Morgunblaðið - 10.06.2007, Qupperneq 6

6 SUNNUDAGUR 10. JÚNÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Eftir Andra Karl
andri@mbl.is
„ÞAÐ eru komnir þrír mánuðir
síðan þessi ákæra var birt og ég
skil ekki að þessir einstaklingar
hafi svo mikið að gera að þeir geti
ekki sinnt þessu hraðar. Það er
viss hótun og ögrun sem felst í því
að draga svona mál lengi,“ segir
Hjörtur Magni Jóhannsson frí-
kirkjuprestur sem átta þjóðkirkju-
prestar kærðu til siðanefndar
Prestafélags Íslands vegna um-
mæla um þjóðkirkjuna. Hjörtur
var boðaður á fund hjá siðanefnd-
inni á fimmtudag þar sem borin
var fram sáttatillaga en henni
hafnaði hann alfarið.
Ósáttir við ummæli
Hjartar í Kompási
Þjóðkirkjuprestarnir átta voru
ósáttir við ummæli Hjartar í
fréttaskýringaþættinum Kompási í
vor en þar sagði hann m.a. að ef
kirkjan færi að láta dýrka sig í
stað guðs væri hún að brjóta fyrsta
boðorðið – „Þú skalt ekki aðra guði
hafa“. Hjörtur mætti á fund siða-
nefndar á fimmtudag, ásamt
tveimur ákærendum, þar sem hann
fékk tækifæri til að tjá sig um
ákæruna.
„Ég lýsti þar yfir, sem ég hef áð-
ur gert, að mér þykir þessi ákæra í
raun fáránleg og kirkju Krists til
skammar. Ég tel að þetta sé allt
byggt á miklum misskilningi því
þessa átta aðila hef ég aldrei nefnt
á nafn né vísað til þeirra með ein-
um eða neinum hætti í gagnrýni
minni á þjóðkirkjuna.“ Hann segir
það ekki felast í gagnrýni sinni á
stofnunina að ráðast á persónu
hvers og eins sem hjá henni starf-
ar. „Það finnst mér út í hött.“
Meðal þess sem Hjörtur hefur
gagnrýnt þjóðkirkjuna fyrir er það
sem hann nefnir „hróplega mis-
munun“ fjármuna sem hún stendur
fyrir „þar sem hún fær milljarða af
almannafé á hverju einasta ári til
eigin rekstrar“ auk þess að gagn-
rýna afstöðu kirkjunnar í málefn-
um samkynhneigðra.
Hjörtur segir að ef ákvörðun
siðanefndarinnar verði honum í
óhag boði það hættulega þróun. Þá
sé niðurstaðan sú að prestum leyf-
ist ekki að gagnrýna þjóðkirkjuna,
því einhver prestur geti tekið það
upp hjá sér að móðgast persónu-
lega og kært viðkomandi fyrir. „Þá
er verið að fría ríkisrekna stofnun
af gagnrýni sem ég held að sé
mjög hættuleg þróun.“
Orðin sem hann valdi
og framgangsmátinn
Guðmundur Karl Ágústsson,
sóknarprestur Hólabrekkusóknar,
er einn þeirra sem skrifuðu undir
kæruna. Hann segist ósáttur við að
Hjörtur hafi talað niðrandi um
stofnunina sem hann þjónar og það
hafi slegið hann líkt og aðra
presta. „En þetta snýst ekki um
hans skoðanir um kirkjuna. Þetta
eru bara orðin sem hann valdi og
framgangsmátinn; hvernig hann
talaði niður til þeirra sem kirkj-
unni þjóna. Okkar siðareglur eru
þannig að ekki eigi að níða aðra.“
„Verið að fría ríkis-
stofnun af gagnrýni“
Hjörtur Magni Jóhannsson fríkirkjuprestur er ósáttur við
hversu siðanefnd Prestafélagsins hefur dregið að úrskurða
NÝTT frystiskip Eimskipa var
nefnt Dalfoss eftir fossi í Vatns-
dalsá í A-Húnavatnssýslu við hátíð-
lega athöfn í Sundahöfn á föstudag.
Það var Dóra Guðmundsdóttir,
starfsmaður Eimskips, sem nefndi
skipið. Baldur Guðnason, forstjóri
Eimskips, sagði við þetta tilefni að
fyrirtækið vildi undirstrika tengsl
sín við heimahagana með því að
nefna skipið í Sundahöfn, en hingað
til hefur skipum félagsins verið gef-
ið nafn erlendis. Baldur telur skipið
gefa Eimskip gott forskot í kæli- og
frystiflutningum, en það er aðeins
eitt af 50 skipum sem félagið hefur í
rekstri.
Dalfoss er bæði frysti- og gáma-
skip. Hann er 82 metra langur og
16 metra breiður og er sérstaklega
styrktur til siglinga í ís. Hámarks-
ganghraðinn er 16 sjómílur á
klukkustund og burðargetan 2.500
tonn. Skipið var byggt í Noregi.
Öflugt Dalfoss getur borið 2.000 bretti og 28 gámaeiningar á þilfari. Á
skipinu er síðuport sem styttir löndunar- og lestunartíma verulega.
