Morgunblaðið - 07.05.2006, Qupperneq 38

38 SUNNUDAGUR 7. MAÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
4. maí 1976: „Undanfarnar
vikur hefur Alþýðusamband
Íslands staðið fyrir stófelldri
áróðursherferð, sem að þess
sögn hefur verið ætlað að
sýna fram á, að þær verð-
hækkanir, sem orðið hafa að
undanförnu, hafi ekki stafað
af nýgerðum kaupgjalds-
samningum en að dómi Al-
þýðusambandsins eiga rík-
isstjórnin og ýmsir
stuðningsaðilar hennar að
hafa staðið fyrir herferð í því
skyni að kenna verkalýðs-
samtökunum um þessar verð-
hækkanir. Þessi áróð-
ursherferð Alþýðusambands
Íslands hefur verið rekin með
miklum fyrirgangi og má
segja, að hún hafi náð há-
marki með ræðu Björns Jóns-
sonar, forseta ASÍ, á útifundi
hinn 1. maí síðastliðinn.
Í þessari ræðu hélt Björn
Jónsson því fram að „öll áróð-
urstæki andstæðinga verka-
lýðshreyfingarinnar (eru)
sett á fulla ferð til þess að
sannfæra menn um að verð-
hækkanir séu bein afleiðing
kjarasamninganna og að þær
séu sönnun þess, að launabar-
áttan séu í raun einskis virði“.
. . . . . . . . . .
4. maí 1986: „Sú var tíðin,
meðan óðaverðbólgan geis-
aði, að vöruverð hækkaði dag
frá degi og gjaldskrár fyrir
hvers konar þjónustu vóru á
stanzlausri „uppleið“. Það
var nánast keppikefli bæði
fólks og fyrirtækja að koma
fjármunum „fyrir katt-
arnef“, svo að segja, jafn-
tímis og þeir komu í hendur,
enda fengust minni verð-
mæti fyrir þá á morgun en í
dag. Þetta leiddi með öðru til
þess að innlendur sparnaður
hrundi og íslenzkt atvinnulíf
var sífellt háðara erlendu
lánsfjármagni. Þetta flýtti
fyrir fjárfestingum, sem á
stundum vóru lítt grundaðar
og ekki arðbærar – og höml-
uðu gegn hagvexti og raun-
verulegum kjarabótum.
Kaupgengi krónunnar hríð-
féll. Viðskiptahalli og erlend-
ar skuldir hrönnuðust upp.“
. . . . . . . . . .
5. maí 1996: „Tölur um fjölda
atvinnulausra sýna, að at-
vinnuleysi fer minnkandi. Í
febrúar á þessu ári voru
7.032 einstaklingar atvinnu-
lausir en í febrúar á árinu
1995 voru þeir 8.349. Þetta
þýðir, að atvinnulausum hef-
ur fækkað um rúmlega 1.300
manns á einu ári, sem er
verulegur árangur. Jafn-
framt kemur fram í frétt í
Morgunblaðinu í gær, að at-
vinnuleysi hefur stórminnk-
að á landsbyggðinni, sem
endurspeglar auðvitað þá
miklu uppsveiflu, sem nú er í
sjávarútveginum.
Þótt þróunin sé í rétta átt
veldur það hins vegar
áhyggjum, að langtíma-
atvinnuleysi er að aukast.
Þannig voru 916 ein-
staklingar á skrá í febrúar í
ár, sem höfðu verið atvinnu-
lausir í meira en eitt ár og er
það meiri fjöldi en nokkru
sinni fyrr á þessum áratug.
Reynsla okkar Íslendinga
hefur verið sú á und-
anförnum áratugum, að at-
vinnuleysi hefur gert vart við
sig, þegar að hefur kreppt í
sjávarútvegi. Um leið og birt
hefur til á þeim vettvangi,
hefur það nánast horfið. Það
er ekki víst, að svo verði nú.
Atvinnufyrirtæki hér hafa
endurskipulagt rekstur sinn
frá grunni á undanförnum
árum og fara nú mun var-
legar í mannaráðningar en
áður tíðkaðist. Þess vegna
má ætla, að þau fari sér hægt
í að fjölga starfsmönnum,
þótt efnahagsbatinn sé aug-
ljós.
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
F
yrir nokkrum dögum var frá
því skýrt að æðstu stjórn-
endur Kaupþings banka
hefðu ákveðið að nýta sér
rétt til að kaupa ákveðið
magn hlutabréfa í bankan-
um á tilteknu verði, sem
samþykkt var á aðalfundi
bankans fyrir tveimur árum. Nýting á þessum
kauprétti færði hvorum um sig nokkur hundr-
uð milljónir króna. Þetta voru samningar þeim
til handa, sem samþykktir voru á aðalfundi
bankans af hluthöfum og fyrir opnum tjöldum
og þar með ekkert við þá að athuga sem slíka.
