Morgunblaðið - 06.04.2003, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 6. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
6. apríl 1993: „Fyrir Alþingi
liggja nú tvö þingmál um
aukið valfrelsi í lífeyr-
ismálum. Annars vegar er
þingsályktunartillaga
tveggja þingmanna Sjálf-
stæðisflokksins, þeirra Árna
M. Mathiesen og Vilhjálms
Egilssonar, hins vegar frum-
varp framsóknarmannanna
Guðna Ágústssonar, Finns
Ingólfssonar og Halldórs Ás-
grímssonar. Í báðum til-
fellum er gert ráð fyrir að
menn geti sjálfir valið hjá
hvaða lífeyrissjóði eða sam-
svarandi stofnun þeir greiða
iðgjöld eða kaupa sér lífeyr-
istryggingu, þótt skylda til að
kaupa slíka tryggingu verði
ekki afnumin. Jafnframt vilja
flutningsmenn beggja mála
að tryggingafélög, bankar,
sparisjóðir og verðbréfafyr-
irtæki fái að veita þjónustu,
sem samsvarar þjónustu líf-
eyrissjóða.“
. . . . . . . . . .
6. apríl 1983: „Á öllum tímum
hafa verið uppi menn sem
leggja í ferðir sem aðrir telja
feigðarflan. Nú á geimöld eru
þessar ferðir sem fyrr farnar
um óbyggðar slóðir hér á
jörðu. Hin ótrúlegustu afrek
hafa verið unnin af mönnum
sem sigla á smábátum yfir
heimshöfin, fara fótgangandi
yfir heimsskautasvæði, fljúga
á loftbelgjum um him-
inhvolfin og þannig mætti
áfram telja. Engum dettur í
hug að leggja bann við því að
ferðalangar taki slíka áhættu.
Því er á þetta minnt nú, að
um nýliðna páskahelgi hafa
ríkisfjölmiðlar, og ekki síst
sjónvarpið, rækilega minnt
landsmenn á óbyggðaferðir
og hve miklu almennari þær
eru nú en áður. Auk þess hef-
ur athyglin beinst að Frakk-
anum Roger Pichon, foringja
í björgunarsveitum franska
hersins, sem lagði í ferð yfir
Vatnajökul um páskana.“
. . . . . . . . . .
6. apríl 1973: „Fyrir rúmu ári
tók óskabarn vinstri stjórn-
arinnar, hin svonefnda Fram-
kvæmdastofnun ríkisins, al-
mennt kölluð Stofnunin, til
starfa. Stofnuninni var ætlað
mikið hlutverk í þeirri stefnu-
breytingu, sem vinstri stjórn-
in hugðist beita sér fyrir í
efnahags- og atvinnumálum
landsmanna. Hún varð til við
samruna þriggja eldri stofn-
ana, þ.e. Efnahagsstofnunar,
Framkvæmdasjóðs og At-
vinnujöfnunarsjóðs. Að von-
um þurfti myndarlegan hóp
starfsmanna til þess að veita
Stofnuninni forystu. Kjörin
var sjö manna stjórn, ráðnir
þrír framkvæmdastjórar,
einn frá hverjum stjórn-
arflokkanna, þrír deild-
arstjórar og svo hópur lægra
settra starfsmanna. Hvert er
nú orðið starf þessarar miklu
Stofnunar rúmu ári síðar?“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
A
LÞÝÐUSAMBAND Ís-
lands hefur á undanförn-
um vikum haft athyglis-
vert og gagnlegt
frumkvæði að umræðum
um stöðu og framtíð vel-
ferðarkerfisins á Íslandi.