Nýtt flutningaskip
heitir Dalfoss
FRÉTTASKÝRING
Eftir Egil Ólafsson
egol@mbl.is
RÍKIÐ hefur krafist þess að máli,
sem höfðað er til að fá eignar- og
nýtingarrétt eigenda sjávarjarða
viðurkenndan, verði vísað frá dómi
á þeirri forsendu að málið sé ekki
sótt gegn réttum aðila. Málið er
höfðað gegn íslenska ríkinu, en
Ómar Antonsson, formaður Sam-
taka eigenda sjávarjarða, segist
ekki vita hverjum hann eigi að
höfða mál gegn ef héraðsdómur
taki kröfuna til greina. Sér hafi t.d.
skilist að ekki sé hægt að höfða
mál gegn Alþingi eða alþingis-
mönnum sem settu lögin sem deilt
er um í þessu máli.
„Við landeigendur erum einu
löglegu eigendur að hafinu, þ.e.a.s.
115 metra frá stórstraumsfjöru.
Annað eigum við saman. Við erum
hins vegar þeir einu sem megum
ekki koma nálægt þessu hafi til að
veiða þar fisk. Það er búið að af-
henda það öðrum,“ sagði Ómar
þegar hann var spurður út í
málareksturinn. Eigendur sjávar-
jarða hafa staðið í langri baráttu
við að fá eignar- og nýtingarétt
sinn viðurkenndan. Baráttan hefur
þó engu skilað enn og því hafa þeir
gripið til þess ráðs að reyna að
sækja rétt sinn fyrir dómstólum.
Ekki er búið að flytja málið fyrir
héraðsdómi vegna þess að deilt er
um hvort málið sé höfðað gegn
réttum aðila. Það er Ómar Antons-
son, eigandi jarðarinnar Horns í
Nesjum í V-Skaftafellssýslu sem
höfðar málið, en hann er jafnframt
formaður Samtaka eigenda sjávar-
jarða.
Gömul réttindi
Það sem deilt er um í þessu máli
er tvennt, annars vegar eignarrétt-
ur og hins vegar nýtingarréttur.
Fyrirfram má gera ráð fyrir að
Ómari og lögfræðingi hans, Ragn-
ari Aðalsteinssyni, reynist tiltölu-
lega auðvelt að sanna eignarrétt-
inn, en nýtingarrétturinn er
flóknara mál. En sjávarbændur líta
svo á að ef að dómstólar viður-
kenna eignarréttinn sé þar með
ljóst að það sem í honum felist
verði ekki tekið af þeim án ein-
hverra bóta.
Eitt af því sem réð verðmæti
jarða fyrr á öldum var hvort þeim
fylgdu hlunnindi. Þau gátu falist í
eggjatöku, selveiði, útræði og
fleiru. Jörð sem var við sjó, þar
sem hægt var að stunda sjósókn,
veiða fugl og sækja egg í björg, var
sannkölluð kostajörð sem keypt
var og seld fyrir metfé.
Í dag selja jarðeigendur veiði-
mönnum rétt til að skjóta rjúpur
og gæsir og fella hreindýr. Engum
dettur annað í hug en að greiða
fyrir þessi veiðileyfi.
Rétturinn til að nýta hlunnindi
hefur alla tíð verið skilgreindur í
lögum. Kveðið er á um hann í Grá-
gás og Jónsbók frá árinu 1281.
Réttindin eru skilgreind nákvæm-
lega í veiðitilskipun frá 1849 og
tekið hefur verið tillit til þeirra í
lögum allt fram á þennan dag. Efn-
islega felst í réttindunum að ef jörð
liggur að sjó á eigandi rétt á að
stunda veiðar 60 faðma (115 metra)
frá stórstraumsfjöru. Þar hefur
sjávarbóndi rétt til að leggja net
sín og aðrir mega ekki leggja þar
sín net án hans leyfis. Þegar kom
fram á síðustu öld hættu margir
sjávarbændur að róa til fiskjar frá
jörðum sínum. Breyttir atvinnu-
hættir og aukin sérhæfing gerði
það að verkum að útræði frá
sjávarjörðum lagðist að mestu af.
Það má velta fyrir sér hvort
þessi réttur skiptir einhverju máli í
dag. Er eðlilegt að eigendur
sjávarjarða geti gert kröfu í dag
um nýtingu á rétti sem þeir hafa
ekki hirt um í hálfa öld eða meira?
Ómar Antonsson á Horni telur
þessa röksemd fráleita. „Bankinn
minn hefur engan rétt til að hirða
það sem er í bankabókinni minni
þó að ég hafi ekki hreyft hana í
mörg ár. Þessi réttur hefur alla tíð
fylgt jörðinni og hann hverfur ekki
þó að hann sé ekki nýttur hvert
einasta ár.“
Ríkið hefur í sjálfu sér aldrei
neitað því að þessi réttur sé til
staðar. Þetta kemur m.a. fram í
bréfi sem sjávarútvegsráðherra
skrifaði Samtökum eigenda sjávar-
jarða árið 2004. Hann bendir jafn-
framt á að landeigendur megi
stunda fiskveiðar innan netalaga.
