Morgunblaðið - 06.04.2003, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 6. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
SÍÐAST er ég skildist við les-endur Mbl. var ég nýbúinnað taka af mér seglasvunt-una í Völundarportinu ogvar að hefja nám í III. A í
Menntaskólanum í Reykjavík (M.R.).
Þann vetur vorum við bræður allir í
M.R. Sveinn Kjartan í VI. B og Har-
aldur í V. C. Þótti föður okkar tilvalið
að við tækjum að okkur innheimtu
fyrir V.Í., það væri tilbreyting frá
náminu. Skipti hann fyrirtækjunum
milli okkar, þannig að hver bar
ábyrgð á þriðjungi þeirra. Eigi man
ég nöfn þeirra allra sem féllu í minn
hlut eftir 60 ár, en nokkrir forstöðu-
menn þeirra og starfsmenn urðu mér
ákaflega minnisstæðir og skal ég nú
reyna að gera þeim nokkur skil.
II.
Venjulega lagði ég inn reikningana
hjá gjaldkeranum, sem svo fékk
uppáskrift forstjórans og síðan kom
ég viku eða hálfum mánuði síðar og
fékk greiðsluna. Um tvær upphæðir
var að ræða eftir stærð og umfangi
fyrirtækjanna, kr. 500,00 og kr.
300,00. Aðeins einu sinni greiddi
gjaldkeri mér reikninginn þegar í
stað án samráðs við nokkurn yfir-
mann. Var það hærri upphæðin og
fyrirtækið J. Þorláksson & Norð-
mann hf. Algengt var að eigendur
spyrðu hvað þessi og þessi í sömu
verslunargrein greiddu há iðgjöld,
einkum kolakaupmennirnir. Hita-
veitan var þá ókomin, kolaverslanirn-
ar margar og sumar þeirra stórveldi,
eins og t.d. Kol & salt hf. Aðrar kola-
verslanir sem ég man eftir voru Kola-
verslun Guðna Einarssonar & Ein-
ars, Kolaverslun Sigurðar Ólafssonar
og Ólafur Ólafsson kolakaupmaður í
Varðarhúsinu við Kalkofnsveg.
Minnisstæðust urðu þó viðskipti mín
við Ólaf Ólafsson kolakaupmann
(1883–1965). Þegar hann sá reikn-
ingsupphæðina næstum trylltist
hann og mælti: „Þetta er hærra en
útsvarið mitt, hver sendi þig, góði?“
„Það var faðir minn, Sveinn í Völ-
undi,“ svaraði ég. „Er hann formaður
V.Í.?“ „Nei, hann er varaformaður,
Hallgrímur Benediktsson er formað-
ur.“ „Síðasti aðalfundur samþykkti
ekki þessa hækkun, ég er ekkert
hræddur við þessa karla, ég hringi
bara í hann pabba þinn og spyr hann
hvað þetta eigi að þýða?“ „Það er víst
verðbólgan, sem vex svo ört að nauð-
synlegt þótti að hækka án samþykkis
aðalfundar, en hringt var í flesta
meðlimi V.Í., sem tóku þessu vel,“
muldraði ég. „Ekki hringdu þeir í
mig,“ sagði Ólafur og var enn í æstu
skapi. Hann bað mig samt að koma
við í næstu viku. Faðir minn talaði nú
við Ólaf og fór vel á með þeim að lok-
um, eftir að málið hafði verið skýrt
fyrir Ólafi. Kem ég nú til Ólafs og
leggur hann þá bunka af tíu króna
seðlum á borðið og segir: „Teldu
strákur.“ „Jú, þetta eru þrjú hundruð
krónur og þakka þér fyrir Ólafur.“
Þegar ég er á leiðinni út úr Varðar-
húsinu kallar Ólafur á eftir mér:
„Hvað borgar hann Sigurður Ólafs-
son annars mikið?“ „Það er trúnaðar-
mál hvað hver meðlimur borgar,“
svaraði ég. Ólafur hafði gegnt ýmsum
störfum áður en hann hóf að versla
með kol, m.a. verið í þjónustu Sturlu-
bræðra, sem lánuðu mönnum fé gegn
ríflegum vöxtum, var þar í hlutverki
„Stråmand“, sem Danir kalla, en
mætti þýða á íslensku „Strámaður“.
Ólafur Ólafsson lauk síðan starfsferli
sínum hjá fulltrúaráði Sjálfstæðis-
félaganna í Reykjavík, hafði þar um-
sjón með spjaldskránni og við hana
kenndur, kallaður „Spjalda-Láfi“.
