Morgunblaðið - 06.04.2003, Qupperneq 33

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. APRÍL 2003 33
húsnæðismarkað og draga úr byggingu fé-
lagslegs húsnæðis hafi orðið til umframeftir-
spurn, sem hafi sprengt upp húsnæðisverð og
húsbréfavexti. Þá hafi sveitarfélög ekki staðið sig
sem skyldi í byggingu félagslegs leiguhúsnæðis.
Í skýrslu starfshóps ASÍ um húsnæðismálin er
tekið fram að engin einföld lausn sé til á þessum
vanda. Þau úrræði, sem skapa þurfi, verði fyrst
og fremst að skapa íbúum félagslegt öryggi, vera
sniðin að ólíkri framfærslugetu, vera sveigjan-
leg, loka ekki íbúa inni í gildru fátæktar og vera
skipulega og félagslega samþætt hinum almenna
húsnæðismarkaði.
ASÍ tekur fram að ekki sé ástæða til að taka
gamla félagslega húsnæðiskerfið upp að nýju.
Það hafði enda gengið sér til húðar. Ýmislegt
bendir til þess að æskilegra sé að gera umbætur
á núverandi kerfi en að fara í stórfellda uppbygg-
ingu opinberra aðila á félagslegu húsnæði, nema
þá fyrir fatlaða og aldraða. Hér eins og annars
staðar er rétt að huga að því að nýta kosti einka-
framtaksins, eins og ASÍ leggur raunar til að
hluta. Með því að auðvelda einkaaðilum að reisa
og reka ódýrt leiguhúsnæði, t.d. með ódýrum
lánum og breyttum fyrningarreglum, eins og
nefndar eru í tillögum ASÍ, má draga úr umfram-
eftirspurninni á húsnæðismarkaðnum og stuðla
að lægra verði. Sú ofuráherzla, sem lögð hefur
verið á að allir geti eignazt sitt eigið húsnæði,
endaði stundum í ógöngum í gamla félagslega
kerfinu, þar sem fólk lokaðist inni í því og komst
aldrei út á almennan fasteignamarkað. Flestir
eru hins vegar sammála um að hinn almenni
leigumarkaður hér er vanþróaður og að það
myndi leysa mikinn vanda ef hann væri stærri.
Takmarkað
svigrúm til
útgjalda-
aukningar
Alþýðusambandið
leggur eflaust fram
tillögur sínar nú á
þessum tíma m.a. til
að hafa áhrif á um-
ræðurnar í kosninga-
baráttunni. Jafnframt
verður að gera ráð fyrir að við næstu kjarasamn-
ingagerð muni ASÍ gera kröfu til stjórnvalda um
að þau greiði fyrir henni með því að hrinda ein-
hverjum af tillögunum í framkvæmd.
ASÍ metur það svo að tillögurnar kosti níu
milljarða króna á ári. Það væri ekki hyggilegt að
fara út í svo mikla aukningu ríkisútgjalda við nú-
verandi aðstæður, a.m.k. ekki án þess að finna
leiðir til sparnaðar á móti.
Ástæða er til að vekja enn athygli á niðurstöð-
um skýrslu Efnahags- og framfarastofnunarinn-
ar, OECD, um íslenzk efnahagsmál, sem gerð
var opinber í vikunni. Stofnunin bendir þar á að
rekstrarafgangur á ríkissjóði sé nánast horfinn,
og með þeim umbótum í velferðarkerfinu, sem
hafi átt sér stað að undanförnu, ásamt ákvörð-
unum um flýtingu opinberra framkvæmda, sé
ekkert rúm eftir til útgjaldaaukningar, eigi rík-
isfjármálin að styðja við þá viðleitni að koma í
veg fyrir ofþenslu í hagkerfinu vegna þeirra
miklu framkvæmda sem standa fyrir dyrum.
OECD hvetur til þess að bæði verði ríkisútgjöld-
um haldið í skefjum og skattar á einstaklinga
lækkaðir, sem muni hafa jákvæð áhrif á framboð
vinnuafls.
Stofnunin telur að önnur aðildarríki hennar
hafi á undanförnum árum náð meiri árangri en
Ísland í því að hemja ríkisútgjöld. Mikilvægt sé
að stýra útgjöldunum á sviði heilbrigðisþjónustu,
menntamála og félagslegrar aðstoðar, sem sam-
anlagt taki til sín þrjá fimmtuhluta af opinberum
útgjöldum á Íslandi, auk þess sem mestur þrýst-
ingur sé á vaxandi útgjöld í þessum málaflokk-
um.
OECD bendir á að hraðvaxandi útgjöld til heil-
brigðismála á undanförnum tveimur áratugum
hafi ekki skilað sér að sama skapi í bættri heil-
brigðisþjónustu. Vaxandi útgjöld til mennta-
mála, sem séu nú þau hæstu í OECD, hafi skilað
sér betur.
