Morgunblaðið - 06.12.2003, Blaðsíða 37

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. DESEMBER 2003 37
EIGINLEGA ætlast maður alls
ekki til að afmælissýningar séu frá-
bærar. Það er vissulega betra að
þær séu ekki algjör stórslys, en þær
ná algerlega tilgangi sínum þótt af-
mælisbarnið geri ekki annað en sýna
að það er enn í fullu fjöri, gefi smá-
sýnishorn af því hvers vegna er yf-
irhöfuð ástæða til að fagna tímamót-
unum. Síst af öllu gera áhorfendur
ráð fyrir að í afmælissýningum sé
tekin listræn áhætta. Að sumu leyti
er það verra – hvað ef allt mislukk-
ast? Hvaða gagnrýnanda langar til
að segja afmælisbarni til syndanna?
Afmælissýning Arnars Jónssonar
var því fyrirfram talsvert áhyggju-
efni. Nýtt leikrit, lítt reyndur leik-
stjóri og persóna sem hljómaði ekki
í kynningum eins og hún væri á
heimavelli Arnars. En þeim mun
meiri sigur, því Sveinsstykki er
verulega áhrifamikil sýning – magn-
aður flutningur á frábæru leikriti.
Fyrstu kynni mín af Arnari Jóns-
syni sem leikara voru andvökunæt-
urnar sem ég upplifði eftir að hafa
séð hann sem Þorleif Kortsson í
Skollaleik. Á sviði sá ég hann ekki
fyrr en löngu síðar og í millitíðinni í
Útlaganum, frammistaða sem mig
grunar að sé vanmetin vegna þess
hve látlaus kvikmyndin er í saman-
burði við skrautlegri túlkanir ann-
arra leikstjóra á söguöldinni. Af ljós-
myndum og lýsingum að dæma
hefur hann verið aldeilis magnaður
ungur leikari, orkuþrunginn, fimur
svo af bar og áreiðanlega þá þegar
með þá sterku nærveru sem allir
leikhúsgestir skynja. Þegar Arnar
er á sviðinu þá horfir þú á hann.
Samt sem áður er eitthvað við
Arnar sem vekur fremur aðdáun en
hrífur mann. Upphafin og dálítið há-
tíðleg raddbeitingin, hlutverkin sem
hann velst í. Þegar ég las útlistanir
Þorvaldar Þorsteinssonar á efni og
persónu Sveinsstykkis óttaðist ég að
þarna hefði hann lagt einn illyrm-
islegan Snóker fyrir stórleikarann –
skrifað persónu fyrir utan svið Arn-
ars Jónssonar. Kannski er það til-
fellið. Og kannski sækir sýningin
hluta af áhrifum sínum í að það er
einmitt Arnar, meistari bundna
málsins, klassíkurinnar, hins upp-
hafna og fjarlæga, sem þarna leggur
hjartað á lagergólfið.
Sveinn Kristinsson hefur unnið í
fjörutíu ár á lager í varahlutaversl-
un. Frá blautu barnsbeini hefur
hann fetað veg hinna réttvísu og ná-
kvæmu, skilað sínu, skaffað, hvergi
brugðist. Nema sjálfum sér – og fyr-
ir vikið öllum sínum nánustu; systur,
konu, börnum. En samt fyrst og
fremst sjálfum sér. Sveini hefur
láðst að lifa.
Viðfangsefni Þorvaldar hér er
giska kunnuglegt. Lífslygi meðal-
jónsins hefur verið vinsælt viðfangs-
efni í leikhúsinu frá því Arthur Mill-
er skapaði sölumanninn Willy
Loman úr minningum um frænda
sinn. Og vafalaust má kvarta yfir að
linnulaus ógæfan sem hellist yfir
Svein verði nánast sápuóperuleg á
köflum. En það skiptir engu máli við
hliðina á því að Þorvaldur skrifar
hér frá hjartanu, en jafnframt með
þeirri tækni sem hann hefur yfir að
ráða, og með þeim stílbrögðum sem
hafa gert hann að merkilegasta leik-
skáldi landsins. Hárnákvæmu valdi
á fyndni, íróníu og tilfinningasemi,
sjálfsaga til að láta aðalatriðin liggja
milli hluta. Þorvaldur fellur aldrei í
þá gryfju að mjólka hápunktana. Að
sjálfsögðu dvelur Sveinn aldrei við
það sem mestu varðar, en það fer
aldrei milli mála gagnvart áhorfand-
anum. Sveinsstykki er við fyrstu
kynni besta og þroskaðasta verk
Þorvaldar fram að þessu.
