Morgunblaðið - 10.09.2006, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 10. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
V
ísast muna flestir sem
komnir eru til vits og
nokkurra ára hvar þeir
voru staddir þegar þeim
barst sú frétt örlagadag-
inn mikla 11. september 2001 að
hryðjuverkamenn hefðu flogið far-
þegaþotum á tvíburaturnana svo-
nefndu í New York í Bandaríkjunum.
Hafi nokkur vafi leikið á því fyrir
fimm árum verður vart um það deilt
nú, að árás þessi breytti sjálfu ástandi
heimsmálanna. Og ekki verður í efa
dregið að áhrifanna á eftir að gæta
um langa tíð jafnt á alþjóðavettvangi
sem á sviði staðbundinna stjórnmála.
Í því efni beinist athyglin eðlilega að
stjórnmálum í Bandaríkjunum og
stöðu eina risaveldisins sem for-
usturíkis þess sem á stundum er
nefnt „hinn frjálsi heimur“.
Ykkar einlægur snæddi hádeg-
isverð með bandarískum sendiráðs-
mönnum 11. september 2001. Og
sannast sagna snerist umræðan eink-
um um hryðjuverkaógnina og hinn
nýja veruleika eftir lok kalda stríðs-
ins. Farsíminn hringdi og starfs-
maður á Morgunblaðinu færði þá
frétt að flugvél hefði verið flogið á
World Trade Center í New York. Há-
degisverðinum var slitið í skyndi og
menn héldu fullir spurnar og kvíða til
höfuðstöðva sinna. Við tók botnlaus
og eftirminnileg vinna á Morg-
unblaðinu; nítján lítt vopnaðir hryðju-
verkamenn höfðu sett heiminn á ann-
an endann.
Árás flugumanna hryðjuverkaleið-
togans Osama bin Laden á Bandarík-
in umsteypti vitanlega öllu þar
vestra. Árásin kostaði um 3.000
manns lífið og óskapleg eyðilegging í
sjálfu musteri kapítalismans blasti
við heimsbyggðinni. Nýr óvinur var
kominn til skjalanna. Vissulega höfðu
margir vestra áhyggjur af því að ísl-
amskir öfgamenn kynnu að hafa ógn-
arverk í huga. Hryðjuverk hafði áður
verið framið í World Trade Center.
Fáum kom hins vegar til hugar að lít-
ill hópur manna gæti rænt fjórum
bandarískum farþegaþotum og flogið
þeim án þess að vörnum yrði komið
við á tvíburaturnana og Pentagon,
höfuðstöðvar varnarmálaráðuneyt-
isins (fjórða þotan hrapaði til jarðar í
Pennsylvaníuríki og virðist sem far-
þegarnir hafi náð að koma í veg fyrir
að henni yrði flogið á Hvíta húsið). Og
þó, rannsókn hefur raunar leitt í ljós
að yfirvöldum mátti vera ógnin ljós.
Leyniþjónustustofnanir brugðust
gjörsamlega í aðdraganda árás-
arinnar á Bandaríkin og sýnist þar
hafa ráðið mestu skriffinnska og
hugsunarháttur þeirra sem mik-
ilvægast telja að verja þúfur þær sem
þeir halda sig ráða yfir.
Viðbrögð þjóðarinnar við þessari
svívirðilegu árás minntu um margt á
þau sem Bandaríkjamenn sýndu er
Japanir réðust á Pearl Harbour 1941
og þegar John F. Kennedy forseti var
ráðinn af dögum haustið 1963. Þjóðin
þjappaði sér saman, bylgja rétt-
nefndrar „þjóðhyggju“ reið yfir, fán-
ar seldust upp í verslunum og alþýða
manna horfði til leiðtogans George
W. Bush. Forsetinn hafði unnið
naumasta sigur í sögu þjóðarinnar í
kosningunum árið áður og margir
voru þeirrar hyggju að þessi maður
myndi seint verða óumdeildur foringi
Bandaríkjamanna.
Bush lýsti yfir því að stríð væri haf-
ið. Það yrði háð gegn hryðjuverka-
mönnum, ekki aðeins þeim sem
ábyrgð bæru á árásinni á Bandaríkin
heldur öllum þeim hygðu á og fremdu
ógnarverk. Og hið sama myndi gilda
um alla þá sem styddu hryðjuverka-
menn og aðstoðuðu á einn veg eða
annan. Annaðhvort stæðu þjóðir
heims með Bandaríkjamönnum í
hnattrænu stríði gegn hryðjuverka-
ógninni eða þær stæðu gegn þeim.
„Bush-kenningin“ svonefnda hafði
verið kynnt til sögu.