ASÍ kynnti hugmyndir
sínar og tillögur um velferðarkerfið í blaði, sem
fylgdi Morgunblaðinu 19. marz síðastliðinn. Þar
voru lagðar fram niðurstöður vinnu sem velferð-
arnefnd sambandsins, undir forystu Þorbjörns
Guðmundssonar, hefur unnið síðustu misseri í
samráði við talsverðan hóp almannasamtaka og
sérfræðinga. Í blaðinu kemur fram að í vinnu-
hópum, sem unnu tillögurnar, hafi m.a. setið
fulltrúar Biskupsstofu, Bændasamtaka Íslands,
Félags íslenzkra hjúkrunarfræðinga, Fé-
lagsþjónustunnar í Hafnarfirði, Félagsþjónust-
unnar í Kópavogi, Félagsþjónustunnar í
Reykjavík, Geðhjálpar, Gigtarfélags Íslands,
Heilsugæzlunnar í Reykjavík, Hjálparstarfs
kirkjunnar, Landlæknisembættisins, Lands-
sambands eldri borgara, Landssamtaka hjarta-
sjúklinga, Læknavaktarinnar, Neistans, Sam-
bands íslenzkra berkla- og brjóstholssjúklinga,
Sjálfsbjargar, Umhyggju, Þroskahjálpar og Ör-
yrkjabandalags Íslands.
Samdægurs, þann 19. marz, boðaði ASÍ til
ráðstefnu um velferðarmálin í Salnum í Kópa-
vogi, og 2. apríl var boðað til málþings með
fulltrúum allra stjórnmálaflokkanna til að ræða
tillögurnar. Þeim hafa verið gerð ýtarleg skil
hér í blaðinu og birtar fjórar fréttaskýringar um
meginþætti tillagnanna, sú síðasta í dag, laug-
ardag. Þær verða því ekki raktar ýtarlega hér,
en stiklað á stóru.
Afmarkaðir
hópar
hafa orðið
útundan
Í opnu bréfi til
stjórnmálaflokkanna,
sem birtist í áður-
nefndu blaði ASÍ 19.
marz, segir Grétar
Þorsteinsson, forseti
sambandsins: „Skoð-
un ASÍ [...] er að veiking velferðarkerfisins á
undanförnum árum og áratugum sé farin að
leiða til vaxandi fátæktar og félagslegrar ein-
angrunar. Við mótun tillagna var því lögð
áherzla á bráðalausnir gagnvart þeim hópi fólks,
sem býr við sára fátækt, samhliða því að líta
verður á endurskoðun velferðarkerfisins sem
breytingarferli sem tekur langan tíma.“
Margir munu sennilega ekki taka undir það
að velferðarkerfið hafi veikzt á undanförnum ár-
um og áratugum. Útgjöld til velferðarmála á
heildina litið hafa stóraukizt með vaxandi vel-
sæld þjóðarinnar og fleiri hópar njóta nú fé-
lagslegrar aðstoðar en fyrir nokkrum áratugum.
Þá er engum blöðum um það að fletta að meg-
inþorri Íslendinga hefur það mun betra í efna-
legu tilliti en fyrir tíu árum.
Hins vegar eru skýrar vísbendingar um að
ákveðnir, afmarkaðir hópar hafi setið eftir og
ekki notið lífskjarabótanna í sama mæli og aðrir.
Það eru t.d. öryrkjar, ákveðinn hópur aldraðra
með lítinn lífeyrisrétt og tekjulágir einstæðir
foreldrar. Vandi þessara hópa er aðkallandi og
raunverulegur og brýnt að taka á honum, enda
beinir ASÍ sjónum sérstaklega að fátæktarum-
ræðunni í tillögum sínum.
Í samtali við Þorbjörn Guðmundsson hér í
blaðinu 2. apríl kom fram að fjölskyldum, sem
væru með tekjur undir helmingi af svokölluðu
miðgildi fjölskyldutekna, hefði fjölgað úr 8,8%
af heildinni árið 1995 í 13,2% árið 2001. Í máli
Þorbjörns kom fram að þetta þýddi ekki endi-
lega að fjárhagsleg staða hópsins hefði versnað,
og ekki væri heldur hægt að fullyrða að allt
þetta fólk væri fátækt. Hins vegar gæfu þessar
tölur vísbendingu um þróunina.
