Morgunblaðið - 06.04.2003, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 6. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
HUGMYNDIR um byggingusérstaks tónlistarhúss íReykjavík eru nú hátt íaldargamlar. Með aukinni
tónlistarmenntun þjóðarinnar, auknu
tónleikahaldi og umgengni almenn-
ings við tónlist óx áhugi á slíkri bygg-
ingu jafnt og þétt. Fyrsta tónlistar-
húsið sem byggt var á Íslandi var
Hljómskálinn, sem reistur var árið
1923 að tilstuðlan Lúðrafélaganna
Hörpu og Gígju, sem seinna samein-
uðust sem Lúðrasveit Reykjavíkur.
Húsnæðið var fyrst og fremst ætlað
sem æfingahúsnæði, enda höfðu
lúðrafélögin áður haft æfingaaðstöðu
ýmist í kartöflugeymslu Miðbæjar-
barnaskólans og fangageymslunni
við Skólavörðustíg. Í Hljómskálanum
æfði líka Hljómsveit Reykjavíkur, en
síðar varð skálinn fyrsta aðsetur Tón-
listarskólans í Reykjavík. Stærð
hússins miðaðist við þá tegund af tón-
list sem hér var iðkuð á þessum tíma,
– og rúmaði æfingar blásaraflokka,
eða kammersveita, en ekki var gert
ráð fyrir tónleikahaldi þar. Um 1940
var farið að tala um byggingu tónlist-
arhúss af alvöru, og þar fór Páll Ís-
ólfsson dómorganisti og tónskáld
fremstur í flokki. Í útvarpserindi árið
1940 talaði hann um nauðsyn þess að
byggja menningarhöll er hýsti þjóð-
minjasafn, myndasafn og hefði í það
minnsta tvo tónleikasali, auk þess
sem listaskólar gætu starfað í höll-
inni. Strax þá, á fimmta áratug síð-
ustu aldar var farið að efna til tón-
leika til styrktar byggingu
tónlistarhúss, og reið Samkór
Reykjavíkur á vaðið í fjársöfnuninni
með tónlistarhússtónleikum árið
1944.
Tónlistarfélagið í Reykjavík lét
byggingu tónlistarhúss til sín taka og
á blaðamannafundi árið 1958 til-
kynntu forvígismenn þess að félagið
hyggðist ráðast í byggingu tónlistar-
hallar. Félagið fékk þá úthlutað lóð á
mótum Grensásvegar og Suðurlands-
brautar, ekki fjarri þeim stað er síðar
var talað um að byggja tónlistarhús á.
Ekkert varð úr þessu.
Háskólabíó — tónlistarhús númer tvö
Sinfóníuhljómsveit Íslands var
formlega stofnuð 1950, en aðdrag-
anda þess má rekja allt aftur til kon-
ungskomunnar 1921, þegar Hljóm-
sveit Reykjavíkur var sett á laggirnar
til þess að leika við hátíðarhöld og
fagnað í tilefni af komu Kristjáns tí-
unda hingað. Fyrstu árin voru tón-
leikar Sinfóníuhljómsveitar Íslands
haldnir í Þjóðleikhúsinu sem þá var
nývígt. Árið 1961 var aðsetur hljóm-
sveitarinnar flutt í Háskólabíó sem þá
var nýbyggt. Frá upphafi þótti hljóm-
burður bíósins slæmur fyrir sinfón-
íska tónlist, og ráðist var í miklar
endurbætur á sviði bíósins í þeim til-
gangi að freista þess að bæta hljóm-
burð. Þær endurbætur skiluðu ekki
tilætluðum árangri, og enn var talað
um byggingu tónlistarhúss. Árið 1970
voru uppi fyrirætlanir í Tónlistar-
félaginu í Reykjavík að byggja tón-
listarhöll við Sigtún. Höllin átti að
rúma um þúsund manna sal, annan er
tæki um 300 manns í sæti, og svo 500
manna kvikmyndasal auk þess sem
höllin átti að hýsa starfsemi Tónlist-
arskólans í Reykjavík. Hafa ber í
huga að Tónlistarfélagið rak á sínum
tíma Tónabíó og var með umboð fyrir
þekkta kvikmyndaframleiðendur, og
hafa forsvarsmenn félagsins vafalítið
litið á bíóreksturinn sem mögulega
tekjulind fyrir rekstur tónleikasal-
anna. Ekkert varð úr framkvæmd-
um, annað en það að gerðar voru
teikningar og líkan af fyrirhugaðri
tónlistarhöll.