Jafnframt kom fram að sömu stjórnendur
og nokkrir samstarfsmenn þeirra hefðu keypt
töluvert magn hlutabréfa á markaðsverði í
bankanum án nokkurra fyrirvara um að þeir
gætu selt bréfin á sama verði síðar, m.ö.o. þeir
eru að taka áhættuna sjálfir af því að bréfin
lækki ekki í verði umfram það, sem orðið er.
Væntanlega hefur þessi stjórnendahópur kom-
izt að þeirri niðurstöðu, að bréfin hafi lækkað
svo mikið í verði á undanförnum mánuðum, að
þessa dagana hafi verið gott „kauptækifæri“,
eins og það er kallað í fjármálaheiminum, auk
þess, sem kaup þeirra eru væntanlega vís-
bending um trú þeirra, sem bezt til þekkja á
þróun hlutabréfaverðs í bankanum á næstu
mánuðum og misserum.
Svo má líka vera, að stjórnendahópurinn
sjái hagnaðarmöguleika í því sem gerist þegar
bankinn losar sig við hlutabréfin í Exista eins
og er yfirlýst markmið bankans að gera í fyr-
irsjáanlegri framtíð og kann að færa hluthöf-
unum meiri hagnað en þeir sjálfir gera sér
grein fyrir á þessari stundu.
Ekkert uppnám hefur orðið vegna þessara
viðskipta eins og varð fyrir nokkrum árum,
þegar í ljós kom hvers konar samninga banka-
ráð Kaupþings banka hafði gert við æðstu
stjórnendur og þeir tóku þá ákvörðun um að
falla frá. Það er að sjálfsögðu grundvallar-
munur á því, hvort bankaráð eða stjórn bank-
ans gerir slíka samninga fyrir luktum dyrum
eða hvort þeir eru gerðir á aðalfundi viðkom-
andi banka eða fyrirtækis.
Hins vegar kom upp töluverð gagnrýni á
stjórnendur Íslandsbanka fyrir nokkrum
misserum, þegar í ljós kom, að stjórnendahóp-
ur þar hafði keypt hlutabréf í bankanum og
selt nokkrum mánuðum seinna með umtals-
verðum hagnaði. Þá vöknuðu upp umræður
um það, hvort ekki væri eðlilegt í slíkum við-
skiptum, að stjórnendur fyrirtækis yrðu að
eiga bréf sem þeir hefðu keypt í einhvern lág-
markstíma áður en þeir mættu selja þau á ný.
Sú augljósa breyting hefur orðið á kaupum
t.d. stjórnenda í bönkunum á hlutabréfum í
þeim fyrirtækjum, sem þeir starfa hjá, að nú
er meira um að stjórnendur kaupi á markaðs-
verði og taki raunverulega áhættu en áður
höfðu þeir ákveðið öryggisnet, sem tryggði
þeim hagnað ef bréfin hækkuðu en tryggðu þá
gegn tapi ef bréfin lækkuðu.
Litlar umræður hafa orðið um þessi mál
meðal almennings ef undan er skilið það tilvik,
þegar stjórnendur Kaupþings banka féllu frá
samningum, sem þeir höfðu gert vegna reiði-
öldu, sem gekk yfir landið. Einhverjar um-
ræður en mun minni urðu þegar stjórnendur
Íslandsbanka innleystu skjótfenginn hagnað
nokkrum mánuðum eftir kaup.
Það sem kannski er þó athyglisverðara er
að litlar umræður hafa orðið á Alþingi um
þessi mál, þótt um háar fjárhæðir sé að ræða,
sem skattlagðar eru að mjög takmörkuðu
leyti. Einhvern tíma hefði mátt búast við mikl-
um umræðum á þingi um slík mál en það virð-
ist vera liðin tíð.
Rökin fyrir
kaupréttar-
samningum
Þótt kaupréttar-
samningar séu nýir
af nálinni hér hafa
þeir lengi tíðkazt í
öðrum löndum og þá
sérstaklega í Banda-
ríkjunum og þá ekki bara fyrir fámennan hóp
stjórnenda heldur líka fyrir almenna starfs-
menn í fyrirtækjum.
Rökin fyrir slíkum samningum eru augljós.
Sá starfsmaður, sem á kost á að hagnast veru-
lega á kaupréttarsamningi, leggur sig meira
fram en ella. Kaupréttarsamningur er einfald-
lega aðferð til þess að tryggja starfsmanni
hlutdeild í ábatasamari rekstri fyrirtækis en
ella. Í grundvallaratriðum er ekkert við það að
athuga og margir mundu raunar telja, að slíkt
fyrirkomulag væri sjálfsagt. Hvers vegna
skyldu starfsmenn ekki njóta einhvers ábata
af batnandi rekstri?