ASÍ telur að helztu ástæður fátæktar séu hár
húsnæðiskostnaður og skortur á félagslegu hús-
næði, skortur á menntun, hátt verðlag á nauð-
synjavörum, t.d. lyfjum og heilbrigðisþjónustu,
lágar atvinnuleysisbætur, uppsafnaður fjár-
hagsvandi sumra einstaklinga, lágar bætur og
miklar tekjutengingar.
Meðal tillagna ASÍ til að ráða bót á þessu er
áherzla á aukið framboð félagslegs húsnæðis,
fleiri námstilboð í framhaldsskólum, ótekju-
tengdar barnabætur með börnum upp í 18 ára
aldur, hækkun örorkubóta, minni álögur á hús-
næði eldri borgara, hækkun atvinnuleysisbóta,
hækkun viðmiða sveitarfélaga vegna fjárhags-
aðstoðar og að dregið verði úr kostnaði sjúk-
linga vegna lyfja og heilbrigðisþjónustu. Tillög-
ur ASÍ í húsnæðismálum, heilbrigðismálum og
tryggingamálum eru nánari útfærsla á þessum
þáttum.
Athyglisverðar
hugmyndir í
heilbrigð-
ismálum
Margar tillögur Al-
þýðusambandsfólks
eru athyglisverðar og
verðskulda frekari
umræðu. Þar má
nefna hugmyndir um
svokallað valfrjálst
stýrikerfi í heilbrigðiskerfinu, þar sem sjúkling-
ar geti fengið ódýrari þjónustu með því að leita
fyrst til heilsugæzlunnar og fá þar tilvísun til sér-
fræðilækna, en geti jafnframt valið að greiða
meira með því að leita beint til sérfræðilæknis,
sem fengi jafnframt minna greitt frá hinu op-
inbera fyrir þjónustu, sem væri veitt án milli-
göngu heilsugæzlunnar. Í þessu efni ber þó að
hyggja að því að heilsugæzlan getur í dag víða
ekki sinnt hlutverki sínu sem skyldi vegna skorts
á heimilislæknum. Sérstaka athygli vekur því
viðurkenning ASÍ á hlutverki einkaframtaksins í
heilbrigðiskerfinu, en sambandið telur æskilegt
að fjölga valmöguleikum í heilbrigðisþjónustu,
þar sem fjölbreytnin gefi frekari möguleika á að
leysa ný vandamál og bregðast við breyttum að-
stæðum. Hún megi þó ekki leiða til aukinnar
stéttaskiptingar.
Í tryggingamálum setur ASÍ fram ýmsar til-
lögur, sem líklegar eru til að bæta úr vanda ým-
issa þeirra einstöku hópa, sem búa við kröppust
kjör. Þar má nefna bættan veikindarétt, en sam-
bandið bendir réttilega á að hlutfall sjúkradag-
peninga af lægstu launum hefur farið lækkandi.
Þá leggur sambandið til að foreldrum langveikra
barna verði gert auðveldara að helga sig umönn-
un þeirra með samtryggingarkerfi í líkingu við
það kerfi, sem komið hefur verið á vegna fæðing-
arorlofs. Enn fremur vill ASÍ bæta sérstaklega
stöðu öryrkja, sem aldrei hafa verið á vinnu-
markaði, hafa ekki getað myndað neinar eignir
en geta engu að síður t.d. haft börn á framfæri.
Hér er um að ræða tillögur, sem miða að því að
rétta hlut þeirra, sem hafa orðið fyrir áföllum og
eiga enga leið út úr þeim nema með hjálp sam-
félagsins.
Tillaga ASÍ um að hækka atvinnuleysisbætur
þannig að þær samsvari lægstu launum, orkar
hins vegar tvímælis. Ef fólk getur haft sömu
tekjur af því að vinna ekki og af því að vinna fulla
vinnu skapast sú hætta, að velferðarkerfið sem
slíkt fari að búa til atvinnuleysi, jafnvel mann
fram af manni. Þegar ASÍ vísar til fyrirkomu-
lagsins í nágrannalöndum okkar, t.d. í Skandin-
avíu, gleymist að geta þess að einmitt þar eru
slík vandamál landlæg. A.m.k. á meðan langtíma-
atvinnuleysi er jafnlítið hér á landi og raun ber
vitni, ber að forðast slíkar hugmyndir.
