Morgunblaðið - 06.04.2003, Blaðsíða 34

SKOÐUN
34 SUNNUDAGUR 6. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
BYLTING liggur í loftinu varð-
andi samgöngur milli lands og
Eyja, bylting sem á eftir að hafa
gífurleg áhrif á aðgengi Vest-
mannaeyinga að fastalandinu og
uppbyggingu þar, möguleika fasta-
landsmanna og erlendra ferða-
manna til þess að sækja heim nátt-
úruperlurnar Vestmannaeyjar á
auðveldan og öruggan hátt og síð-
ast en ekki síst eru geysilega
spennandi möguleikarnir sem
liggja í samstarfi, eflingu og styrk-
ingu sveita Suðurlands og Vest-
mannaeyja með nýjum möguleik-
um stystu leið milli lands og Eyja,
ferjuaðstöðu við Bakkafjöru vest-
an Markarfljóts eða jarðgöngum
að Krossi í Landeyjum. Þá liggur
einnig stórkostlegur möguleiki í
uppskipun og útskipun í Evrópu-
siglingum ef annar tveggja af
þremur valkostum verður fyrir
valinu inn í næstu framtíð. Vegna
tveggja tillagna á Alþingi sem ég
flutti og fékk samþykktar varðandi
jarðgöng annars vegar og ferjuað-
stöðu hins vegar á Landeyjasandi,
er búið að forvinna mjög mikil-
væga þætti þannig að það er stutt
í ákvarðanatöku. Þar sem öllu mið-
ar jákvætt í þeim efnum skiptir nú
mestu í stöðu málsins að menn
hafa fast land að standa á, jákvæð-
ar niðurstöður rannsóknaþátta
sem lokið er.
Þrír valkostir
Það er ljóst að innan tveggja ára
mun liggja fyrir hvaða leið verður
hagstæðast og mest spennandi að
velja, nýtt sérhannað skip milli
Eyja og Þorlákshafnar, ferjuhöfn
á Bakkafjöru við Markarfljót eða
jarðgöng að Krossi í Landeyjum
eða að Seljalandsfossi. Það er al-
veg sama hvað við erum bráðlát,
þá skiptir öllu að halda ró sinni og
velja það sem skiptir máli til fram-
tíðar, sérstaklega þegar ljóst er að
á næstu 18–20 mánuðum munu all-
ir valkostir liggja fyrir. Skyndi-
lausnir sem eru ekki hugsaðar til
enda, en kosta mikla peninga, tefja
fyrir raunverulegum markvissum
vinnubrögðum og geta skemmt
óheyrilega fyrir jákvæðri fram-
vindu mála.Við viljum gjarnan fá
úrlausn strax, en kostnaðarsöm
bráðabirgðaúrlausn sem er ekki
lífsnauðsynleg getur svipt miklu
mikilvægari möguleikum út af
borðinu. Lykillinn í þessu efni er
að tryggðir séu flutningar á fólki,
bílum og flutningavögnum á sem
stystum tíma með ferðatíðni sem
hentar flestum. Veltum nú aðeins
upp þessum þremur möguleikum,
kalt og rólega.
Rannsóknir sanna tæknilega
möguleika jarðganga
Fyrir um 15 árum flutti ég á Al-
þingi, ásamt meðflutningsmönnum,
tillögu um könnun á gerð jarð-
ganga milli lands og Eyja. Flestir
hlógu að mér, bæði landar mínir
heima í Eyjum og fastalandsmenn,
en þá var nú reyndar einnig hlegið
að tillögum um gerð jarðganga
undir Hvalfjörð. Þessi tillaga mín
var svæfð í Alþingi eins og kallað
er. Hún fékkst ekki afgreidd. Fyr-
ir nokkrum árum flutti ég aftur til-
lögu ásamt fleiri þingmönnum sem
ég fékk með mér, um könnun og
undirbúning á gerð jarðganga milli
lands og Eyja. Þá hlógu fáir og
Eyjamenn fögnuðu almennt. Þá
