Morgunblaðið - 14.01.2007, Side 50

50 SUNNUDAGUR 14. JANÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
menning
A
ð baki er mikið og við-
burðaríkt ár í mynd-
listarheiminum, vænt-
ingarnar jafnframt
drjúgar á þessu ári.
En í stað þess að fara strax í
saumana á atburðarásinni í fyrsta
Sjónspegli ársins kaus ég að
herma sérstaklega af Turner-
verðlaununum. Hvað viðgang mál-
verksins snerti voru þau eins og
rúsínan í pylsuendanum og tilefni
nokkurra hugleiðinga.
Valið árétting þess að málverkið
er ekki síður gildur þáttur sam-
tímalistar og nýsköpunar en aðrir
miðlar, jafnframt að hin sígilda
hlið þess er hvergi nærri úrelt,
einnegin liggur meginveigurinn
sem fyrr í úrvinnslu þess sem ger-
andinn hefur á milli handanna
hverju sinni, síður efniviðnum
sjálfum og tækimiðlunum. Heitir
að enginn verður listamaður með
því einu að halla sér að ákveðnu
viðfangi, ekki frekar því sem eitt-
hvert huldufólk úti í heimi hefur
úrskurðað það heitasta, „creme de
la creme“, þá og þá stundina, líkt
og þeir orða í Frans. Hin gamla
góða „lumma“ að í listum sé tjá-
krafturinn og færnin mál málanna
og hafi síðasta orðið verður ekki
afsönnuð, hvar sem borið er niður.
Þó hefur afbygging málverksins
gengið svo langt á köflum að
áhangendur þess þurftu helst að
mála bak við byrgða glugga og
læðast með veggjum í hópi „fram-
sækinna snillinga“ dagsins eins og
áður hefur verið reifað. Svo langt
gekk ósóminn að þessi sértæka af-
bygging miðilsins varð að kennslu-
fagi í listaskólum og gengu hér
hálærðir fræðingar á bókina einna
lengst í því að grafa undan hon-
um …
Hugmyndafræðin ogskilningurinn varð málmálanna en sjálf at-höfnin og skynheimur
sjónarinnar mætti afgangi, listin
skyldi vera samvirkur framningur
á alþjóðavísu, hópefli, síður einka-
framtak eða svipmikil sjálfstján-
ing. Þetta hafði þó þann helstan
tilgang að afkoppla og valta yfir
málverkið sem slíkt, dæma það lít-
ilsgildan og smáborgaralegan tjá-
miðil, upphefja um leið aðra miðla
á kostnað þess, jafnframt stokka
upp viðtekin siðræn gildi til hags
fyrir samhæfinguna. Jafnvel af-
nema öll skil milli listgreina og
búa til eins konar alþjóðlegan
plokkfisk eða það sem menn
nefndu hér áður kattaláfujafning á
Íslandi en „pyt í pande“ annars
staðar á Norðurlöndum, og tíðkast
enn, um leið skyldu allir yfirmáta
glaðir og sáttir í því sjói. Mynd-
verkið horfið frá auganu og inn í
eyrað, verklag og magnaður tjá-
háttur ekki lengur veigurinn held-
ur orðaflaumur, hljóð og hvunn-
dagslegir gjörningar. Að því kom
að enginn var maður með mönnum
nema hann gæti útlistað snilld
sína, eða kannski heldur verklegt
andleysi, í hástemmdri og fjöl-
þættri orðanna hljóðan og ekki
skal gleyma ritgerðunum né
menntagráðunum, með allri virð-
ingu fyrir hvers konar upplýsandi
fróðleik. Um leið skyldu það
hvorki gerendurnir sjálfir né listin
sem réðu ferðinni eins og frá
ómunatíð heldur kenningasmið-
irnir, dyntir þeirra og fleipur sag-
an sjálf, bókuð og skjalfest. Mál-
ararnir Chagall, Matisse, Munch
og Picasso voru vel að merkja
ágætlega skrifandi en engum snill-
inganna kom til hugar að það gæfi
myndverkum þeirra beinlínis auk-
ið gildi, né að þeim bæri skylda til
að setjast á rassinn og skilgreina
inntak þeirra, töldu það liggja
nokkurn veginn ljóst fyrir frá
þeirra bæjardyrum …
Kannski er eitthvað sam-band milli þess að á lík-um tíma og málverkiðgengur í endurnýjaða
lífdaga hafa vísindamenn uppgötv-
að nýja og áður óþekkta mögu-
leika skynfæranna ásamt döngun
þeirra, sem gerir vísum erfiðara
fyrir að afneita þeim. En lista-
menn höfðu löngu vitað að mögu-
legt er að stórauka snertiskynið
og að í skapandi athöfnum væri
hönd mannsins framlenging sálar-
innar líkt og Matisse orðaði það
þegar hann útlistaði leyndardóma
teikningarinnar. Málarinn reynd-
ist þar nær hundrað árum á undan
vísindamönnum sem var stórum
gjarnara að trúa á tölur og út-
reikninga en mátt skynsviðsins, öll
frávik afgreidd sem sérgáfa og óf-
reski. En nú er komið í ljós að um
beintengd atriði aðlögunar er að
ræða og að maðurinn hefur ýmsu
glatað í áranna rás, svona eins og
að litli fingurinn hefur minnkað
vegna þess að manndýrið þarf
minna á honum að halda en þegar
það sveiflaði sér á milli trjágrein-
anna. Breyttar áherslur um notk-
un skilningarvitana hafa auðsjáan-
lega svipaðar afleiðingar, heyrnin,
útvörður skilningarvitanna, hefur
til að mynda öðru hlutverki að
gegna en í frumskóginum stendur
þó trúlega enn vel fyrir sínu, en
þefnæminni hrakað ef trúa má
nýjum niðurstöðum vísindamanna.