Eina spurningin í þessu sambandi er
kannski sú, hvort um óeðlilega mismunun sé
að ræða í gerð kaupréttarsamninga, hvort of
fáir eignist of mikinn rétt ef vel gengur og of
margir of lítinn rétt. Um þetta er ekki hægt
að setja neinar sérstakar reglur aðrar en
hugsanlega þær að hlutföllin á milli stjórn-
enda og almennra starfsmanna geti verið eitt-
hvað svipuð og hlutföllin á milli launa hinna
sömu.
En í grundvallaratriðum má segja, að kaup-
réttarsamningar geti verið heilbrigð aðferð til
þess að tryggja stjórnendum og starfsmönn-
um eðlilega hlutdeild í betri rekstri og þeir
leggi sig þeim mun meira fram ef hagn-
aðarvonin er til staðar.
Rökin gegn
kaupréttar-
samningum
Bæði í Bandaríkjun-
um og Bretlandi hafa
hvað eftir annað gos-
ið upp umræður um
kaupréttarsamninga.
Sú gagnrýni, sem
fram hefur komið á þá, er fyrst og fremst sú
að þeir færi æðstu stjórnendum í sumum til-
vikum óhóflegar tekjur, sem séu ekki í neinu
samræmi við það sem er að gerast í umhverfi
viðkomandi fyrirtækis að öðru leyti. Jafnframt
hefur það gerzt að æðstu stjórnendur hafi inn-
leyst mikinn hagnað þótt rekstur fyrirtækis
hafi versnað að mun. Slíkar umræður fóru
fram í Bretlandi fyrir nokkrum árum. Loks
hefur sú gagnrýni komið fram, að kauprétt-
arsamningar ýti undir tilhneigingu hjá æðstu
stjórnendum til þess að fegra eða öllu heldur
falsa afkomutölur fyrirtækja til þess að hafa
áhrif á verð hlutabréfa í viðkomandi fyrirtæki
svo að stjórnendur geti innleyst hagnað vegna
kaupréttarsamninga. Enron-málið svonefnda
er m.a. nefnt sem dæmi um fyrirtæki þar sem
slíkt hafi gerzt.
Oft hafa gagnrýnendur verið í hópi lítilla
hluthafa í viðkomandi fyrirtæki. Segja má, að
gagnrýni af þessu tagi hafi varla heyrzt á að-
alfundum hlutafélaga hér. Ástæðan er vafa-
laust það mikla návígi, sem við búum við. Ein-
staklingar, sem kunna að hafa aðra skoðun á
kaupréttarsamningum en stjórn fyrirtækis,
skirrast við að hafa þá gagnrýni uppi vegna
návígis, persónulegs kunningsskapar eða af
því einfaldlega að þeir vilja ekki fá á sig það
orð, að þeir séu einhverjir nöldrarar.
Álitamálin
Þótt rökin fyrir gerð
kaupréttarsamninga
séu sterk eru auðvit-
að uppi nokkur álitamál í þessu sambandi. Þau
snúa í fyrsta lagi að upphæðum. Í öðru lagi að
því hversu stór hópur starfsmanna skuli njóta
góðs af slíkum samningum og í þriðja lagi er
auðvitað spurning um hvernig standa skuli að
skattlagningu þess hagnaðar, sem starfsmenn
njóta vegna slíkra samninga.
Það er ákaflega erfitt að finna einhvern
mælikvarða í sambandi við upphæðir. Segja
má að um sé að ræða launagreiðslu í öðru
formi eða bónusgreiðslur fyrir vel unnin störf.
Hvenær eru upphæðir „eðlilegar“ og hvenær
eru þær taldar „óhóflegar“? Það var alveg
ljóst, að almenningi þóttu upphæðirnar óhóf-
legar, þegar uppnámið varð í kringum Kaup-
þing banka fyrir nokkrum árum. Og ekki bara
almenningi heldur öðrum starfsmönnum bank-
ans á þeim tíma. Þetta fundu þeir stjórn-
endur, sem um var að ræða og féllu frá þeim
samningum.
En á hvaða punkti breytast kaupréttar-
ákvæði úr því að vera eðlileg og í það að verða
óhófleg?
Hverjir fá og hverjir fá ekki? Það er ekki
fráleitt að halda því fram, að í því tilviki
Kaupþings banka, sem hér hefur verið nefnt
vegna þess, að það er það tilvik, sem valdið
hefur mestu uppnámi, hafi einhverjum hópi
starfsmanna þótt óeðlilegt að þeir samningar,
sem þá voru til umræðu, hefðu ekki náð til
fleiri starfsmanna eða stjórnenda en raun var
á þá. Og í sjálfu sér má spyrja hvers vegna
kaupréttarsamningar eigi ekki að ná til allra
starfsmanna en bara sumra ef gefinn er kost-
ur á þeim á annað borð. Eru það bara æðstu
stjórnendur, sem skipta máli í rekstri fyr-
irtækja? Það er hægt að færa sannfærandi
rök fyrir því að í þeim efnum skipti allir
starfsmenn máli.
