Morgunblaðið - 14.01.2007, Page 32

32 SUNNUDAGUR 14. JANÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
16. janúar 1977: „Fréttir
berast og um víðtækar and-
ófsaðgerðir í Austur-
Þýskalandi. Þar hafa
stjórnvöld neyðst til að
grípa til rússnesks for-
dæmis um brottvísun úr
landi. Nægir í því efni að
minna á a-þýzka listamann-
inn Wolf Biermann, sem
telur sig sósíalista. Síðustu
fréttir greina frá fangelsun
fólks sem leyfði sér að mót-
mæla útlegð Biermanns.
Áþekk dæmi væri hægt
að tína til úr flestum A-
Evrópuríkjum. Sú spurning
leitar því á hugi manna,
hvort þetta stjórnkerfi, sem
hefur valdið fleiri mönnum
vonbrigðum en nokkurt
annað, muni fyrr en menn
hingað til hafa gert ráð fyr-
ir gliðna innan frá. Sú
spurning styðst við þá stað-
reynd, að það er hægt að
fangelsa og lífláta menn en
ekki skoðanir og hugsjónir.
Þær lifa af hvers konar of-
beldi og skepnuskap.“
. . . . . . . . . .
11. janúar 1987: „Í október
síðastliðnum voru tíu ár lið-
in frá því að menning-
arbyltingunni svonefndu
lauk í Kína. Á tímum bylt-
ingarinnar gengu náms-
menn um að skipun stjórn-
valda og kröfðust
skilyrðislausrar hlýðni við
kenningu Maós. Á árinu
1978 ákváðu kínversk
stjórnvöld, undir forystu
Dengs Xiaoping, að tekin
skyldi upp ný efnahags-
stefna og stefnt að opnu
þjóðfélagi. Síðastliðið sumar
var formlega ákveðið, að
setning, sem höfð er eftir
Maó og varð stefnuatriði
kínverskra kommúnista
1956: „Látum hundrað blóm
blómstra og hundrað skoð-
anir keppa“ ætti ekki ein-
ungis við um vísindi heldur
einnig stjórnmál. Nú er það
yfirlýst stefna stjórnvalda í
Peking, að almenningi sé
ekki aðeins heimilt að ræða
um stjórnmál heldur er fólk
hvatt til að láta í ljós eigin
skoðanir á þeim.“
. . . . . . . . . .
12. janúar 1997: „Kjarni
málsins, ef byggt er á hugs-
un Jónasar H. Haralz, hlýt-
ur að vera þessi:
Þegar fiskveiðar við Ís-
landsstrendur voru ótak-
markaðar gat hver einasti
Íslendingur sótt sjóinn, ef
honum sýndist svo. Þegar
fiskveiðar voru takmark-
aðar var þessi réttur tekinn
af landsmönnum. Eiga þeir
þá ekki skv. hugmyndum
Jónasar H. Haralz að fá
greiddar bætur fyrir, að
þessi réttur var af þeim
tekinn? Áður en kvótakerfið
var tekið upp voru veiðar
takmarkaðar með ýmsum
hætti. Átti að greiða bætur
fyrir það?
Annað dæmi er þó nærtæk-
ara: ef útgerðarmenn eiga
að fá bætur fyrir skertan
veiðirétt, hvað þá um sjó-
mennina sjálfa? Með tak-
mörkun á rétti til fiskveiða
hefur atvinnuréttur þeirra
verið skertur. Ef greiða á
útgerðarmönnum bætur
fyrir skertan atvinnurétt,
hvers vegna þá ekki sjó-
mönnum? Raunar er annar
hópur fólks, sem einnig hef-
ur orðið fyrir búsifjum
vegna skerts veiðiréttar, en
það er fiskvinnslufólk.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
KOSIÐ UM ÁLVER
Andstæðingar þess, að nýtt álverrísi í Helguvík, efndu til fundarí Reykjanesbæ á föstudags-
kvöld. Þar kom fram krafa um að efnt
yrði til kosningar á Suðurnesjum um
þau áform. Þetta er auðvitað sjálfsagt
mál.