Samtök stofnuð um byggingu tónlist-
arhúss; deilt um óperuflutning
Upp úr 1980 fór umræðan um
byggingu tónlistarhúss enn af stað og
voru þá raddir fólks úr atvinnulífinu,
jafnvel háværari en raddir lista-
manna. 1983 voru Samtök um bygg-
ingu tónlistarhúss stofnuð, með það
að markmiði að stuðla að byggingu
hússins með því aðhaldi og stuðningi
við yfirvöld sem þurfa þótti. Tveimur
árum síðar fengu samtökin úthlutað
lóð fyrir byggingu hússins í Laugar-
dal, nálægt Glæsibæ, eða gegnt þeirri
lóð sem Tónlistarfélagið hafði á sín-
um tíma fengið til byggingar tónlist-
arhallar. Samtökin efndu strax til
samkeppni milli arkitekta um teikn-
ingar að tónlistarhúsi, og ári síðar,
1986 var tillaga Guðmundar Jónsson-
ar valin hlutskörpust. Guðmundur
lauk við að fullhanna uppdrætti að
húsinu árið 1988.
Árið 1986 spunnust mikil blaða-
skrif og deilur um það hvort gera ætti
ráð fyrir flutningi óperutónlistar í
tónlistarhúsinu. Í júní það ár birtist í
Morgunblaðinu auglýsing með undir-
skriftum 24 einstaklinga, þar sem
áhyggjum var lýst yfir því að ekki
væri gert ráð fyrir flutningi óperu-
tónlistar og ýmissar annarrar tónlist-
ar í húsinu. Nokkrum dögum síðar, á
fjölsóttum aðalfundi Samtaka um
byggingu tónlistarhúss var nær ein-
göngu tekist á um þetta mál, – hvort
fýsilegt væri að gera ráð fyrir flutn-
ingi óperutónlistar í húsinu eða ekki.
Þar sagði arkitektinn, Guðmundur
Hljómskálinn í Reykjavík, vígður 1923. Þá gátu tónlistarmenn hætt að æfa í kartöflugeymslum og tugthúsum.
Langt er síðan farið var að tala um nauðsyn þess að byggja tónlistarhús í Reykjavík, eða hartnær öld. Hljómskálinn var reistur árið
1923 og leysti þar með úr brýnni þörf tónlistarmanna, sem höfðu haft æfingaaðstöðu á stöðum á borð við kartöflugeymslu Miðbæj-
arbarnaskólans. Tvö tónlistarhús voru tekin í notkun á höfuðborgarsvæðinu 1999 og 2000, þremur aldarfjórðungum eftir Hljóm-
skálinn var reistur, meðan enn var beðið eftir stóra húsinu, sem hýsa skyldi Sinfóníuhljómsveit Íslands. Upp úr 1990 fór að rofa til
og síðustu misseri hefur loks verið ljóst að af byggingu hússins verður, þótt enn sé deilt um hvort Íslenska óperan eigi einnig að hafa
þar aðsetur. Bergþóra Jónsdóttir kannaði þessa sögu og hvernig hugmyndir um tónlistarhúsið hafa þróast og breyst frá upphafi.
Hugmynd Guðna Tyrfingssonar, Lotte Elkjær og Mikels Fischers-Rasmussens að skipulagi lóðar nýs tónlistar- og ráðstefnuhúss fékk fyrstu verðlaun í hugmyndasamkeppni borgarinnar í fyrra.
Tónlistarhús í tæpa öld