Skattlagning hagnaðar vegna kaupréttar-
samninga er auðvitað mál, sem hefur víðari
skírskotun. Hvaða rök eru yfirleitt fyrir því,
að launauppbót af þessu tagi skuli ekki skatt-
lögð eins og önnur laun?
Hvaða rök eru fyrir því, að fjármagnstekjur
FRELSI OG FRELSI
Í Bandaríkjunum stendur vaggakapítalismans. Þar hafa menntalið, að mest frjálsræði ríki í
viðskiptum. Til Bandaríkjanna hafa
menn litið til fyrirmyndar um það,
hvernig ætti að tryggja frelsi til orðs
og athafna.
Í þessu samhengi er fróðlegt að
fylgjast með því, sem nú er að gerast
í viðræðum Bandaríkjamanna og
Evrópusambandsins um loftferðir á
milli Bandaríkjanna og Evrópu. Fyrir
nokkrum mánuðum var gerður samn-
ingur á milli þessara aðila, sem hefði
leitt til afnáms allra takmarkana á
flugi yfir Atlantshafið. Fram að þessu
hafa evrópsk flugfélög einungis flogið
til Bandaríkjanna frá eigin landi.
Lufthansa má bara fljúga til Banda-
ríkjanna frá flugvöllum í Þýzkalandi
en ekki t.d. frá London eða Kaup-
mannahöfn.
Evrópumenn eru ekki saklausir í
þessum efnum. Ef nýtt bandarískt
flugfélag leitar eftir aðstöðu til lend-
inga á Heathrow flugvelli í námunda
við London getur það fengið slíka að-
stöðu en um miðnætti.
Almennt var litið svo á, að afnám
hindrana mundi leiða til verulegrar
lækkunar á fargjöldum yfir hafið.
Nú bendir allt til þess, að ekki
verði af framkvæmd þessa samkomu-
lags í bili. Ástæðan er sú, að Evrópu-
sambandið krefst aðgerða af hálfu
Bandaríkjamanna á öðrum sviðum
flugrekstrar. Hingað til hafa flug-
félög í Evrópu haft heimild til að
kaupa hluti í bandarískum flugfélög-
um en hins vegar hefur þeim verið
bannað að taka þátt í stjórn þeirra.
Jafnvel þótt þau ættu t.d. fjórðung
hlutabréfa.
Evrópuríkin hafa krafizt þess, að
þessar reglur verði þurrkaðar út. Á
Bandaríkjaþingi er andstaða við það
og einnig á meðal verkalýðsfélaga,
sem hafa hagsmuni af því sem gerist
á vettvangi flugfélaganna vestan
hafs. Verkalýðsfélögin hafa áhyggjur
af því að evrópsku félögin mundu
efna til hreinsunaraðgerða hjá banda-
rísku félögunum, skera niður kostnað
og fækka fólki, sem hlýtur að segja
eitthvað um aðstæður í bandaríska
flugheiminum. Þau vilja að tryggt
verði að evrópsku félögin kæmust
ekki upp með aðgerðir í rekstri
bandarískra félaga, sem gætu leitt til
uppsagna og fækkunar starfsmanna
hjá þeim flugfélögum, sem evrópsku
félögin hugsanlega næðu tökum á.
Nú geta þessar reglur í Bandaríkj-
unum ekki talizt til fyrirmyndar en
þær sýna að þjóðir setja þær reglur,
sem þær telja að henti sér og sínum
hagsmunum hvað sem líður hug-
myndafræðinni á bak við þær.
Bush og flokksbræður hans segjast
berjast fyrir algeru frelsi í atvinnulíf-
inu. En frelsið nær ekki lengra en
hagsmunir Bandaríkjanna eða þrýsti-
hópa innan þeirra leyfa. Ef Bush hef-
ur hagsmuni af því að láta undan
þrýstingi verkalýðsfélaga í þessu til-
viki gerir hann það. Hugmyndafræð-
in skiptir engu máli.
Við Íslendingar viljum hafa leyfi til
að fjárfesta í sjávarútvegsfyrirtækj-
um í öðrum löndum og höfum gert
það. Við viljum líka fá erlenda aðila
til þess að fjárfesta hér og grátum
það að lítið er um slíkar fjárfestingar
nema í áliðnaði.
En við bönnum enn erlendar fjár-
festingar í sjávarútvegi. Hvernig get-
um við krafizt réttinda hjá öðrum
þjóðum, sem ekki geta fengið sam-
bærileg réttindi hér? Við gerum það
vegna þess, að sérhagsmunaaðilar
krefjast þess. Er ekki kominn tími til
að breyting verði á?