Morgunblaðið hefur ítrekað lýst
þeirri skoðun, að íbúar í viðkomandi
sveitarfélögum eigi að taka ákvarðanir
um meiri háttar mál í almennri at-
kvæðagreiðslu innan viðkomandi
byggðarlags. Ef það er gert eru mál af-
greidd með svo lýðræðislegum hætti,
að enginn getur í kjölfar slíkrar at-
kvæðagreiðslu haldið uppi stöðugu
andófi árum saman, hver svo sem nið-
urstaðan verður.
Hafnfirðingar hafa tekið ákvörðun
um að efna til atkvæðagreiðslu í bæj-
arfélaginum um stækkun álversins í
Straumsvík. Það er rétt og eðlileg
ákvörðun.
Með sama hætti er sjálfsagt að íbúar
í þeim sveitarfélögum, sem málið varð-
ar, taki ákvörðun um álver í Helguvík
og hið sama á raunar við um hugsan-
legt álver í nágrenni Húsavíkur.
En jafnframt er ástæða til að undir-
strika, að það er ekkert sjálfgefið, að
stækkun álvers í Straumsvík eða
bygging álvers í Helguvík verði felld í
almennri atkvæðagreiðslu íbúa á við-
komandi stöðum. Raunar benda skoð-
anakannanir, sem gerðar hafa verið
fyrir norðan, til þveröfugrar niður-
stöðu, að víðtækur stuðningur geti
verið við álver.
Afstaðan til þess, hvort atkvæða-
greiðsla skuli fara fram, á hins vegar
ekki að byggjast á því hver líkleg nið-
urstaða sé. Hún á einfaldlega að
byggjast á því, að eðlilegt er að fólkið
sjálft í þeim sveitarfélögum, sem um er
að ræða, taki slíkar ákvarðanir í al-
mennri atkvæðagreiðslu. Það er lýð-
ræði.
Almenningur nú til dags hefur að-
gang að öllum sömu upplýsingum og
kjörnir fulltrúar í sveitarstjórnum eða
á Alþingi. Þess vegna er eðlilegt að
þegar um stór mál er að ræða séu
ákvarðanir teknar í almennum at-
kvæðagreiðslum.
Stuðningur við þessa lýðræðislegu
málsmeðferð hefur stóraukizt. Senni-
lega eiga langvinnar umræður um
Kárahnjúkavirkjun verulegan þátt í
því. Hefði Kárahnjúkavirkjun verið
lögð undir þjóðaratkvæði eru miklar
líkur á því, að niðurstaðan í þjóðarat-
kvæðagreiðslu hefði orðið afgerandi.
Það er ekki hægt að deila við þann
dómara, sem þjóðin sjálf er.
Með tilvísun til þessara röksemda er
ástæða til að hvetja þær sveitarstjórn-
ir, sem um er að ræða á Suðurnesjum,
til þess að taka vel í hugmyndir and-
stæðinga álvers í Helguvík um að
kosning fari fram um þetta stóra mál.
Spurningar um slíkar atkvæða-
greiðslur koma nú upp aftur og aftur.
Það er tímabært að festa þessa aðferð
við ákvarðanatöku í sessi og ganga
þannig frá löggjöf um ýmist þjóðarat-
kvæði eða atkvæðagreiðslu í ein-
stökum sveitarfélögum að fram-
kvæmdin geti orðið tiltölulega
óumdeild og að nokkuð augljóst verði
hvenær efna eigi til atkvæðagreiðslu
og hvenær ekki.
Þær hugmyndir, sem fram hafa
komið á erlendum vettvangi, að þróa
fulltrúalýðræði 20. aldarinnar áfram
til opins lýðræðis 21. aldarinnar, eru
stórfenglegar. Lengra verður ekki
komizt í uppbyggingu hins lýðræðis-
lega samfélags.