Og að þessu sinni er Arnar alger-
lega hrífandi. Þó svo tæknin og
færnin fari aldrei á milli mála er það
einlægnin, samúðin og hlýjan sem
leikarinn hefur lagt til persónunnar
sem gerir þennan fráhrindandi
mann að vini okkar þessa tvo tíma.
Arnar leikur sér að því að sýna okk-
ur Svein á öllum æviskeiðum, við
ýmsar aðstæður, og brunar af
óskeikulum krafti hins þrautþjálfaða
listamanns inn í ólíkustu tilfinningar
og aðstæður. Ég minnist þess ekki
að hafa verið jafn snortinn af leik
Arnars Jónssonar og í þessari af-
mælissýningu.
Umgjörð Stígs Steinþórssonar er
viðeigandi, lagerinn er líf Sveins og
þar fer uppgjörið fram. Með því að
láta hann halda afmælisræðuna sem
rammar inn verkið einmitt þarna,
við púlt sem virðist vera skrifborð
sem reist er upp á endann, er líka
gefið í skyn að þetta sé ekki veislan
sjálf, heldur einungis æfing, eða þá
að aldrei hafi staðið til að hafa
veislu, heldur séu þetta einungis
hugarórar Sveins. Höfundar sýning-
arinnar stilla sig um að taka afstöðu
til þessa, og áhorfandinn græðir
vangaveltur um túlkunarmöguleika.
Lýsing Björns Bergsteins Guð-
mundssonar nýtist vel til að móta
kaflaskil og skapa fjölbreytta
stemningu.
Þessi sýning er sú fyrsta sem ég
sé af leikstjórnarverkefnum Þorleifs
Arnar Arnarssonar, og má það furðu
gegna, svo afkastamikill sem hann
hefur verið frá því hann útskrifaðist
úr Leiklistarskólanum sl. vor. Mig
grunar að Þorleifur eigi stóran þátt í
áhrifamætti sýningarinnar, þótt
hann hafi stillt sig um að setja aug-
ljós leikstjórnarleg fingraför út um
allt. Það er fágun og öryggi yfir
bæði staðsetningum, uppbyggingu
og tempói sýningarinnar sem vitnar
um vinnubrögð leikstjóra sem á
framtíðina fyrir sér.
Reyndar eiga þeir það allir þrír.
Þorvaldur nær sífellt sterkari tökum
á formi og máli, Þorleifur eflist og
eflist. Og af Sveinsstykki að dæma
getur Arnar Jónsson allt.
Dragðu ekki það að elska
LEIKLIST
Hið lifandi leikhús
Höfundur: Þorvaldur Þorsteinsson. Leik-
stjóri: Þorleifur Örn Arnarsson. Leikari:
Arnar Jónsson. Leikmynd og búningar:
Stígur Steinþórsson. Lýsing: Björn Berg-
steinn Guðmundsson. Aðstoðarleikstjóri:
Arndís Þórarinsdóttir.
Loftkastalanum 4. desember.
SVEINSSTYKKI
Þorgeir Tryggvason
Morgunblaðið/Árni Sæberg
„Sveinsstykki er verulega áhrifamikil sýning – magnaður flutningur á frábæru leikriti.“
Í DRAUMINUM um Ísland eru
þrjár aðalpersónur. Fyrst má telja
Sally, sem er jafnframt sögumaður,
þá Magnús, föður hennar og ferða-
félaga, manninn sem bókin er um.
