Morgunblaðið - 15.08.2004, Síða 28

28 SUNNUDAGUR 15. ÁGÚST 2004 MORGUNBLAÐIÐ
13. ágúst 1994: „Orðið fé-
lagshyggja hefur verið áber-
andi í orðaforða forystu-
manna á vinstrivæng á
undanförnum misserum, þó
oft virðist það vera notað yfir
mismunandi fyrirbæri. Á síð-
ustu vikum hefur mikið verið
rætt um mikilvægi þess að
„félagshyggjuöflin“ samein-
ist fyrir næstu þingkosn-
ingar og þá verið vísað til Al-
þýðubandalags, Kvennalista,
Alþýðuflokks, Framsókn-
arflokks og hugsanlegs sér-
framboðs Jóhönnu Sigurð-
ardóttur.
Þessi umræða er nokkuð
forvitnileg ekki síst fyrir þá
sök að enginn virðist geta
bent á hvað felist í raun í
þessari „félagshyggju“ nema
með almennum marklausum
frösum og skilgreint hvað að-
skilji hana frá öðrum stjórn-
málastefnum. Þar sem skil-
greiningin á
„félagshyggjuöflunum“ nær
oftast til fyrrnefndra stjórn-
málaafla má gera ráð fyrir að
andstæðu félagshyggjunnar
sé að finna í Sjálfstæð-
isflokknum.
Þetta vekur upp ýmsar
spurningar. Til skamms tíma
voru átakalínur í íslenskum
stjórnmálum mjög skýrar
líkt og annars staðar í heim-
inum. Baráttan stóð á milli
austurs og vesturs; hug-
myndafræði sósíalisma og
kapítalisma. Þessi alþjóðlegu
hugmyndafræðilegu átök
settu mark sitt á íslenskt
stjórnmálalíf áratugum sam-
an og kristölluðust einna
helst í deilum um utanrík-
ismál (og þá einna helst af-
stöðuna til aðildar að Atl-
antshafsbandalaginu) og
átökum milli einkareksturs
og opinbers reksturs.“
. . . . . . . . . .
19. ágúst 1984: „Fyrir dyrum
stendur að stjórnarflokk-
arnir komi sér saman um
næstu verkefni ríkisstjórn-
arinnar. Orðaleikir um það
hvort verið sé að endurskoða
stjórnarsáttmálann eða ekki
með viðræðum fulltrúa Sjálf-
stæðisflokks og Framsókn-
arflokks eftir að forsætisráð-
herra sneri aftur heim frá
Bandaríkjunum skipta
minnstu þegar hugað er að
þeim alvarlegu viðfangs-
efnum sem við blasa. Á það
þarf að reyna hvort sjálf-
stæðismenn og framsókn-
armenn vilja sameiginlega
takast á við vandamálin með
sama hugarfari og lá að baki
myndun stjórnarinnar fyrir
rúmu ári.
Atvinnuöryggi, kaupmáttur
og staða ríkisfjármála koma
helst upp í hugann þegar
málefnin í þessum viðræðum
stjórnarherranna ber á
góma. Eðlilegt er að svo sé
því að eftir glímu stjórnmála-
manna við vandann á þessum
sviðum eru þeir oftast
dæmdir í kosningaslagnum
og að lokum er það buddan
en ekki hugsjónirnar sem
ræður ákvörðun flestra kjós-
enda á kjördag. En stjórn-
mál snúast sem betur fer um
fleira en efnahagsmál og
væri æskilegt að reynt yrði
að minnast þess í viðræðun-
um um næstu verkefni rík-
isstjórnarinnar.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Þ
að gekk á ýmsu um innri ör-
yggismál íslenzka lýðveldis-
ins fyrstu árin. Á stríðsárun-
um var hér mikið erlent
herlið, fyrst brezkt og síðar
bandarískt, sem skapaði
margvísleg sambúðarvanda-
mál.
Lýðveldið var tæplega ársgamalt þegar
heimsstyrjöldinni síðari lauk og hinir erlendu
hermenn hurfu smátt og smátt á braut.
Við tók mikið starf við að byggja upp stofn-
anir hins unga lýðveldis, á sama tíma og töluvert
róstusamt var á vettvangi stjórnmálanna. Svo
hófst kalda stríðið og Atlantshafsbandalagið
kom til sögunnar. Andstæðingar aðildar að Atl-
antshafsbandalaginu gerðu árás á þinghúsið, þar
sem Alþingi sat að störfum og lögreglan varð að
fá aðstoð úr röðum borgaranna.
Kóreustyrjöldin hófst og þjóðir heims áttu allt
eins von á því að ný heimsstyrjöld væri að brjót-
ast út. Bandarískt varnarlið kom til Íslands og
því fylgdu ný sambúðarvandamál. Kalda stríðið
varð kaldara og ganga má út frá því sem vísu að
á Íslandi hafi farið fram söfnun upplýsinga til
þess að tryggja öryggi lands og þjóðar, eins og
annars staðar, auk þeirrar upplýsingaöflunar
sem aðrar þjóðir stóðu fyrir hér.
