Morgunblaðið - 13.04.2003, Qupperneq 17

Ég sé nú sérstaklega eftir einni
sem hét Fýkur yfir hæðir. Það var
frekar stór mynd og ég var voðalega
lengi að mála hana. Þegar ég var bú-
inn setti ég hana upp á loftið í Verts-
húsinu þar sem ég og Yngvi bróðir
vorum með eitt herbergi og Sigga
systir með annað. Ég reisti myndina
upp við klæðaskápinn á meðan hún
var að þorna. Upp á skápnum var
stór og þungur þríarma kertastjaki
úr tini. Svo um morguninn heyrum
við einhvern gauragang og sjáum
stjakann detta ofan af skápnum og
skera myndina í tvennt. Ég var nú
heldur sár út af því. En það var ekki
nóg með það heldur er Sigga systir
þarna með gifsmynd af Venusgyðj-
unni á gólfinu inni í sínu herbergi.
Heldurðu að það detti ekki niður
mynd sem hékk uppi á vegg og
höggvi hausinn af gyðjunni.
Skömmu síðar kemur maður í heim-
sókn og spyr hvort Gerðar-Móri hafi
nokkuð gert vart við sig áður en
hann kom. Þegar við sögðum honum
frá óförum okkar sagði hann okkur
að Gerðar-Móri fylgdi ætt sinni og
hefði hann eflaust valdið þessum
usla enda væri hvítalogn úti.“
Jón fluttist til Reykjavíkur árið
1953 með Yngva bróður sínum en
settist fljótlega að í Kópavogi.
Ástæða þess var sú að hann kvæntist
á sama ári Guðrúnu Berglindi Sig-
urjónsdóttur ljósmóður en henni
hafði Jón kynnst tveimur árum áður
á balli í Breiðfirðingabúð. Guðrún
var búsett í Kópavogi ásamt fjöl-
skyldu sinni en það mætti með sanni
kalla þau ein af frumbyggjum þess
bæjarfélags.
Jón tók sig síðan til og teiknaði og
byggði í Kópavogi tveggja hæða hús
fyrir þau hjónin án þess að hafa
nokkuð smíðað áður annað en þrjá
árabáta (eða jullur eins og Jón segir)
í Flatey. Hann var rúm þrjú ár að
þessu og var þetta afar erfitt verk
sérstaklega þar sem Jón þjáðist illa
af millirifjagigt á þeim tíma. Jón og
Guðrún bjuggu í þessu húsi í 36 ár og
eignuðust fimm börn. Í dag býr elsta
dóttir þeirra í húsinu ásamt fjöl-
skyldu sinni. Guðrún lést í nóvember
2001.
Jón reri út með Yngva bróður sín-
um fyrstu árin en vann síðan ýmiss
konar verkamannavinnu.
„Ég hef t.d. unnið í gólfteppagerð,
skóverksmiðju, á Kópavogshæli og
sem handlangari þegar verið var að
byggja Heilsuverndarstöð Reykja-
víkur. Þeir voru sex múrararnir en
við vorum tveir að hræra steypu og
höfðum enga talíu. Við þurftum að
sækja allan sand og vatn út, hræra á
fyrstu hæð og hlaupa út um allt og
upp alla stiga með föturnar fullar af
steypu. Þetta var það erfiðasta starf
sem ég hef unnið.
Grúskið
Jón hóf störf hjá Hafrannsókna-
stofnun við rannsóknarstörf árið
1972 en þá hafði hann lengi starfað
sjálfstætt að söfnun skeldýra og ann-
arra sjávarlífvera.
„Ég var alltaf að grúska og var bú-
inn að koma upp nokkru safni heima
en það jókst til muna eftir að ég fór
að fara á sjóinn hjá Hafrannsókn. Ég
starfaði við kvarnalestur en það er
að vita hvað fiskurinn er gamall og
hve oft hann hafi hrygnt. Ég fór í
rannsóknarferðir og notaði tækifær-
ið þegar ég gat til þess að safna dýr-
um. Ég skráði hvert einasta dýr,
fundarstað, staðarákvörðunina og
stundum hitastigið líka. Ég gerði
þetta bara sér fyrir mig, þetta var
mitt áhugamál.“
Bogaskjöldur
Í grúski sínu hefur Jón m.a. fundið
nokkur hundruð tegundir dýra sem
ekki voru þekktar áður frá Íslandi og
nokkra tugi tegunda sem aldrei
höfðu fundist áður í heiminum, að-
allega skeldýr en einnig krabbadýr.
Þá hefur heil ættkvísl skeldýra verið
nefnd í höfuðið á honum og er lat-
neska heitið á henni Bogasonia.