voru Hvalfjarðargöngin að verða
viðurkenndur veruleiki. Síðari til-
laga mín á Alþingi fékkst sam-
þykkt og Vegagerðin lét fram-
kvæma frumrannsóknir á
möguleikum ganga milli lands og
Eyja, jarðgöngum, botngöngum og
flotgöngum. Niðurstaðan var já-
kvæð í öllum tilvikum, en jarðgöng
voru nánast eini möguleikinn sem
kom til greina vegna gífurlegs
kostnaðar við gerð botn eða flot-
ganga. Niðurstaða Vegagerðarinn-
ar, sem byggðist á áliti helstu
jarðgangasérfræðinga landsins,
jarðfræðinga og mjög vandaðri rit-
gerð og úttekt Inga Sigurðssonar,
núverandi bæjarstjóra í Eyjum,
sem hann vann í Tækniskóla Ís-
lands sem nemandi, var á þá leið
að tæknilega væri hægt að fram-
kvæma verkið en meta þyrfti
áhættuþætti m.a. með tilliti til eld-
virkni á mögulegu gangasvæði,
jarðskjálfta og tækniúrlausna.
Vegagerðin skilaði niðurstöðu
með teikningu af gangaleiðum,
dýpt ganga, gerð bergs og svo
framvegis. Eystri jarðgangaleiðin,
Hásteinn á Heimaey að Selja-
landsfossi undir Eyjafjöllum er
lengri leiðin, um 26 km og fer um
svæði þar sem er misgengi. Það
segir þó ekkert út af fyrir sig, því
til að mynda voru 100 misgengi á
leið Hvalfjarðarganganna og þar
af 10 stór. Vestari leiðin, Há-
steinn-Kross í Landeyjum, 20 km,
virðist hins vegar nánast laus við
misgengi, en sú leið tilheyrir Am-
eríkuflekanum, en Seljalandsleiðin
Evrópuflekanum. Við Kross er
hins vegar ögrandi tæknilegt
vandamál, þ.e. hvernig á að tengja
op ganganna þar við bergið sem
liggur hæst 40 metra undir vatns-
ósa sandinum.
Rannsóknir í sumar skera
úr um áhættumat jarðganga
Í framhaldi af þessari niður-
stöðu var farið að huga að fjár-
öflun til frekari rannsókna og í
gegn um Náttúrustofu Suðurlands
og Rannsóknasetur Háskóla Ís-
lands í Vestmannaeyjum var sjón-
um beint að svokölluðu Hawaiiv-
erkefni, alþjóðlegu rannsókna-
verkefni vísindamanna sem lá m.a.
á sama sviði og þurfti að kanna á
jarðgangaleiðinni. Ármann Hösk-
uldsson, fyrrverandi forstöðumað-
ur Náttúrustofu Suðurlands, var
lykilmaður varðandi þessa styrk-
veitingu,en það verður að segjast
eins og er að þótt Vegagerðin sé
þekkt fyrir að gera marga hluti
vel, hefur alltaf þurft að ýta henni
út á dansgólfið, taka hana tökum.
Frumkvæði er ekki sterkasta hlið
Vegagerðarinnar, en hún hefur
hins vegar svínvirkað þegar hún er
komin í gang.
Nú eru Bandaríkjamenn búnir
að veita 8 millj. kr. styrk til ákveð-
innar forkönnunar á stóra verkefn-
inu sem fyrr getur og verður það
verk unnið í sumar, en í sum-
arverkefninu er einnig hægt að
ganga endanlega úr skugga um
það hvort hægt sé að gera jarð-
göng milli lands og Eyja með öll-
um eðlilegum öryggisþáttum í lagi.
Reiknað er með 6 millj. kr. fram-
lagi frá Vegagerðinni í þetta verk-
efni og er ekki betur séð en að það
sé borðleggjandi, enda er einnig
óráðstafað nokkrum millj.kr. sem
reiknaðar voru í undirbúnings-
rannsóknirnar en lágu ónotaðar.
Ármann Höskuldsson, jarðfræð-
ingur hjá Náttúrufræðistofnun
mun stjórna þessum rannsóknum,