Betri nýting
fjármuna
Almennt má segja að
við skoðun á því
hvernig bæta megi
velferðarkerfið, með
hliðsjón af tillögum ASÍ, sé þrennt mikilvægast
til lengri tíma litið. Í fyrsta lagi að ný útgjöld til
félagslegrar aðstoðar nýtist fyrst og fremst þeim
afmörkuðu hópum, sem hafa orðið útundan í lífs-
kjarabata undanfarinna ára. Ekki má búa svo um
hnútana að stór hluti þjóðarinnar öðlist ný fé-
lagsleg „réttindi“, sem auki stöðugt og sjálfvirkt
útgjöld ríkisins og erfitt reynist að vinda ofan af
þegar aftur harðnar á dalnum í efnahagslífinu
nema með snöggum og sársaukafullum niður-
skurði.
Í öðru lagi þarf að leggja áherzlu á að nýta bet-
ur það fé, sem lagt er til t.d. heilbrigðismála og
menntamála. Eins og OECD bendir á, eru út-
gjöld á mann til þessara málaflokka einhver þau
hæstu á Vesturlöndum. Það þarf að leita allra
leiða til að auka skilvirkni og hagkvæmni í kerf-
inu og fá meiri eða betri þjónustu fyrir sömu pen-
inga. Þar hefur ein árangursríkasta leiðin verið
að fela einkaaðilum framkvæmd ýmissa verkefna
og nýta þannig kosti frjálsrar samkeppni, þótt
opinberir aðilar sjái áfram um fjármögnunina.
Það er sérstakt fagnaðarefni að ASÍ skuli opið
fyrir þessum leiðum, ekki sízt í heilbrigðiskerf-
inu og í húsnæðismálum.
Í þriðja lagi þarf að gæta þess að ekki sé búið
til kerfi, sem letur fólk til vinnu og sjálfsbjargar.
Velferðarkerfið á að vera öryggisnet en hvorki
hengirúm né svefnpoki, svo gripið sé til gam-
alkunnugra samlíkinga.
Hvað með
skatta og
landbúnað?
Varðandi síðast-
nefnda atriðið hljóta
menn að vænta þess
að Alþýðusambandið
blandi sér í þær um-
ræður, sem nú fara
fram um skattalækkanir. Það blasir auðvitað við
að lækkun skatta, ekki sízt tekjuskatts og virð-
isaukaskatts á nauðsynjavöru, myndi gagnast
tekjulægstu hópum samfélagsins einna bezt.
Lækkun tekjuskatts myndi jafnframt hvetja fólk
til vinnu og koma þannig til móts við þá miklu
eftirspurn eftir vinnuafli, sem framundan er.
Annað atriði, sem margir hefðu eflaust búizt
við að sjá í tillögum ASÍ um velferðarmál, er til-
lögur um breytingar á landbúnaðarkerfinu. Það
liggur í augum uppi að með því að draga úr op-
inberum fjárstuðningi við landbúnaðinn og toll-
vernd mætti lækka verð landbúnaðarafurða
verulega, sem væri mikil kjarabót fyrir alþýðu
manna. Á þetta minnist OECD í áðurnefndri
skýrslu og bendir á að landbúnaðarafurðir séu
hér á landi á u.þ.b. tvöföldu heimsmarkaðsverði.
Á móti kynni að koma kostnaður við tímabundn-
ar aðgerðir til að aðstoða bændur, einkum sauð-
fjárbændur, við að bregða búi og finna ný störf,
en á það ber að líta að framundan er tími, þar
sem flest bendir til að nóga atvinnu verði að hafa.
Verkalýðshreyfingin hefur á undanförnum ár-
um haft ríkan skilning á mikilvægi þess að við-
halda stöðugleika í efnahagslífinu, enda eru hag-
sveiflur og verðbólga einn versti óvinur um-
bjóðenda hennar. Mörgum tillögum ASÍ er brýnt
að hrinda í framkvæmd en það verður að gæta
þess að það verði ekki til þess að raska stöð-
ugleikanum – þá væri kjarabótin fljótt tekin af
þeim, sem minnst hafa.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Skemmtileg birta á Klambratúninu.
„Verkalýðshreyf-
ingin hefur á und-
anförnum árum haft
ríkan skilning á
mikilvægi þess að
viðhalda stöðug-
leika í efnahagslíf-
inu, enda eru hag-
sveiflur og
verðbólga einn
versti óvinur um-
bjóðenda hennar.
Mörgum tillögum
ASÍ er brýnt að
hrinda í fram-
kvæmd en það verð-
ur að gæta þess að
það verði ekki til
þess að raska stöð-
ugleikanum – þá
væri kjarabótin
fljótt tekin af þeim,
sem minnst hafa.“
Laugardagur 5.apríl