Þeir þurfi hins vegar að hafa
kvóta.
Þarna stendur hnífurinn í kúnni.
Með lögum um stjórn fiskveiða frá
árinu 1990 fylgir réttur til fisk-
veiða í landhelginni skipum sem
uppfylla viss skilyrði. Landeig-
endur hafa fært rök fyrir því að
hægt sé að stunda netalög í sjó á
litlum bátum eða jafnvel án þess að
nota bát. Með því að gera það að
skilyrði að þeir eigi bát af tiltek-
inni stærð til að nýta rétt sinn sé
ríkið að leggja á eigendur kvöð um
að stofna til mikilla fjárfestinga.
Hæstiréttur dæmdi árið 2004 í
máli manns sem lét reyna á rétt
sinn til veiða innan netalaga.
Niðurstaða dómsins var að löggjaf-
anum væri heimilt að vernda nytja-
stofna í fiskveiðilandhelginni og
stuðla að hagkvæmri nýtingu
þeirra, með því að banna landeig-
endum veiðar úr þeim innan net-
laga sem utan nema með sérstöku
leyfi.
Það er því ljóst að það getur orð-
ið erfiður róður fyrir landeigendur
að sanna rétt sinn til að nýta neta-
lög.
Eru réttindin einhvers virði?
Það má hins vegar spyrja, ef
landeigendur eiga netalög, mega
þeir þá ekki banna öðrum að leggja
net í sjó úti fyrir landi sínu? Fram
að þessu hefur þessi réttur land-
eigenda ekki verið virtur því að
grásleppusjómenn hafa lagt net sín
upp við landsteina án þess að
spyrja kóng né prest.
Það má líka velta fyrir sér hvort
Alþingi hafi ekki verið skylt að
kveða á um það í lögum að taka
ætti rétt eigenda sjávarjarða innan
netalaga eignarnámi og að þar með
hefði verið tryggt að hann yrði
bættur eins og venjulega þegar
land er tekið eignarnámi.
Í umræðum á Alþingi í vetur um
þessi mál, sem efnt var til að frum-
kvæði Sigurjóns Þórðarsonar, fyrr-
verandi alþingismanns, kom fram
hjá Jóni Sigurðssyni, fyrrverandi
viðskipta- og iðnaðarráðherra, en
hann fór með byggðamál, að það
væri ekki óalgengt að Alþingi setti
lög sem takmarkaði rétt eigenda
fasteignar til nýtingar. Þar væri
m.a. litið til skipulagsmála, um-
hverfisverndar, verndunar fugla og
dýra og fleira. „Þessar takmark-
anir þykja réttlætanlegar í nútíma-
þjóðfélagi út frá sjónarmiðum um
verndun og skynsamlega nýtingu.
Ákvæði sem þessi geta vissulega
orðið til þess að bótaréttur stof-
nast en slíkt verður að meta í
hverju tilviki,“ sagði Jón.
Það má kannski velta fyrir sér
hvort barátta eigenda sjávarjarða
snúist ekki bara um áhugaverða
lögfræðilega spurningu en hafi litla
praktíska þýðingu að öðru leyti.
Ómar Antonsson er ekki sam-
mála þessu. Hann lítur á þennan
málarekstur eigenda sjávarjarða
sem einn þátt í baráttu lands-
byggðarinnar fyrir rétti sínum.
„Ríkið er búið að hirða rétt manna
til að veiða fisk. Ríkið er að reyna
að hirða heiðarlönd af bændum.
Ríkið er að hirða vötnin af því að
það er verið að búa til rafmagn úr
þessu og tímir svo ekki að borga
bændum fyrir. Það er búið að
negla allt niður í framleiðslukvót-
um. Það er alls staðar verið að
kroppa og setja lög svo að það sé
illbúandi á landsbyggðinni. Það er
því kannski ekki nema eðlilegt að
landsbyggðin sé komin á vonar-
völ.“
Getur einhver átt sjóinn?
 Eigendur sjávarjarða hafa stefnt ríkinu og krefjast viðurkenningar á eignar- og nýtingarrétti
 Tekist er á um ákvæði Jónsbókar og lög um stjórn fiskveiða sem kveða á um úthlutun kvóta
Morgunblaðið/Golli
Fiskveiðar Eigendur sjávarjarða vilja fá að veiða fisk í sjó líkt og bændur
sem veiða í net í vötnum. Þeir reyna nú að sækja rétt sinn fyrir dómstólum.
Í HNOTSKURN
»„Allir menn eiga at veiðafyrir utan netlög at
ósekju. En þat eru netlög,
yzt, er selnót stendur grunn
20 möskva djúp at fjöru, og
komi þá flár upp úr sjó. …
Landeigandi á … ok veiðar
allar í netlögum og í fjör-
unni,“ segir í rekabálki Jóns-
bókar frá árinu 1281 sem enn
er í gildi.
»Netalög er sá staður þarsem net eru lögð í sjó.
Samkvæmt gömlum lögum er
um að ræða 60 faðma eða
u.þ.b. 115 metra frá stór-
straumsfjöru.