en reiknað er með að þær standi
yfir í nokkra daga, hugsanlega
bæði á Bjarna Sæmundssyni og
Árna Friðrikssyni. Raunverulegur
kostnaður með fullum búnaði og
skipum er um 15–20 millj.kr. á dag
þannig að það eru ótrúleg kosta-
kjör ef Vegagerðin sleppur með 6
millj.kr. framlag.
Það sem verður kannað með
fullkomnustu endurkaststækjum
er bergið, öskulög og fleira til þess
að ganga úr skugga um hvort ein-
hverjar hreyfingar hafi átt sér
stað í berginu á margra alda tíma-
bili. Með mælingunum í sumar er
hægt að ganga úr skugga um
hvort vandamál sé á ferðinni. Ef
um óyfirstíganlegt vandamál er að
ræða er gangahugmyndin úr
myndinni, ef ekki þá er þess vegna
hægt að byrja hönnun á göngunum
strax í haust þegar niðurstöðurnar
liggja fyrir en reikna þarf með
nokkrum mánuðum í aðra þætti
sem þarf að athuga. Á fyrirhug-
uðum jarðgangaleiðum milli lands
og Eyja er setberg eða móberg, en
í Hvalfirðinum þurftu menn að
vinna sig í gegnum hraunlög. Mó-
bergið er mun æskilegra og sterk-
ara í jarðgöng en hraunlögin,
þannig að allt er þetta mjög
spennandi. Ef forkönnunin í stóra
verkefninu í sumar verður jákvæð
þá er það lykill að um 100 millj-
ónum til rannsókna á næsta ári, en
það hefur ekkert með jarðganga-
málið að gera.Þeim þætti sem ligg-
ur á að ljúka, lýkur í sumar með
niðurstöðum í árslok. Þá þarf ein-
hverja mánuði til þess að kanna út
frá niðurstöðunum þróun í gerð
jarðganga, kostnað, breytilegan
kostnað, sérstöðu og fleira sem
getur ráðið úrslitum um skynsam-
lega og sanngjarna kostnaðaráætl-
un
Jarðgöng fýsilegur
fjárhagskostur
Í þingsályktunartillögu minni
um gerð jarðganga milli lands og
Eyja var gert ráð fyrir að fjár-
mögnun á verkinu yrði með þeim
hætti að fjármagn miðað við
óbreytta þjónustu Herjólfs yrði
sett í göngin á afskriftartímabili
sem gæti verið 25–30 ár, en mis-
munurinn yrði brúaður með fjár-
mögnun fjárfesta eins og öll fram-
kvæmd Hvalfjarðarganganna
byggðist á. Íslenska ríkið lagði
ekki krónu í sjálf göngin og gjaldið
af umferðinni greiðir fjármögn-
unina upp en þá verður íslenska
ríkið eigandi jarðganganna undir
Hvalfjörð. Þetta eru góð viðskipti
fyrir íslenska ríkið. Með því fjár-
magni sem bundið er Herjólfi ár-
lega á fjárlögum ríkisins og viðbót-
arfjármagni fjárfesta mun gerð
jarðganga milli lands og Eyja í
engu raska aðrar áætlanir eða
væntingar í Vegagerð, nema síður
sé, því með jarðgangagerðinni er
verið að spara stórlega á sviði
Vegagerðarinnar til langs tíma. Á
hverjum 15 árum, endingartíma
Vestmannaeyjaferju, má segja að
sé verið að setja um 7 milljarða
króna og sífellt þarf að endurnýja
dýrt skip á þann fjölfarna ferða-
mannastað sem Vestmannaeyjar
eru og þann stað sem er einn af
sterkustu hlekkjunum í gjaldeyr-
isöflun þjóðarinnar. Gerð jarð-
ganga á eðlilegum forsendum er
því fyrst og fremst gróði í íslensk-
um samgöngum. Í Hvalfirði kost-
aði hver km um 900 millj. kr, en
öllu fleygir fram og í nýjustu jarð-
göngum Færeyinga sem eru undir