Hvað á að
borga fyrir
fólk?
Fátæktarvandinn er
ekki eingöngu pen-
ingalegur; stundum
liggja félagslegar or-
sakir að baki og fólk
úr sömu fjölskyldu er
aðstoðar þurfi, kynslóð eftir kynslóð. Ein leiðin
til að rjúfa slíkan vítahring er að hvetja fólk til að
afla sér menntunar og ASÍ leggur til að lagt
verði aukið fé í menntaátak, einkum fyrir ungt
fólk, dreifbýlisstyrkur framhaldsskólanema
hækkaður og námstilboðum í framhaldsskólum
fjölgað. Ekki fer á milli mála að of margir finna
ekki framhaldsnám við sitt hæfi. Það má færa
rök fyrir því að bóknámsáherzla hafi verið of
mikil á framhaldsskólastiginu undanfarna ára-
tugi og að brýn þörf sé á að fjölga stuttum verk-
námsbrautum, sem veiti fólki einhver starfsrétt-
indi.
Aftur á móti má setja spurningarmerki við til-
lögur ASÍ um breytingar í grunnskólum, hvað
varðar gjaldtöku vegna þjónustu. Það getur ver-
ið eðlilegt að hlaupa undir bagga með foreldrum,
sem hafa t.d. ekki ráð á að kaupa heitan mat
handa börnum sínum í skólanum. Hins vegar
orkar tvímælis að sveitarfélögin standi straum af
kostnaði við t.d. þátttöku barna í tómstunda-
starfi, tónlistarnámi og íþróttum. Þessi starfsemi
er ekki hluti af skólaskyldunni, börn og foreldrar
þeirra velja hvort þau taka þátt í henni og eflaust
hafa foreldrar mismunandi skoðanir á því hvort
slík þátttaka sé gagnleg og nauðsynleg fyrir
börnin. Það er ekki eðlilegt að skattgreiðendur í
heild borgi slíka valfrjálsa þjónustu fyrir þá, sem
kjósa að nýta sér hana.
Ekki aftur í
gamla kerfið í
húsnæðismálum
Í húsnæðismálum tel-
ur ASÍ brýnt að út-
rýma biðlistum eftir
félagslegu leiguhús-
næði. Samtökin segja
að núverandi húsnæð-
iskerfi, þ.e. húsbréfakerfið með viðbótarlánum
og vaxtabótum fyrir þá tekjulægstu, dugi ekki
lágtekjufólkinu. Með því að vísa því á almennan
LISTI „HINNA STAÐFÖSTU“
Íræðu sinni á vorþingi Samfylking-ar á föstudagskvöld, sagði Ingi-björg Sólrún Gísladóttir m.a.:
„Ég legg til að við látum það verða
eitt okkar fyrsta verk í ríkisstjórn að
taka Ísland út af lista „hinna stað-
föstu“ og „viljugu“ þannig að hin lág-
mæltu orð fái að gróa.“
Af ræðu talsmanns Samfylkingar-
innar má ráða, að í þessum orðum fel-
ist, að Ísland eigi að hverfa frá þeim yf-
irlýsingum, sem íslenzka ríkisstjórnin
hefur gefið varðandi stríðið í Írak, en
þær fólust m.a. í heimild til flugs um ís-
lenzkt flugumsjónarsvæði, til notkun-
ar Keflavíkurflugvallar og fyrirheiti
um þátttöku í uppbyggingu í Írak að
hernaðarátökum loknum auk stuðn-
ings við Azoreyjayfirlýsingu forystu-
manna Bandaríkjanna, Breta og Spán-
verja.
Augljóst er að Ingibjörg Sólrún er
hér að vísa til fyrstu aðgerða ríkis-
stjórnar, sem mynduð yrði af núver-
andi stjórnarandstöðuflokkum, þ.e.