Snemma á þessu tímabili tók ungur maður,
Sigurjón Sigurðsson, við embætti lögreglustjóra
í Reykjavík, eða nánar tiltekið á árinu 1947.
Hann átti eftir að gegna því embætti í nær fjóra
áratugi. Á hans herðum hvíldi dagleg stjórn lög-
reglunnar í Reykjavík, sem á þessum erfiðum
árum snerist um marga aðra þætti þjóðlífsins en
nú.
Það er erfitt fyrir yngri kynslóðir að gera sér
grein fyrir því andrúmslofti sem hér ríkti á þess-
um árum. Að fara um miðborg Reykjavíkur
nokkrum klukkutímum eftir aðsúginn að Alþing-
ishúsinu, þar sem lögreglan að lokum varð að
beita táragasi, var ótrúleg sjón. Að upplifa
fyrstu ár bandaríska varnarliðsins á Íslandi var
erfitt enda liðinu oft stjórnað af hermönnum
sem á þeim árum höfðu lítinn skilning á mik-
ilvægi þess að umgangast landsmenn með þeim
hætti sem hæfði, þótt það breyttist þegar frá
leið.
Og tortryggnin, sem einkenndi kaldastríðs-
árin, var djúpstæð. Hvað var gert í byggingu
sovézka sendiráðsins við Túngötu? Fór þar fram
skipulögð upplýsingasöfnun um mál og menn?
Voru símtöl hleruð? Var fylgzt með fjarskiptum
á milli Íslands og annarra landa? Hver voru
samskipti kommúnista á Íslandi við Moskvu?
Komu peningar þaðan eða frá öðrum Austur-
Evrópuríkjum til þess að halda uppi starfsemi
þeirra hér?
Á þessum árum var Sigurjón Sigurðsson mað-
ur sem margt hvíldi á og borgarastéttin á Ís-
landi reiddi sig á. Á milli hans og forystumanna
Sjálfstæðisflokksins voru sterk tengsl. Hann var
náinn samstarfsmaður Bjarna Benediktssonar.
Hann var mágur Birgis Kjarans.
Hann sagði ekki margt, en þeim sem á annað
borð áttu samskipti við hann var ljóst að honum
mátti treysta. Hann gegndi mjög mikilvægu
starfi í þágu þjóðarinnar á erfiðum tímum. Lík-
legt má telja að þegar tíminn líður muni smátt
og smátt koma fram meiri upplýsingar um það
mikilvæga hlutverk sem Sigurjón hafði með
höndum á þessum árum.
Í þá fjóra áratugi, sem Sigurjón Sigurðsson
var lögreglustjóri í Reykjavík, átti Morgunblað-
ið mikil samskipti við hann og embætti hans. Að
leiðarlokum þakkar Morgunblaðið náið samstarf
í langan tíma en útför hans fer fram á þriðjudag.
Fjölskyldu Sigurjóns Sigurðssonar eru sendar
samúðarkveðjur.
Landsbyggðin
blómstrar
Minna er talað um
vanda landsbyggðar-
innar en áður. Hafa
menn tekið eftir því?
Sú var tíðin að byggðavandamálin voru daglegt
umræðuefni. Það er of mikið sagt að þau séu
horfin. En margt hefur breytzt og að mörgu
leyti er hægt að standa við þá fullyrðingu, að
landsbyggðin blómstri.
Undirstaða þess er auðvitað hin almenna vel-
megnun sem ríkir í landinu. Á einum og hálfum
áratug hefur Ísland gjörbreytzt. Óðaverðbólgan
er að baki. Rekstrarvandi einstakra atvinnufyr-
irtækja í einstökum byggðarlögum er að baki.
Ríkisstjórn og Alþingi eru ekki að fjalla um mál-
efni einstakra byggða nema í algerum undan-
tekningartilvikum.
En auk þeirrar almennu velmegunar, sem hér
á hlut að máli, eða kannski vegna hennar, er lífs-
mynztur þjóðarinnar að breytast. Í stað þess að
þjóðin stefni öll á höfuðborgarsvæðið er aug-
ljóslega komin í gang allt önnur þróun, þ.e. að
þjóðin stefni frá höfuðborgarsvæðinu út um
land. Ekki til að stunda kúabúskap og sauð-
fjárrækt nema í undantekningartilvikum. Held-
ur til að byggja upp annað heimili og njóta ná-
vistar við landið og náttúru þess.
Suðurlandsundirlendið er að hluta til að
byggjast upp á ný af fólki frá Reykjavíkursvæð-
inu, sem byggir heilsársbústaði eða kaupir jarð-
ir, stundar hestamennsku eða aðra starfsemi.