III.
Mig minnir, að eitt af þeim fyrir-
tækjum, sem mér var úthlutað hafi
heitið Terra Trading. Þar legg ég inn
reikning, svo sem mér hafði verið fyr-
ir lagt. Þar var aðeins einn starfs-
maður sjáanlegur, Guðmundur Jóns-
son að nafni, f. 10. maí 1920.
Guðmundur tjáði mér að húsbóndi
sinn væri vant við látinn alla þessa
viku, en reyna mætti að ná fundi hans
í þeirri næstu. Ekki stóðst það og
varð nú Guðmundur æ vandræða-
legri eftir því sem ég kom oftar:
„Venjulega er þetta bara vika, en
stundum stendur þetta þó í tvær. Það
virðist ætla að verða lengri gerðin
núna.“ En allt fór þetta vel að lokum,
þrjúhundruð kallinum náði ég að lok-
um eftir mikið skóslit. Samskipti okk-
ar Guðmundar í þessu máli urðu til
þess að til ævarandi vináttu stofnað-
ist milli okkar. Það var um þetta leyti
sem hann hélt hljómleika í Gamla bíói
til þess að fjármagna söngnám sitt í
Bandaríkjunum. Fórum við feðgar á
eina slíka og hrifumst mjög.
IV.
Samanburðarsálfræði er fræði-
grein sem lítt hefur verið sinnt hér á
landi. Í kafla II. lýsti ég áhuga Ólafs
kolakaupmanns á iðgjaldi keppinaut-
ar síns, Sigurðar Ólafssonar. En
þetta kom fram víðar. Sverrir Bern-
höft heildsali (1909–1991) spurði mig
t.d.: „Hvað borgar H. Ólafsson &
Bernhöft?“ en þeir Guido og Sverrir
voru bræður. Ekki voru allar skrif-
stofur heildsalanna skrautbúnar og
man ég t.d. að Einar Guðmundsson
(1895–1957) heildsali var til húsa á
efri hæð Hressingarskálans í litlu
herbergi þar. Þegar mig bar að garði
var hann að skúra gólfin í skrifstofu
sinni, allt varð heildsalinn að gera
sjálfur, álagningin leyfði ekki að-
keypt vinnuafl. Tengdasynir Einars
voru hinir merkustu menn, Guð-
mundur ARON Guðbrandsson
(1905–1981) í Kauphöllinni og Alfreð
Jónsson (f. 1919) oddviti í Grímsey og
fyrrum skíðakappi frá Siglufirði.
Þeim kynntist ég báðum og vildi ekki
hafa misst af þeim kynnum. Alfreð og
kona hans búa nú á Akureyri.
V.
Í Austurstræti 17 var íþróttavöru-
verslun L.H. Müller (f. 1879–1952).
Þar reyndist heldur þungt fyrir fæti
að fá greiðslu. Bar kaupmaður fyrir
sig, að fyrir þessari hækkun væri
engin aðalfundarsamþykkt, en bót
var í máli, að afgreiðslustúlka hjá
honum var Jóhanna Guðjónsdóttir
(1900–1982), sem ávallt tók mér al-
úðlega, varð síðar kona Guðmundar
Guðmundssonar (1898–1968) læknis,
sem lengst var kenndur við Reyk-
hóla, þar sem hann þjónaði frá 1925–
1942. Varð ég heimagangur hjá þeim
hjónum veturinn 1947–8, er þau
„Þegar ég gerðist rukkari hjá
Verslunarráði Íslands“
Eftir Leif Sveinsson
Morgunblaðið/Golli
Kirkjustræti 8b, til hægri, þar sem fyrsta skrifstofa Verslunarráðsins var til húsa á 1. hæð. Húsið er nú í eigu Alþingis.
Varðarhúsið við Kalkofnsveg.
Mynd úr „Reykjavík – sögustaður við Sund“ eftir Pál Líndal
Kynning á sumarlitunum
Rimaapótek mánudag 7. apríl
Árbæjarapótek þriðjudag 8. apríl
Laugarnesapótek miðvikudag 9. apríl
Hringbrautarapótek fimmtudag 10. apríl
Grafarvogsapótek föstudaginn 11. apríl
Ólafsfjarðarapótek miðvikudag 9. apríl
Siglufjarðarapótek fimmtudag 10. apríl
Dalvíkurapótek föstudaginn 11. apríl
www.gosh.dk www.plusapotek.is
Ilmefnalausar og ofnæmisprófaðar — og verðið það gerist ekki betra....
Kynning í Lyfju