Bókin Ilmurinn eftir Patrick Süs-
skind er þannig sennilega ekki
eins mikill spuni og margur álykt-
ar, því þefnæmin er vítt og merki-
legt svið sem til þessa hefur ekki
verið kannað sem skyldi og nú
hafa vísindamenn komist að nýjum
og óvæntum niðurstöðum um eðli
hennar. Þá er merkilegt til þess
að hugsa, að einstaklingar með á
einhvern hátt skert skilningarvit
hafa stuðlað að ýmsum óvæntum
uppgötvunum innan skynheimsins.
Þannig getur heimurinn þakkað
talsímann því að Alexander Gra-
ham Bell var kvæntur heyrn-
arlausri konu sem hann unni hug-
ástum og var stöðugt að velta því
fyrir sér hvernig honum gæti tek-
ist að rjúfa einangrun hennar. Til-
raunir hins mikla og frjóa upp-
finningamanns leiddu til þess að
bæta til stórra muna sam-
skiptamöguleika hinna heyrandi,
með tímanum jafnvel heimsálfa á
milli, en því miður ekki hinna
heyrnarlausu. Í öllu falli allar göt-
ur þar til mögulegt var að senda
skrifuð (sms) skilaboð í gsm-síma
og er tiltölulega stutt síðan. Þá
hafa menn uppgötvað marga áður
óþekkta hæfileika hjá fjölfötluðum
eftir að farið var að sinna þeim á
réttan hátt í stað þess að afskrifa
þá og loka inni, ekki síst blindum
og heyrnarlausum. Svo við lítum
okkur nær voru heyrnarlausir á
Íslandi settir í bás með fávitum í
hinum svonefnda Málleysingja-
skóla, eða allt til hinna miklu um-
skipta 1943. Lítum einungis til
stöðunnar í dag þótt enn sé all-
nokkuð í land til að unnið hafi ver-
ið úr svo mörgum hlutum þeim til
bærilegra lífs og viðurkenn-
ingar …
Í flóknum tækniheimi hefurþað meiri þýðingu ennokkru sinni fyrr að beinasjónum að hlutverki skyn-
færanna, brjóstvitsins, og að
möguleikar þeirra til aukins
þroska eru sannanlega stórum
meiri en flesta hefur grunað, um-
fram allt mikilvægt að ekki rýrni
meira af þeim á tímum samhæf-
ingar og mötunar. Þetta á jafnt
við í listum og daglegu lífi hárra
sem lágra, hefur þannig ómælda
þýðingu að vanrækja hvorki né
bregða fæti fyrir meðfætt sköp-
unareðli eins og gert var til
skamms tíma og gerist enn. Vera
betur meðvitaðir um að sjónlistir
höfða á sama hátt til augans og
tónlist til eyrans, talað og skrifað
orð til heilans og vitsmunanna,
þessu ekki mögulegt að breyta, og
skal síður sett í einn pott og
hrært duglega í eins og hefur ver-
ið að gerast. Hér skal og á engan
hátt litið framhjá því að mögulegt
er að greina umfang hluta, næsta
umhverfi og fjarlægðir með
heyrninni, né að sjónin getur
greint ígildi hljóða á sinn óbeina
og sértæka hátt og þá nærtækast
að vísa til litrófsins og birtumagn-
anna, en menn horfa þó ekki bein-
línis með eyrunum né meðtaka há-
vaða með sjónhimnunni. Loks ber
að vísa til þess að töluð og skrifuð
orð innibera möguleika á að
greina frá atburðum og lýsa hlut-
um svo gagngert að menn sjái fyr-
irbærin nákvæmlega fyrir sér í
huganum, jafnvel þótt birting-
armynd þeirra sjái stað hinum
megin á hnettinum.
Dregið saman í hnotskurn er
óhætt að halda því fram að heim-
urinn sé abstrakt, lífið óraunveru-
legur raunveruleiki, enn fremur að
viðteknum tjáformum sem bera í
sér einhvern vott af mögnum al-
lífsins sé ekki mögulegt að hafna,
því síður úrelda …
Fram og aftur – aftur og fram
Dulúð og fegurð Paul Klee (1879-1940). „Ad Parnassum“ (Skáldafjallið), 1932, olía og kasein á léreft, 100x126 cm.
SJÓNSPEGILL
Bragi Ásgeirsson
ÞAKRENNUKERFI
á öll hús – allsstaðar
BLIKKÁS –
Smiðjuvegi 74
Sími 515 8700
flísar
Stórhöfða 21, við Gullinbrú,
sími 545 5500.
www.flis.is ● netfang: flis@flis.is
Allt fyrir baðherbergið