„Jú, ég hef fundið mörg dýr sem
áður voru óþekkt fyrir vísindin. Það
hafa tvö verið nefnd eftir mér, skelin
Bogaskjöldur (Xeno donta bogasoni)
og kuðungurinn Bogabrynja (Boga-
sonia volutoides), en sænski vísinda-
maðurinn A. Varen gaf dýrunum
þessi nöfn. Svo fann ég eina tegund
sem talin var löngu útdauð (Micro-
pilina Minuta), það var minn merk-
asti fundur. Ég fann átta lifandi ein-
tök af henni á tveimur stöðum á
Suður- og Vesturlandi. Þær tegundir
höfðu áður fundist í steingervingum
sem voru 350 milljóna ára gamlir.
Síðan er ekkert vitað um tegundina
fyrr en ég fann hana lifandi.“
Þrotlaust starf þakkað
Jón hafði áður látið hluta af safni
sínu til Náttúrufræðistofunnar í
Kópavogi en hann afhenti síðan
Náttúrufræðistofnun Íslands safnið
til varðveislu árið 1998 ásamt öllum
gögnum sem því fylgja. Í því voru þá
um það bil 2.000 tegundir hryggleys-
ingja úr sjó, skeldýr, þ.e.a.s. kuðung-
ar og samlokur, krabbadýr, bursta-
ormar, skrápdýr og aðrir smærri
hópar. Jón Gunnar Ottósson fyrrum
forstöðumaður Náttúrufræðistofn-
unarinnar sagði í ávarpi sínu, við at-
höfn þar sem Jón var heiðraður, að
safnið væri merkasta safn íslenskra
hryggleysingja úr sjó sem einstak-
lingur hefur dregið saman og varð-
veitt. Þótt Jón sé nú orðinn 80 ára
gamall er hann fráleitt hættur að
safna.
„Ég sá nú svolítið eftir því að láta
þetta. Ég hefði viljað teikna upp svo
mörg af þessum dýrum. Ég er með
töluvert heima af nýjum dýrum, nýj-
um tegundum. Þegar ég fór á eft-
irlaun hélt ég áfram að grúska og
safna dýrum og svo fór ég að teikna
þau upp í fyrravetur. Ég teiknaði
alltaf tvær myndir á dag meðan birt-
an var í skammdeginu. Ég hafði þó
alltaf teiknað eitthvað af myndum
sem fóru í upplýsingamöppur en
ekkert að ráði. Ég skoða dýrin í
smásjá, teikna þau á blað og læt ljós-
rita myndirnar svo þær verði allar í
svipaðri stærð. Þær eru allar í rétt-
um hlutföllum, það er allt mælt. Síð-
an mála ég grunninn með vatnslitum
og nota svo tréliti til þess að skyggja
þær. Ég er að byrja að verða skjálf-
hentur og þá reikna ég nú með að ég
fari að hætta. “
Jón hefur hlotið fjölmargar viður-
kenningar fyrir ævistarf sitt. Hann
hlaut viðurkenningu frá Háskóla Ís-
lands 1993 fyrir afrek við þrotlausa
söfnun á botndýrum við Ísland. Þá
hlaut hann viðurkenningu Starfs-
greinasjóðs Rotary á Íslandi og heið-
ursviðurkenningu Lýðveldissjóðs
fyrir rannsóknir á vistfræði sjávar.
Árið 1998 var Jón sæmdur riddara-
krossi hinnar íslensku fálkaorðu
vegna rannsókna sinna á botndýrum
við Ísland.
„Já, það er nú margt sem mér hef-
ur tekist þrátt fyrir að hafa aðeins
klárað barnaskóla. En mér finnst ég
nú varla eiga þetta skilið, þetta er nú
einu sinni bara áhugamál,“ segir Jón
að lokum og horfir út um eldhús-
gluggann á íbúð sinni á efstu hæð
fjölbýlishúss við Sæbólsbrautina í
Kópavogi. Þar hefur hann útsýni yfir
hafið og fjöruna og að sjálfsögðu er
kíkir í glugganum.
alli“
Micropilina Minuta. Sú tegund var tal-
inn útdauð er Jón fann hana á Suður-
og Vesturlandi.
Bogaskjöldur (Xeno donta bogasoni)
er skírður í höfuðið á Jóni.
Jón við stærstu skel í heimi (Tridacna gigas) sem Náttúrufræðistofa Kópavogs
geymir. Myndin var tekin um 1983.
Kuðungurinn Bogabrynja (Bogasonia
volutoides) dregur einnig nafn sitt af
finnandanum.
Teikning/Jón Bogason
Höfundur er útskrifuð úr hagnýtri fjöl-
miðlun frá Háskóla Íslands.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13. APRÍL 2003 17