Samfylkingu, Vinstri grænum og
Frjálslynda flokknum, því að ekki get-
ur hún vænzt aðildar Sjálfstæðisflokks
eða Framsóknarflokks að slíkum að-
gerðum.
Við Íslendingar höfum sýnt mikla
staðfestu í utanríkismálum frá stofnun
lýðveldis okkar. Sú staðfesta hefur
m.a. komið fram í aðild okkar að Atl-
antshafsbandalaginu, en við vorum í
hópi stofnaðila þess, og varnarsamn-
ingnum við Bandaríkin. Meirihluti ís-
lenzku þjóðarinnar hefur alltaf stutt
þessa staðföstu stefnu í utanríkis- og
öryggismálum þjóðarinnar.
Mikill minnihluti þjóðarinnar var
andvígur þessari staðföstu utanríkis-
stefnu, krafðist brottfarar úr Atlants-
hafsbandalaginu og uppsagnar varnar-
samningsins. Í hópi þeirra, sem á
sínum tíma voru andvígir þeirri stað-
föstu utanríkisstefnu, sem hér hefur
verið fylgt frá lýðveldisstofnun voru
ýmsir helztu forystumenn Samfylking-
arinnar, sem komu inn í þau stjórn-
málasamtök ýmist beint úr Alþýðu-
bandalaginu eða með viðkomu í
Kvennalista og Alþýðuflokki.
Þegar upp var staðið við lok kalda
stríðsins var ljóst að þeir, sem höfðu
stutt aðild að Atlantshafsbandalaginu
og varnarsamstarfið við Bandaríkin
höfðu haft rétt fyrir sér. Þeir sem
höfðu barizt gegn þessum grundvall-
arþáttum í utanríkisstefnu okkar
höfðu haft rangt fyrir sér.
Hvað felst í þeim yfirlýsingum tals-
manns Samfylkingarinnar að fyrsta
verk nýrrar ríkisstjórnar eigi að vera
að „taka Ísland út af lista hinna stað-
föstu“? Eigum við Íslendingar að
ganga í lið með Frökkum, treysta á
stuðning þeirra þegar við þurfum á að
halda í alþjóðamálum? Er það svo eft-
irsóknarvert í ljósi þess að afstaða
þeirra til stríðsins í Írak byggist á eig-
ingjörnum hagsmunasjónarmiðum
þeirra vegna fjárfestinga í olíulindum í
Írak? Hvaða sameiginlega hagsmuni
eiga Íslendingar og Frakkar í alþjóða-
málum, sem mundi kalla á slíka stefnu-
breytingu af okkar hálfu?
Utanríkisráðherra Þjóðverja hefur
nýlega látið í ljósi sérstaka ósk um að
harðstjórinn í Bagdad falli sem fyrst.
Það kemur engum á óvart enda byggð-
ist afstaða Schröders fyrst og fremst á
pólitískum skammtímahagsmunum
heima fyrir.
Það þarf heldur engum að koma á
óvart, þótt Evrópuþjóðirnar sem um
er að ræða leiti stíft eftir því á næstu
vikum og mánuðum að koma samskipt-
um sínum við Bandaríkin vegna Íraks-
málsins í betra horf.
Yfirlýsing talsmanns Samfylkingar-
innar um þetta mál er mjög vanhugs-
uð. Við höfum á undanförnum vikum
styrkt stöðu okkar í alþjóðlegum sam-
skiptum. Það er ekki traustvekjandi,
þegar talsmaður næststærsta stjórn-
málaflokks þjóðarinnar skv. skoðana-
könnunum talar um viðkvæm utanrík-
ismál á þennan veg.
En því miður eru þær yfirlýsingar í
samræmi við það staðfestuleysi, sem
stjórnmálamenn á vinstri armi stjórn-
málanna hafa alltaf sýnt í utanríkis-
málum okkar Íslendinga. Á því virðist
engin breyting verða.
Ísland hefur verið á „lista hinna
staðföstu“ í meira en hálfa öld. Sú
stefna hefur tryggt okkur farsæld í al-
þjóðamálum. Það væri fráleitt að
hverfa af þeim lista.