Þriðja persónan er Laxamýri, tapað
konungsríki ættarinnar, sem í er falin
táknræn saga fjölskyldunnar. Magn-
ús Magnússon er jafnstoltur af ís-
lenskum uppruna sínum og Íslend-
ingar eru af honum. Börn hans vaxa
úr grasi í Skotlandi, við upphafnar
sögur af landinu, og þau móðir hans
næra Sally á sögunni um hina ein-
stæðu Laxamýrarætt og fall hennar
úr hásæti þegar jörðin var seld
vandalausum á þriðja tug 20. aldar.
Fyrir þrjátíu árum eða svo hófu
blakkir Bandaríkjamenn að leita sögu
sinnar með því að fara á söguslóðir í
Afríku. Undanfarna tvo áratugi eða
svo hafa þeir sem teljast til annarrar
kynslóðar innflytjenda í mörgum
Vestur-Evrópulöndum fengist nokk-
uð við að skrifa bækur sem takast á
við sjálfsímynd þeirra sem hafa aðrar
menningarrætur en obbi lands-
manna. Nóbelsverðlaunahafinn Nai-
paul er vísast þekktastur þessara rit-
höfunda, þótt hann hafi skipt um
þjóðerni fullorðinn. Hann ferðaðist
um æskuslóðir og sagði frá því í bók
og skrifaði aðra um föður sinn, sem
tilheyrði hópi innflytjenda í gamla
landinu.
Sally Magnússon vinnur eftir þess-
ari hefð. Hún fær föður sinn Magnús
til að fara með sér til Íslands og skoða
Laxamýri, svo hún geti raðað saman
sögubrotunum af landinu og fjöl-
skyldunni. Bókin er af-
raksturinn, þótt mark-
mið hennar virðist vera
að öðlast samhengi svo
hún geti komið sögunni
áfram til sinna barna. Í
bókinni er lýsing á
þessari ferð og því sem
þau feðginin komast
að, en í leiðinni mynd af
Magnúsi og sambandi
þeirra. Eins og Sally
fær að vita er draum-
urinn um Ísland um
margt ólíkur veru-
leikanum, því sögurnar
sem hún hefur heyrt
frá því í barnæsku
standast ekki allar þegar hún
grennslast fyrir um þær. Til dæmis
lýsing á rassstærð danska kóngsins
sem heimsótti Ísland árið 1874.
Magnús hafði fullyrt að hann hefði
ekki getað setið hest, en Sally
ákveður að kanna málið betur, eftir að
hafa séð ljósmynd af glæsimenni sem
átti að vera þessi sami kóngur. En
hún finnur líka að veruleikinn er ekki
endilega verri en draumurinn þegar
hún kemst í snertingu við sögu föð-
urafa síns, því Magnús er auðvitað
ekki af Laxamýrarfólki í báðar ættir,
þótt amma Sallyar hefði aldrei viljað
talað um hinn legg fjölskyldunnar.
Það er ekki alveg ljóst fyrir hvern
bókin er skrifuð, því hún er mjög
sjálfhverf, eins og sjáfsímyndarskrif
verða að vera, en þó svo íslensk að
maður á bágt með að sjá fyrir sér út-
lendinga sem nenna að lesa hana.
Bókin er þýdd, þótt hvorki komi fram
hvað hún heitir á frummálinu, né að
hún hafi verið gefin út annarstaðar.
Þýðingin, sem er að sjálfsögðu unnin
af frænda hennar, hefur á sér dálítinn
flýtiblæ. Hún virðist stirðari en lipur
hugsunin sem er aðalsmerki bókar-
innar, en án samanburðar er ekki
hægt að fullyrða það. Og
ég er ekki viss um að
Sally hafi endanlega
jarðað hugmyndina um
að hún sé af aðalsættum,
því hún virðist sjaldan
hafa hitt Íslendinga sem
eru ekki í háum embætt-
um eða þekktir fyrir
eitthvað annað.
En raunar eru engar
staðreyndir í þessari bók
sem Íslendingar vita
ekki. Á köflum er það
hálfvandræðaleg útgáfa
af Íslandssögunni sem
Sally rekur. Ekki fyrir
höfundinn, því hann hef-
ur á þetta hæfilega fjarlægð og marga
fyrirvara, og yfirferðin, þar sem engri
klisju um íslenskt þjóðerni eða sögu
er gleymt, er á köflum bráðfyndin.