Hvers vegna skyldu menn vera á
móti lýðræði? Hvers vegna skyldu
kjörnir fulltrúar vera andvígir því að
fólkið sjálft fái að segja sitt? Einu rök-
in, sem gætu verið gegn þessari stjórn-
unaraðferð, væru þau, að sá almenn-
ingur, sem ákvörðun tæki í almennri
atkvæðagreiðslu, hefði ekki nægilegar
upplýsingar undir höndum. En nú hafa
allir aðgang að sömu upplýsingum.
E
itt helzta einkenni stjórnmál-
anna í upphafi kosningaárs er
markviss viðleitni Samfylking-
arinnar til þess að skapa and-
rúmsloft og jarðveg fyrir sam-
starfi við Sjálfstæðisflokkinn í
ríkisstjórn að kosningum loknum. Þetta gera
talsmenn Samfylkingarinnar með tvennum
hætti. Annars vegar með því að gera lítið úr
því, að einhver alvara liggi að baki hugmyndum
um samstarf stjórnarandstöðuflokkanna þriggja
í ríkisstjórn og hins vegar með því að tala við
marga áhrifamenn í Sjálfstæðisflokknum og
lýsa beint og umbúðalaust áhuga á samstarfi
þessara tveggja flokka.
Þessi viðleitni Samfylkingarinnar sýnir mjög
ákveðinn vilja til þess að komast í ríkisstjórn.
Hann er skiljanlegur. Takist það ekki að þessu
sinni má gera ráð fyrir að kynslóð Ingibjargar
Sólrúnar og Össurar Skarphéðinssonar hverfi
frá völdum í Samfylkingunni á allra næstu ár-
um og alveg nýtt fólk taki við. Hins vegar sýna
þessar þreifingar Samfylkingarinnar að for-
ystumenn hennar hafa takmarkaðan áhuga á og
takmarkaða trú á að ríkisstjórn stjórnarand-
stöðuflokkanna þriggja geti gengið til fram-
búðar. Þar kemur aftur tvennt til: ákveðinn
kuldi í samskiptum Samfylkingar og Vinstri
grænna og hins vegar vaxandi fyrirvari á því,
að Frjálslyndi flokkurinn verði samstarfshæfur
í ríkisstjórn vegna þess hvernig þingflokkur
þess flokks er skipaður og vegna ágreinings-
mála þar innan dyra. En þess ber að gæta að
auðvitað gæti Framsóknarflokkurinn átt eftir
að koma að slíku samstarfi en ekki Frjálslyndi
flokkurinn.
Formannsskiptin í Sjálfstæðisflokknum hafa
auðveldað þessa stefnubreytingu innan Sam-
fylkingarinnar. Núverandi forysta Samfylking-
ar leit á Davíð Oddsson sem sinn höfuðóvin á
vettvangi stjórnmálanna og liggur raunar við,
að hún geri það enn. Samstarf við Sjálfstæð-
isflokk Geirs H. Haarde er frá þeirra sjón-
armiði séð auðveldara. Svo kann auðvitað vel að
vera, að forystusveit Samfylkingarinnar vilji
eiga allra kosta völ að kosningum loknum, sem
er skiljanlegt út frá þeirra hagsmunasjónarmiði
séð.
Það hefur gjarnan verið svo, að vinstri flokk-
arnir hafa talið sér bæði skylt og nauðsynlegt
að gera fyrst tilraun til að mynda ríkisstjórn á
vinstri kantinum áður en þeir færu að hugsa
um aðra hluti og skýrt það m.a. með því að það
sé nauðsynlegt vegna baklandsins í báðum
flokkunum. Þetta viðhorf er að breytast og
myndun meirihluta í borgarstjórn Reykjavíkur
sl. vor á mikinn þátt í þeirri hugarfarsbreyt-
ingu. Bæði Vinstri grænir og Frjálslyndi flokk-
urinn líta svo á, að þeir hafi misst af þeim
strætisvagni vegna þess að þeir hafi ekki verið
nógu snöggir að ganga hiklaust til viðræðna við
Sjálfstæðisflokkinn.
