændur að annarri eins ömmu og ég
bast henni sterkum böndum sem
hafa haldið alla tíð.
Unga dreymdi ömmu um að fara
til náms en á þeim tíma þótti ekki
ástæða til þess að stúlkur gengju
menntaveginn. Þegar hún fékk að
fara í Héraðsskólann á Laugum tók
hún strax annan bekk þar sem hún
þóttist vita að hún fengi bara að fara
einn vetur. Ekki kom til greina að
fara í menntaskóla, sem var synd, því
amma var góðum gáfum gædd og
hefði vafalítið náð langt í hverju sem
hún hefði fyrir sig lagt. Frekar en
ekkert tók amma Húsmæðraskólann
með trompi og gerðist kennari og síð-
ar skólastýra við Húsmæðraskólann
á Akureyri. Seinna sagði hún þó að
sér hefði aldrei þótt gaman að elda-
mennsku og hefði helst kosið að læra
eitthvað allt annað. Fátt er þó svo
með öllu illt að ekki boði nokkuð gott
og það var einmitt á skólastýruárun-
um á Akureyri sem hún kynntist afa.
Hann var þá kennari við Menntaskól-
ann á Akureyri og „alræmdur pip-
arsveinn“, amma hins vegar fráskilin.
Þau kynntust í samkvæmi og var það
ást við fyrstu sýn. Amma sagði – og
var ánægð með – að afi hefði ekkert
verið að eltast við konur fyrr en hann
hitti hana, þá hefði hann strax dregið
hana bak við dyr og kysst. Það var
ekkert hik á honum þegar hann hitti
þá réttu! Þau giftust 25. júní 1948 og
einkasonurinn fæddist síðan 16. jan-
úar 1949. Amma fékk meðgöngueitr-
un og gekk með mánuð fram yfir tím-
ann og minnstu munaði að fæðingin
kostaði bæði móður og barn lífið. Í
framhaldi af því veiktist hún heift-
arlega og börnin urðu ekki fleiri.
Árið 1951 fluttu afi og amma með
litla kútinn í Silfrastaði í Skagafirði.
Afi keypti jörðina af þáverandi ábú-
anda, Jóhannesi Steingrímssyni, sem
var ekkill eftir Jóhönnu móðursystur
afa. Á Silfrastöðum bjuggu þau síðan
alla tíð. Amma var sköruleg kona,
hún var á kafi í kvenfélags- og skóla-
málum og einnig virkur félagi í
Krabbameinsfélaginu. Pólitík lét hún
sig miklu varða og hafði sterkar
skoðanir á þeim málum. Hún var af-
skaplega félagslynd, átti marga vini
og gestkvæmt var á Silfrastöðum.
Einnig tók amma börn í sveit á sumr-
in og reyndist þeim ævinlega vel.
Hún hafði sterkan persónuleika, var
ákveðin og hafði sínar skoðanir sem
hún var ekkert að læðupokast með.
Hún var einnig snögg upp á lagið,
bæði í orði og verki. Pempíuskap var
hún blessunarlega laus við.
Einhverju sinni komum við syst-
urnar heim af næturgöltri og hittum
ömmu ásamt Áslaugu systur sinni
inni í eldhúsi þar sem þær vættu
kverkarnar og rifjuðu upp liðna tíð.
Amma var snögg að bjóða okkur í
glas, sem við þáðum báðar. Systu
þótti fullsterkt að fá sneisafullt glas
með vodka blönduðum til helminga
svo hún tók smásopa og blandaði
meira gosi út í meðan amma fylgdist
þegjandi með. Þegar Hrefna síðan
greip gosflöskuna í þriðja sinn gat
amma ekki orða bundist lengur og
hálfhrópaði: „Elskan mín! Þetta er
ekki bland … þetta er hland!“ Og síð-
an drakk hún okkur allar þrjár undir
borðið. Þessi saga er ekkert eins-
dæmi en sýnir vel hversu skemmtileg
og lifandi kona hún var. Það fór held-
ur ekki framhjá vinum hennar og
sveitungum og frægt er ljóðið „Undir
bláhimni“, sem samið var til hennar.