Bandaríkjamenn fylktu sér að baki
Bush. Þeir kunnu vel að meta þá
festu og yfirvegun sem forsetinn
sýndi. Ekki varð annað séð en leið-
toginn byggi yfir járnvilja. Og Banda-
ríkjamenn stóðu ekki einir, leiðtogar
og alþýða manna í flestum ríkjum
heims fordæmdu verknaðinn, lýstu
yfir samúð sinni og hétu stuðningi.
Fylgi við Bush forseta mældist
skömmu eftir árásina um 90% sem er
hið mesta sem þekkist í stjórn-
málasögu síðari tíma í Bandaríkj-
unum. Forsetinn hafði fullt og óskor-
að umboð til að bregðast við árásinni
af öllum þeim þunga sem Bandaríkin
bjuggu yfir.
Úthrópuð ríkisstjórn fer
fyrir klofinni þjóð
Nú, fimm árum síðar, liggja við-
brögð stjórnvalda vestra fyrir. Full-
yrða má að niðurstaðan hafi reynst
önnur en sú sem að var stefnt. Ein-
ingin sem ríkti í Bandaríkjunum
heyrir nú sögunni til. Bush forseti
nýtur lítilla vinsælda og líkur eru á að
Repúblíkanaflokkur hans glati meiri-
hluta sínum í fulltrúadeild Banda-
ríkjaþings (hið minnsta) í þingkosn-
ingunum í haust. Í huga margra
Bandaríkjamanna skiptir þó mestu
að orðstír þessa mikla veldis hefur
skaðast stórlega víða um heim. Senni-
lega er George W. Bush óvinsælasti
forseti Bandaríkjanna utan heima-
landsins í rúmlega 30 ár. Líklegt er
raunar að enn fleiri leggi fæð á hann
en á þá Lyndon B. Johnson og Rich-
ard Nixon. Alþjóðleg fjölmiðlun ræð-
ur trúlega miklu um það.
Efasemdir, svo vægt sé til orða
tekið, magnast um að Bandaríkin séu
fær um að gegna því forustuhlutverki
sem þau hafa tekið að sér á heims-
vísu. Spurt er um umboð Bandaríkja-
manna til að sinna því hlutverki og
margir telja algjört siðleysi hafa ein-
kennt framgöngu stjórnvalda vestra í
„hnattræna hryðjuverkastríðinu“. Og
þeirri baráttu er vitanlega hvergi
nærri lokið; víða um heim sem og í
Bandaríkjunum telja menn George
W. Bush stórhættulegt idjót og álíta
víst að hann láti ekki innrásir í Afgan-
istan og Írak nægja. Aðdáendur for-
setans telja hann mikilmenni sem val-
ist hafi til forustu á mestu
ógnartímum frá lokum síðari heims-
styrjaldarinnar.
Bandarísk stjórnvöld eru úthrópuð
víða um heim og þjóðin er klofin.
Hvað fór úrskeiðis?
Innrás Bandaríkjamanna í Afgan-
istan tókst um margt heldur vel þeg-
ar horft er til ástandsins sem löngum
hefur ríkt þar í landi. Talibanar,
flokkur íslamskra hreintrúarmanna,
var við völd í landinu og höfðu þeir
skotið skjólshúsi yfir Osama bin Lad-
en og aðra menn tengda al-Qaeda-
hryðjuverkanetinu. Talibanar neit-
uðu að framselja bin Laden og mán-
uði eftir fjöldamorðin vestra réðust
Bandaríkjamenn inn í landið. Inn-
rásin naut verulegs stuðnings á al-
þjóðavettvangi.
Talibanastjórnin féll fljótt enda
voru stríðsherrar ýmsir og her-
flokkar tilbúnir til að ganga til liðs við
… og heimurinn
breyttist á augabragði
Fimm ár eru liðin frá
árás hryðjuverka-
manna á Bandaríkin.
Ásgeir Sverrisson rifj-
ar upp örlagadaginn 11.
september 2001 og
fjallar um viðbrögð
stjórnar George W.
Bush við árásinni.
Reuters
Árásin Reykjarbólstrar stíga upp af nyrðri turni World Trade Center og ofarlega til hægri á myndinni sést hvar síðari farþegaþotan stefnir á syðri turn-
inn. Að auki var farþegaþotu flogið á Pentagon, höfuðstöðvar varnarmálaráðuneytis Bandaríkjanna í Washington, en fjórða þotan hrapaði til jarðar í
Pennsylvaníu. Alls drápu hryðjuverkamennirnir um 3.000 manns í New York og Washington hinn 11. september 2001.