Í hópi Vinstri grænna er sú afstaða að verða
áberandi að þeir eigi ekki að taka þátt í neinum
tilgangslausum forleik að loknum næstu kosn-
ingum og hið sama má segja um Samfylkinguna
að einhverju leyti.
Ágreiningsmál innan Samfylkingarinnar hafa
einnig áhrif á gerðir forystu hennar í þessum
efnum. Andstæðingar Ingibjargar Sólrúnar inn-
an flokksins líta svo á, að takist henni ekki að
tryggja flokknum setu í næstu ríkisstjórn verði
dagar hennar taldir sem formanns og að hún
muni láta af formennsku á fyrsta landsfundi
flokksins að loknum kosningum, sem þá yrði
væntanlega ekki fyrr en á árinu 2009.
Framsóknarmenn sitja á hliðarlínu, sem
markast m.a. af erfiðri stöðu þeirra í skoð-
anakönnunum. Þeir geta að vísu bent á, að það
hafi gerzt áður og þeir náð sér á strik í kosn-
ingabaráttunni, sem er rétt. Hins vegar hafa
vaknað efasemdir innan flokksins um möguleika
nýs formanns á að breyta þessari stöðu. Jón
Sigurðsson hefur jákvæð áhrif fyrir flokkinn,
þegar hann talar en hann talar of sjaldan. Inn-
an flokksins hafa komið upp raddir um að staða
utan ríkisstjórnar væri ekki það versta, sem
gæti komið fyrir flokkinn. Viðkvæmni þeirra
gagnvart slíkum umræðum kom hins vegar vel í
ljós hér á síðum Morgunblaðsins fyrir nokkrum
dögum. Í Staksteinum var bent á þennan mögu-
leika, sem varð til þess, að sá mæti maður, Jón
Kristjánsson, fyrrum ráðherra, brást til varnar
og taldi einkennilegt að einungis væri talað um
Framsóknarflokkinn í þessu sambandi, sem
hefði setið í ríkisstjórn í tólf ár en Sjálfstæð-
isflokkurinn samfellt í sextán ár. Það virtist
hins vegar hafa farið fram hjá Jóni Kristjáns-
syni, að staða Sjálfstæðisflokksins meðal kjós-
enda er allt önnur, ef marka má skoðanakann-
anir, en Framsóknarflokksins. Og auðvitað
byggjast vangaveltur um að það væri jafnvel
æskilegt fyrir Framsóknarflokkinn að standa
utan ríkisstjórnar um skeið á þeim veruleika,
sem birtist í könnunum. Þótt stjórnmálamenn,
sem koma illa út úr skoðanakönnunum, geri lít-
ið úr þeim og bendi á, að það séu kosningarnar
sjálfar sem skipta máli er alveg ljóst, að skoð-
anakannanir endurspegla veruleikann meðal
kjósenda hverju sinni.
Ganga má út frá því sem vísu, að innan Sjálf-
stæðisflokksins vilji menn halda öllum mögu-
leikum opnum. Þar á bæ hefur verið ákveðinn
vilji til þess að skoða samstarf við Vinstri
græna af mikilli alvöru. Í því sambandi er
ástæða til að benda á að nú fara fram kosningar
í fyrsta sinn í meira en hálfa öld, þar sem
bandarískt varnarlið á Keflavíkurflugvelli kem-
ur ekki við sögu. Nú útilokar vera þess á engan
hátt samstarf á milli Sjálfstæðisflokks og
vinstri flokka. Þetta er auðvitað gjörbreyting á
vettvangi íslenzkra stjórnmála, sem hefur leitt
til alveg nýrrar stöðu á þeim vettvangi. Auðvit-
að má segja, að eftir að kalda stríðinu lauk hafi
þessi fyrirstaða ekki verið fyrir hendi að neinu
marki. Það má til sanns vegar færa en þó er
þetta alveg skýrt nú.