Hið sama á við um Borgarfjörðinn og Snæfells-
nesið. Fyrir tveimur áratugum fór ekki á milli
mála, þegar farið var um þessa landshluta, að
þar var allt í hnignun. Búskapur var að dragast
saman og jarðir að fara í eyði. Nú er fólk á þess-
um jörðum á nýjan leik þótt starfsemin, sem þar
er stunduð, kunni að vera önnur.
Austurland er að rísa af allt öðrum ástæðum,
þ.e. vegna virkjanaframkvæmda við Kárahnjúka
og fyrirhugaðrar byggingar álvers í Reyðarfirði.
Það er að vísu önnur saga að mörgum, sem
koma á virkjanasvæðið, bregður í brún og líst
ekki á blikuna vegna þeirra framkvæmda sem
þar standa yfir. Það er hin hliðin á þessari þróun
og ekki ólíklegt að upplifun fólks á framkvæmd-
unum eigi eftir að hafa mikil áhrif á framhald
slíkra framkvæmda á Íslandi.
En þegar á heildina er litið er líf og kraftur í
landsbyggðinni. Það er kannski einna helzt
norðausturhornið, Vestfirðir og hluti Norðvest-
urlands sem spurningarmerki má setja við.
Það er augljóst að ekkert lát verður á þessari
þróun nema mikil umskipti til hins verra verði í
efnahagslífinu, sem ekki er fyrirsjáanlegt. Að
vísu gætu olíuverðshækkanir á heimsvísu sett
efnahag allra þjóða úr skorðum.
Bættar vegasamgöngur eiga hér auðvitað
mikinn hlut að máli. Nú er auðvelt að búa fyrir
austan fjall eða í Borgarfirði og sækja vinnu
daglega á höfuðborgarsvæðið. Fjarskiptabylt-
ingin á hér einnig hlut að máli. Nú er auðvelt að
vinna verk utan höfuðborgarsvæðisins sem áður
þurfti að vinna á staðnum.
Svæðin
milli vaxtar-
svæðanna
En það er líka eftir-
tektarvert að fylgjast
með því að svæðin á
milli helztu vaxtar-
svæða á landsbyggð-
inni virðast líka njóta
góðs af þessari jákvæðu þróun. Sú var tíðin að
Skaftafellssýslur voru mjög einangraðar. Það
átti ekki sízt við um sveitirnar austan Skeið-
arársands en líka að hluta til um sveitirnar aust-
an Mýrdalssands. Oft var erfitt að komast yfir
Mýrdalssand. Vegurinn, sem ruddur hafði verið
yfir sandinn, var erfiður yfirferðar og sandfok
mikið. Fyrir sex áratugum komu ferðalangar að
Múlakvísl, þar sem hún hafði einfaldlega tekið
veginn af. Hann var horfinn. Og ekki var auð-
veldara að fara yfir Eldhraunið.
Fyrir hundrað árum bjó fólkið á þessu svæði
enn í skugga hinna miklu eldsumbrota á átjándu
öld. Þá var oft lítið um mat en börnum bannað að
borða ber þar sem þau gætu verið eitruð.
Nú er beinn og breiður vegur yfir Mýrdals-
sand og Eldhraunið, þótt allt geti horfið á svip-
stundu í nýju Kötluhlaupi, sem alveg eins er bú-
izt við á næstu misserum.
Náttúrufegurð í Skaftafellssýslum er einstök,
þótt erfitt sé að segja að einn staður sé öðrum
fegurri á Íslandi. Og þar má enn finna leifar af
Íslandi liðins tíma eins og þegar komið er að
Sléttabóli á Brunasandi, sem nýlega er farið í
eyði, eða að Eintúnahálsi á leið inn í Lakagíga,
þar sem finna má langt inni í landi eitt fegursta
bæjarstæði á Íslandi. Þar bjuggu hjón seint á 19.
öldinni með börn sín fjögur. Húsbóndinn lézt en
ekkjan bjó áfram ein með börn sín kornung á
þessum einangraða stað. Eftir að þetta fólk fór
frá Eintúnahálsi var búið þar langt fram eftir 20.
öldinni og minningarskildi hefur verið komið þar
fyrir um síðasta ábúandann.
Það er mikilvægt að varðveita þessar minjar
frá liðnum tíma. Það er ekki endilega víst, að það
sé æskilegt að rífa gömul bæjarhús, þótt þau séu
sum hver illa farin. Þau segja mikla sögu um
liðna tíð.
Yfirbragð sveitanna á Síðu og annars staðar á
þessu svæði bendir til þess að þær séu að rísa á
ný. Kirkjubæjarklaustur er menningarlegur
staður, eins og hann á að vera, en nú á tímum
ekki sízt fyrir tilverknað listafólks eins og Eddu
Erlendsdóttur píanóleikara, sem á rætur á þess-
um slóðum og hefur látið heimabyggð foreldra
sinna og forvera njóta góðs af list sinni og sam-
starfsfólks síns.