Afi minn og amma voru ákaflega
nátengd og aldrei man ég eftir að
hafa heyrt falla styggðaryrði þeirra á
milli. Bættu þau hvort annað vel upp
þar sem hún var útávið og opin en
hann hæglyndur og rólegur.
Styrkurinn sem afi veitti henni
skipti ömmu miklu og þegar hann
varð bráðkvaddur í sumarbyrjun
1989 tók að halla undan fæti hjá
henni. Amma syrgði hann djúpt og
innilega og lífið varð ekki það sama
aftur. Fyrstu árin á eftir voru erfið
vegna sorgar og saknaðar og þegar
amma var komin yfir versta tímabilið
fór heilsunni að hraka. Síðustu árin
dvaldi hún á öldrunardeild á Sjúkra-
húsinu á Sauðárkróki. Það féll henni
þungt, hún hefði viljað dvelja heima
síðustu árin, en eins og heilsan var
orðin var það ekki hægt og ekki hefði
hún getað fengið betri umönnun en
hjá elskulegu starfsfólkinu þar. Síð-
ustu árin hef ég ekki hitt hana eins
oft og ég vildi þar sem ég bý erlendis.
Það var mér því mikils virði að ég
náði að koma og kveðja hana og þó
svo væri dregið af ömmu að hún gat
ekki talað við okkur veit ég að henni
var mikils virði að hafa okkur öll hjá
sér síðustu stundirnar.
Amma trúði á líf að loknu þessu og
hlakkaði til að hitta afa aftur.
Ég trúi að sú ósk hafi ræst og í
hvert sinn sem ég hugsa um ömmu sé
ég hana og afa fyrir mér, hönd í hönd,
ung og hamingjusöm í landinu hand-
an móðunnar miklu.
Helga Fanney Jóhannesdóttir.
Það er yndislegt ágústkvöld, eins
og þau gerast best í Skagafirði. Það
er byrjað að rökkva, við sumarbörnin
á Silfrastöðum erum í reiðtúr. Erind-
ið er að fara á móti kirkjugestum sem
í þetta skiptið eru óvenju margir. Það
er hefð fyrir því að einu sinni á sumri
komi svo til allir kirkjugestir ríðandi
til messu í Silfrastaðakirkju. Messan
er að kvöldi til, því bændurnir í sókn-
inni þurftu að nota blíðviðrið í hey-
skap. Kirkjugestir og sumarbörn
ríða í hlað og ganga til kirkju.
Helga á Silfrastöðum byrjar und-
irspilið, kórinn syngur. Þetta er allra
minnsti kór sem ég hef nokkurn tím-
ann séð, en í minningunni er þetta
ákaflega hljómmikill og fallegur
söngur. Messan hefst, en sökum
mannmergðar og hitasvækju líður
yfir einn kirkjugesta. Organistinn
hættir að spila og gesturinn er borinn
út. Ákveðið er að hafa kirkjudyrnar
opnar til að lofta út. Einn hundanna
læðist inn og leggst hálfur undir fót-
stigið á orgelinu. Helga brosir, ýtir
aðeins við hundinum undir fótstiginu
og byrjar að spila að nýju. Og það er
eins og við manninn mælt, um leið og
fyrstu tónarnir berast út í kvöld-
kyrrðina taka allir hundarnir á
hlaðinu undir söng og spil með háu
spangóli, svo undirtekur í firðinum.