Innan Sjálfstæðisflokksins er sterk umhverf-
isverndarhreyfing, sem á rætur marga áratugi
aftur í tímann, þegar Birgir Kjaran var einn af
forystumönnum Sjálfstæðisflokksins og frum-
kvöðull í umhverfismálum á pólitískum vett-
vangi hér á Íslandi. Þeir sem hana skipa hafa
séð marga möguleika í samstarfi við Vinstri
græna á því sviði, þótt öðrum finnist umhverf-
isverndarsjónarmið sumra þingmanna Vinstri
grænna of öfgakennd. Það hefur líka eflt stuðn-
ing við stjórnarsamstarf með Vinstri grænum
innan Sjálfstæðisflokksins að Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir hefur ekki bara notið lítilla vinsælda
innan flokksins heldur hefur beinlínis verið
mjög hörð andstaða innan Sjálfstæðisflokksins
við samstarf við Samfylkingu undir hennar for-
ystu. Að því leyti til má segja, að afstaðan innan
Sjálfstæðisflokksins hafi verið svipuð gagnvart
Ingibjörgu Sólrúnu eins og innan Samfylkingar
gagnvart Davíð Oddssyni.
En þegar á heildina er litið verður að teljast
ljóst, að langt sé síðan allir flokkar hafi gengið
til kosninga með jafn opnum huga um samstarf
í ríkisstjórn eftir kosningar og nú.
Breytt staða viðskiptalífsins
H
agsmunir atvinnuveganna hafa
lengi haft áhrif á það, hvernig
stjórnmálaflokkar horfa til
samstarfs sín í milli að kosn-
ingum loknum. Á síðustu árum
hefur það verið útbreidd skoð-
un og það með réttu, að völd og áhrif í íslenzku
samfélagi hafi færzt frá stjórnmálunum til við-
skiptalífsins. Þetta hefur m.a. gerzt með vax-
andi styrkleika bæði einstakra atvinnuvega og
einstakra fyrirtækja, sem hafa jafnvel orðið
þátttakendur í þjóðfélagsumræðum samanber
yfirlýsingu Jóns Ásgeirs Jóhannessonar, for-
stjóra Baugs, um hvalveiðar fyrir nokkru, sem
hefur áreiðanlega styrkt stöðu andstæðinga
hvalveiða vegna þess, að hún var ákveðin vís-
bending um að þær röksemdir þeirra væru rétt-
ar, að hvalveiðar mundu hafa neikvæð áhrif á
viðskiptahagsmuni Íslendinga í öðrum löndum.
Hin auknu áhrif viðskiptalífsins hafa valdið
mörgum þeim, sem er annt um lýðræðislega
stjórnarhætti, áhyggjum. Ef þróun samfélags-
ins yrði sú, að peningar mundu í vaxandi mæli
hafa áhrif á það hverjir næðu kosningu til Al-
þingis og hvað þeir mundu gera væri hætta á
ferðum. Að þessu hefur verið vikið í Morg-
unblaðinu aftur og aftur á undanförnum árum.
En seint á síðasta ári var þessari hættu eytt
nánast með einu pennastriki og líklega hefur
þjóðin ekki gert sér fyllilega grein fyrir því um
hvers konar tímamót var að ræða.
Frá og með þessu ári verður starfsemi
stjórnmálaflokka að langmestu leyti fjármögnuð
úr almannasjóðum. Þetta þýðir, að forystumenn
í viðskiptalífi, sem áður höfðu aðgang að stjórn-
málamönnum vegna peningalegs stuðnings við
flokkana, hafa það ekki lengur. Þeir geta haft
slíkan aðgang af öðrum ástæðum en ekki af
þessum viðkvæmu ástæðum.
Það kom mörgum á óvart, sem á annað borð
hafa fylgzt með íslenzkum stjórnmálum í langan
tíma, að samstaða um þetta skyldi nást á milli
flokkanna. Líkleg skýring á því er sú, að ný
kynslóð í viðskiptalífinu hafi fært sig upp á
skaftið og gengið lengra í kröfugerð á hendur
flokkunum öllum sem endurgjald fyrir fjárhags-
legan stuðning en forystumönnum flokkanna
Laugardagur 13. janúar
Reykjavíkur