sjó, kostaði kílómeterinn um 250–
300 millj.kr. Með eðlilegum frávik-
um ættu göng milli lands og Eyja
aldrei að fara yfir 12 milljarða
króna, en ef til vill nokkuð undir
þeirri tölu. Það er því auðvelt að
sjá í hendi sér að hagkvæmnin er
mikil þegar allt er dregið saman
þó ekki sé nema vegna kostnar,
hvað þá öll hin atriðin sem varða
hversdagsleg not fólks, fyrirtækja,
lagningu strengja og leiðslna og
fleira og fleira.
Möguleikar ferjuhafnar
koma á óvart
Árið 2000 lagði ég fram á Al-
þingi þingsályktunartillögu um
könnun á gerð ferjuaðstöðu á
Bakkafjöru, gegnt Heimaey, en
vegalengdin frá fjöru til fjöru er
um 10 km. Í nokkur ár þar á und-
an hafði ég í tíma og ótíma lagt
mikið kapp á að fá Siglingastofn-
unarmenn til liðs við mig og safna
saman rökum sem þingsályktun-
artillaga gæti byggst á. Framan af
var fátt um fína drætti, mönnum
virtist þetta fjarstæðukennt,en svo
var farið að skoða þetta fyrir al-
vöru og þá kom annað hljóð í
strokkinn, ekki síst eftir að menn
höfðu spáð nokkuð í gamla annála
um útróðrarstaði á Suðurströnd-
inni og hin svokölluðu sjávarhlið
sem víða eru stöðug þótt sand-
fjaran sé á fleygiferð allt um
kring. Gott dæmi er Hornafjarð-
arós, þar sem fjaran getur breytt
sér í einu veðurkasti svo nemur
hundruðum metra inn og út
beggja vegna leiðarinnar inn til
Hornafjarðar, en alltaf er hliðið
opið.
Nú hefur Siglingastofnun skilað
fyrstu niðurstöðum og allt í einu
liggur það fyrir að ferjuaðstaða á
Bakkafjöru er mjög fýsilegur kost-
ur og auðvitað er það ekkert ann-
að en bylting ef siglingaleiðin milli
lands og Eyja verður 20–30 mín-
útur og ferðatíðni á t.d. tveggja
tíma fresti. Þá er þetta ekki lengur
siglingaleið, heldur skutl alveg
eins og við köllum það að skutlast
út í Bjarnarey eða Elliðaey frá
Heimaey. Siglingastofnun hefur
staðið sig afburða vel í öllum fram-
gangi málsins eftir að tillaga mín
var samþykkt á Alþingi fyrir
tveimur árum. Þeir hönnuðu tölvu-
líkan til þess að meta ölduáhrif,
sandhreyfingu og fleira og fleira
og þeir hafa leitað til leikmanna
sem lærðra til þess að safna saman
bæði reynslu og vísindalegum
staðreyndum. Niðurstaðan er sú
að það má segja nánast öruggt að
fýsileg ferjuaðstaða á Bakkafjöru
3  
 
=          # .    !#  #
#  >    '
 #  #  
3    

 
 # ?# 

"   
     

 #
   # .   8       
 
,++
 6$ 

   
!
  /5 
 

? !   

/ 
   
(# 
      
;++ 6$
 
    
?# 

.  '$ 
+

@-
*+@
@*
*+,
-A
4-
-4 $
 


 

 
  
  %# %#%# '
#%*%9!!#'






+ 4++ *+++








 
?# 2  6   #   
0      8   "     &  6$      # & 
!   # 
' 
  2  
  $
"
     # '      
9  
!  
       4++ !

  *4+ !
B !  #  / 

  6    -4    $ -++ & # 
4!
 







 







  
0   


 
. 
0  
"





 
BYLTING Í
SAMGÖNGUM MILLI
LANDS OG EYJA
„Ég er ekki í
nokkrum
vafa um það
að næsta
skref í stór-
bættum samgöngum
milli lands og Eyja verð-
ur annaðhvort ferjuhöfn
á Bakkafjöru eða jarð-
göng, en hvort tveggja
er fýsilegt kostnaðar-
lega.“
Eftir Árna
Johnsen