Það sem er vandræðalegt er að ég
heyrði ekki betur en að þetta væri
bergmál af okkur sjálfum.
En Íslendingur hefur hvort eð er
meiri áhuga á draumnum um Magnús
Magnússon, sem í okkar augum hefur
allt það sem góðan Íslending má
prýða, því hann er frægur í útlöndum.
Sagan af honum er jafnupphafin á Ís-
landi og Íslandssagan sem hann hefur
fyrir börnum sínum og kynnir í Stóra-
Bretlandi. En fyrir Sally er hann
pabbi. Gleyminn, stundum uppstökk-
ur og óþægilega ómannglöggur.
Hann reykir af fullkomnu tillitsleysi
og manni skilst jafnvel að hann hafi
misst bílprófið. Kostina þarf ég ekki
að rekja. Og þegar Sally þótti vænt
um að finna forfeður sína sem voru
ómerkilegri en hið goðumlíka Lax-
amýrarfólk, þá hlýnaði mér um
hjartaræturnar við að finna að Magn-
ús Magnússon er mannlegur eins og
við hin.
Blátt land, blátt blóð
BÆKUR
Endurminningar
Sally Magnusson. Árni Sigurjónsson
þýddi. Útg. Mál og menning 2003. Kápu-
hönnun: Loftur Ó. Leifsson. 256 bls.
DRAUMURINN UM ÍSLAND. Á FERÐ MEÐ
MAGNÚSI MAGNÚSSYNI.
Magnús Magnússon
Lára Magnúsardóttir
VEISLA í orðum og tónum
nefnist skemmtikvöld sem
verður í Hlaðvarpanum á
sunnudag kl. 20. Það er Hrók-
ur alls fagnaðar sem býður til
skemmtunarinnar. Fram koma
átta skáldkonur og kvenrithöf-
undar og lesa úr bókum. Þá
mun Eivör Pálsdóttir syngja
lög af nýútkomnum geisladiski.
Eftirtaldir höfundar koma
fram: Vigdís Grímsdóttir (Þeg-
ar stjarna hrapar), Linda Vil-
hjálmsdóttir (Lygasaga), Unn-
ur Þóra Jökulsdóttir (Eyjadís),
Hlín Agnarsdóttir (Að láta lífið
rætast), Rúna Tetzschner (Ljóð
til engils), Elín Pálmadóttir
(Eins og ég man það), Kristín
Helga Gunnarsdóttir (Stranda-
nornir) og Elísabet Jökulsdótt-
ir (Vængjahurðin).
Kynnir kvöldsins verður Guð-
fríður Lilja Grétarsdóttir skákkona
og sérstakur heiðursgestur verður
skáldið og leikkonan Didda.
Hrókur alls fagnaðar, HAF, er
einskonar lista- og skemmtideild
Skákfélagsins Hróksins, en innan
félagsins eru fjölmargir listamenn,
skáld og aðrir fulltrúar hinna
skapandi stétta. Aðgangur er
ókeypis.
Veisla í
orðum
og tónum
Eivör Pálsdóttir er meðal veislugesta.
Morgunblaðið/Árni Torfason
Eva og Adam – Á
síðasta snúning
er eftir Måns
Gahrton og
Johan Unenge, í
þýðingu Sigrúnar
Á. Eiríksdóttur.
Þetta er sjöunda
bókin í flokknum
um Evu og Adam.
Sögurnar lýsa því þegar lífið er
dans á rósum og líka þegar allt
virðist komið á síðasta snúning.
Kvikmynd um þau er sýnd hér á
landi um þessar mundir.
Eva fær Adam til að fara með sér
á rokknámskeið – en hann er
sannarlega betri í boltanum.
Adam finnst Alexander, besti
vinur hans, svíkja bæði sig og liðið.
Eva vill að Adam verði besti vinur
Tómasar, dansherra hennar. Adam
kýs helst að Alexander verði með
Önnu – en Eva óskar þess að
Tómas verði náinn vinur hennar.
Útgefandi er Æskan. Bókin er
165 bls. Steinholt prentaði.
Unglingar