Helga lætur eins og ekkert sé, kórn-
um fipast hvergi, við orgelspil og
spangól lýkur messunni. Það eru
margar minningar frá Silfrastöðum
en þessi er mér einna kærust, trúlega
vegna þess að hún Helga ömmusystir
mín og fóstra sá það fyndna í þessu
atviki rétt eins og ég. Hún hafði líka
góðan húmor fyrir sjálfri sér. „Æ, ég
er alltaf með opinn munninn á öllum
myndum, ég get aldrei þagað nógu
lengi.“
En þær eru fleiri minningarnar frá
Silfrastöðum eftir níu sumra dvöl og
tveggja sumra vinnu á hótelinu í
Varmahlíð, svo margar að þær væru
efni í mun lengri dálk.
Sem sumarbarni, frá fjögurra til
þrettán ára aldurs, á Silfrastöðum
finnst mér lífið þar hafa einkennst af
annríki, það þurfti að sjá um almenn
bústörf á stórri jörð, og það varð að
sinna stóru heimili yfir sumartímann.
Að auki var Helga símstöðvarstjóri
og sá um að sveitungarnir væru í
símasambandi utansveitar tvisvar á
dag. Það þurfti að ganga frá bókhald-
inu einu sinni í mánuði, og að sjálf-
sögðu var allt slíkt handskrifað fyrir
rúmum þrjátíu árum. Það voru marg-
ir í heimili yfir sumartímann, sum-
arbörn og vinnumenn og því ekki óal-
gengt að við værum tólf til fimmtán
til borðs og svo voru gestir og gang-
andi, sem voru alltaf jafn velkomnir.
Jóhann, maður Helgu, var hrepp-
stjóri og sinnti því starfi af alúð rétt
eins og bústörfum. Hann sá, auk ann-
arra hreppstjóraverka, m.a. um
skattskýrslur allra sem til hans leit-
uðu og í minningunni voru þeir ófáir.
Hann var stærðfræðingur og fyrr-
verandi menntaskólakennari frá MA,
talnaglöggur og rökfastur svo af bar,
en fyrst og fremst var hann ákaflega
hlýr maður, sem hafði skopskynið í
góðu lagi. Þessum önnum, hvort sem
um var að ræða heimilishald, hrepps-
nefndarfundi hjá Jóhanni (en Helga
gaf sér iðulega tíma til að klippa alla
hreppsnefndarmenn, með sérstökum
klippum, áður en þeir héldu heim að
loknum fundi), símstöðvarstjórn eða
félagsstörf, var öllum sinnt af alúð.
Sumarbörnin urðu mýmörg, því að
bæði voru börn ættingja og vina og
börn, sem áttu erfitt af einhverjum
ástæðum, send til þeirra hjóna. Við
krakkarnir lærðum fljótt að taka til
hendinni, bæði utan húss sem innan,
því það voru mörg handtökin á stóru
heimili, þar sem framundir 1970
þurfti að hita allt vatn í uppþvott,
skola þvottinn í ánni og taka þátt í
hversdagslífinu á stóru sauðfjárbúi.
En þetta tókst, og sonur þeirra, Jó-
hannes, sem nú er skógræktarbóndi
á föðurleifð sinni, lagði svo sannar-
lega sitt af mörkum.
Helgu langaði alltaf til að læra,
læra meira eins og hún kallaði það, en
aðstæður þess tíma voru kannski
ekki svo hliðhollar konum í þeim efn-
um. En hún lauk húsmæðrakennara-
prófi árið 1944 og var skólastjóri hús-
mæðraskóla Akureyrar 1945–1951.
Hún naut þess að kenna en sagði mér
mörgum árum seinna að þó að henni
hefði fundist kennslan ákaflega gef-
andi og skemmtileg hefði henni aldr-
ei fundist gaman að búa til mat. En
hvað sem því líður þá er silungssúpan
hennar enn höfð í hávegum á mínu
heimili, og það eru mörg önnur dæmi
þess að ekki skorti hana tilfinninguna
fyrir góðri kokkamennsku. Þegar
hún fékk tækifæri til þess að kenna
um stundarsakir á húsmæðraskólan-
um á Varmalandi um 1980 naut hún
þess heilshugar. Hún hafði greinilega
engu gleymt og á kvöldin spáði hún
iðulega í bolla fyrir námsmeyjarnar
sem kunnu vel að meta slíka hæfi-
leikakonu.