Það getur verið erfitt að átta sig á því hvers
vegna þessi svæði, sem liggja á milli vaxtar-
svæða á Suðurlandi og Austurlandi, sýnast vera
að ná fótfestu á nýjan leik. Vel má vera að mikill
MEINLOKA
Svo virðist sem talsmenn Sam-fylkingarinnar séu haldnir ein-hvers konar meinloku varðandi
Ísland og Evrópusambandið. Það er
alveg ljóst, og verður ekki hrakið
með nokkru móti, að jafnvel þótt við
fengjum beztu hugsanlegu samninga
um inngöngu í Evrópusambandið
mundu formleg yfirráð yfir íslenzk-
um fiskimiðum færast til Brussel.
Þrátt fyrir að þetta fari ekki á milli
mála, heldur Ágúst Ólafur Ágústs-
son, þingmaður Samfylkingarinnar,
því fram hér í blaðinu í gær, að „hags-
munir okkar rúmast fyllilega innan
núverandi stefnu ESB“.
Hvernig má það vera, að þingmað-
urinn haldi þessu fram?
Ef þetta er skoðun Samfylkingar-
innar er ljóst, að mikil hætta er á
ferðum. Þetta þýðir, að Samfylkingin
sér ekkert athugavert við það, að yf-
irráð yfir íslenzkri fiskveiðilögsögu –
jafnvel þótt þau væru ekki nema
formleg – færist til Brussel.
Getur það verið að þetta sé afstaða
Samfylkingarinnar? Er hugsanlegt
að þingmenn hennar og forystusveit
hafi komizt að þeirri niðurstöðu, að
það sé allt í lagi að afhenda fram-
kvæmdastjórninni í Brussel yfirráð
yfir íslenzkri fiskveiðilögsögu? Það
er svo ótrúlegt að því verður nánast
ekki trúað.
Ef þetta er misskilningur er mik-
ilvægt að Samfylkingin leiðrétti þann
misskilning.
Ágúst Ólafur Ágústsson segir í
grein sinni í Morgunblaðinu í gær:
„Það er hvorki tilviljun né heimska
að nánast allar þjóðir Evrópu eru
annað hvort aðilar að ESB eða hafa
sótt þar um aðild.“
Og bætir því við að hann vilji að Ís-
land taki fullan þátt í ESB á sömu
forsendum og aðrir. En hverjar eru
þær forsendur?
Það er rétt hjá hinum unga þing-
manni að það er engin tilviljun
hversu öflugt Evrópusambandið hef-
ur orðið.
Ástæðan er sú, að Evrópusam-
bandið var upphaflega sett á stofn til
þess að setja niður nágrannadeilur á
meginlandi Evrópu. Þjóðirnar þar
höfðu öldum saman staðið í stríði sín í
milli. Eftir heimsstyrjöldina síðari
tóku spakir menn í Þýzkalandi og
Frakklandi höndum saman um að
koma í veg fyrir að þjóðir þeirra
mundu nokkru sinni lenda í stríði á
nýjan leik. Þess vegna var Evrópu-
sambandið sett á stofn. Og þetta er
enn grundvallarmarkmið ESB þótt
síðan hafi fleira komið til.
Við Íslendingar áttum engan hlut
að þessum nágrannadeilum Evrópu-
ríkjanna, þótt afleiðingar þeirra
átaka hefðu mikil áhrif á stöðu okkar
í veröldinni á 20. öldinni. En það er
engin sérstök ástæða til að við tökum
þátt í bandalagi, sem sett er á stofn á
þessum forsendum, nema aðrir hags-
munir komi til sögunnar. Það má vel
vera að það eigi eftir að gerast í fram-
tíðinni, ekki sízt vegna evrunnar. En
það er ekki að því komið og allra sízt
eru nokkur rök til þess á þessari
stundu að afhenda Brussel yfirráð yf-
ir íslenzkri fiskveiðilögsögu.
Þorskastríðin voru háð til þess að
losna undan slíkum yfirráðum
Grimsby og Hull. Það þarf meira til
að koma en fallegur stuðningur ungs
fólks við hina miklu Evrópuhugsjón,
sem liggur að baki ESB, til þess að
við afhendum þau yfirráð aftur til
annarra þjóða.
Við Íslendingar eigum að styðja
Evrópuþjóðirnar í viðleitni þeirra til
þess að koma á friði sín í milli. Því
miður hefur það ekki tekizt að fullu
en vonandi tekst það þegar fram í
sækir. En slíkan stuðning er hægt að
veita án þess að fórna lífshagsmunum
íslenzku þjóðarinnar.