Menntamál voru Helgu ákaflega
hugleikin og hún tók virkan þátt í að
koma á fót unglingaskóla í Varma-
hlíð. Þessi skóli var henni slíkt hjart-
ansmál að hún beitti sér á öllum víg-
stöðvum, hvort sem við var að eiga
ráðuneyti menntamála eða skag-
firska hreppsnefndarmenn. Og það
tókst, Varmahlíðarskóli varð að
raunveruleika, og ég held að af öllum
þeim félagsmálum sem hún tók þátt í
hafi hún verið stoltust af því að eiga
dálítinn þátt í því að sá skóli var
byggður.
Helga var kona sem tókst á við þau
verkefni sem að henni voru rétt,
hvort sem það voru sumarbörn úr
Reykjavík, organistastörf, félagsmál
eða kvenfélagið, þar sem hún var for-
maður til margra ára. En fyrst og
fremst var hún hún sjálf, með
ákveðnar skoðanir á mönnum og mál-
efnum. Hún var kona sem hvorki lá á
skoðunum sínum né liðsinni. Hún var
líka kona sem átti Jóhann sem studdi
við bakið á henni í hverju því sem hún
tók sér fyrir hendur. Eða eins og
unglingsstúlka sem dvaldi hjá þeim
hjónum í tvö ár sagði við mig: ,,Þegar
ég giftist vil ég að hjónaband mitt
verði eins og hjá Jóhanni og Helgu.“
Nú er hún Helga sofnuð svefninum
langa og ef henni hefur orðið að ósk
sinni, þá sitja þau hjónin „undir blá-
himni“ í eilífðinni og taka síðarmeir á
móti okkur efasemdarmönnunum
með bros á vör, rétt eins og þau tóku
á móti gestum hér áður fyrr.
,,Fjórðungi bregður til fósturs,“
sagði móðuramma mín gjarnan, ,,en
þú ert svo heppin, Halla mín, að í þínu
tilfelli eru fjórðungarnir þrír, tvær
ömmur og Helga á Silfrastöðum, og
ég skal segja þér að það er ekkert
slor.“ Það var auðvitað alveg rétt hjá
henni, það er ekki svo lítið að eiga að
slíkar stólpakonur.
Að leiðarlokum vil ég þakka Helgu
fyrir hennar þátt og Jóhanns í að
koma mér til manns, og fyrir elsku
þeirra og hlýju í minn garð. Ég vona
að ég hafi örlítið getað launað þeim
uppeldið.
Frænda mínum, Jóhannesi, og
dætrum hans Helgu Fanneyju og
Hrefnu sem og konu hans Þóru sendi
ég og mínir okkar innilegustu sam-
úðarkveðjur.
Halla Thorlacius.
Engri manneskju held ég að mig
hafi langað jafnmikið til að þóknast
og gera til geðs eins og Helgu móð-
ursystur minni þegar ég var barn í
Fremstafelli.
Þetta tókst þó ekki oft. Frænka
var kröfuhörð en ég bæði uppburð-
arlaus og fremur óverklagin og fékk
því sjaldan hrós. Sjálf var hún góður
verkstjóri, fljótvirk og dugleg að
hverju sem hún gekk.
Ég man fyrst eftir Helgu ungri
heimasætu í Fremstafelli. Hún var
yngst fimm systra sem upp komust.
Á eftir systrunum fimm voru tveir
bræður, Jón og Jónas. Þegar ég man
fyrst eftir voru eldri systurnar giftar
og farnar að heiman, en Friðrika
flutti aftur heim í Fremstafell og bjó
þar síðan með fjölskyldu sinni.
Það var okkur krökkunum úr
Austurbæjarskólanum alltaf til-
hlökkunarefni að komast í sveitina
fyrir norðan á vorin. Stundum fórum
HELGA
KRISTJÁNSDÓTTIR