Morgunblaðið - 10.06.2007, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 10. JÚNÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
     
 
  


 



 
 


 
 
  

  

  !! "
" 

!

    

    
  
 #!

$ 

%  

  %

& %
 "


  &  


  
 
 
  
Þ
að er ekki bjart yfir
þorskveiðum á Ís-
landsmiðum sam-
kvæmt nýrri ástands-
skýrslu
Hafrannsóknastofn-
unarinnar, þar sem þorskstofninn er
sagður nærri sögulegu lágmarki og
lagður er til verulegur niðurskurður
á aflaúthlutun fyrir næsta ár.
Nokkrar umræður hafa spunnist
um það hvers vegna svona illa er
ástatt um þorskstofninn. Það hefur
meðal annars verið rakið til þess að
veitt hafi verið umfram ráðgjöf sér-
fræðinga Hafrannsóknastofnunar-
innar allt frá því kvótakerfið var sett
á laggirnar árið 1984. Þá hafi ekki
verið hlustað á þau sjónarmið, sem
stofnunin hefur haldið fram frá árinu
2002, að það þurfi að breyta aflaregl-
unni og lækka veiðihlutfall.
Það er forvitnilegt að kynna sér
langa sögu samskipta sjávarútvegs-
ráðherra og stofnunarinnar, sem
hefur falið í sér fjölmargar málamiðl-
anir og stundum kostað átök. Á köfl-
um hefur Hafrannsóknastofnunin
legið undir ámæli fyrir að draga úr
kröfum sínum til þess að skapa frið á
vettvangi stjórnmálanna, en á móti
hafa sjávarútvegsráðherrar legið
undir ámæli fyrir að fara ekki að ýtr-
ustu kröfum sérfræðinga Hafró.
Ef til vill eru það málamiðlanirnar
sem hafa orðið til þess að sá guli,
þorskurinn, hefur látið undan síga.
Hefð fyrir umframveiðum
Áður en aflareglan tók gildi árið
1994 var viðtekin venja hjá stjórn-
málamönnum að fara verulega fram
úr ráðgjöf Hafrannsóknastofnunar-
innar við úthlutun aflaheimilda, en á
fyrsta áratug kvótakerfisins var ár-
legur umframafli á bilinu 50 til 100
þúsund tonn.
Þorskstofninn var í sögulegu lág-
marki árið 1994 og í kjölfarið á því var
loksins reynt að sporna við þessari
þróun með aflareglunni svonefndu,
sem stuðst var við við aflaúthlutun
fiskveiðiárið 1995 til 1996. Aflareglan
fól í sér að einungis var heimilt að
veiða fjórðung af veiðistofni þorsksins
ár hvert, en þó ekki minna en 155 þús-
und tonn hvert fiskveiðiár.
Það þótti svo tíðindum sæta árið
eftir þegar Hafrannsóknastofnunin
lagði til 20% aukningu þorskafla á
fiskveiðiárinu 1996 til 1997, en þá var
lagt til að þorskkvótinn færi úr 155
þúsund tonnum í 186 þúsund tonn.
Það var í fyrsta skipti í tólf ár sem
ekki var lagður til samdráttur í
þorskveiðum.
En Adam var ekki lengi í Paradís.
Hafrannsóknastofnunin sætti mikilli
gagnrýni árið 2000 þegar hún lagði
til verulegan niðurskurð þvert ofan í
væntingar. Upp úr því gerðu menn
sér grein fyrir kerfisbundnu ofmati á
stofnstærð þorsksins í útreikningum
stofnunarinnar, en það ofmat hefur
enn ekki verið leiðrétt þrátt fyrir að
stofnunin hafi árlega mælt eindregið
fyrir því.
Sama ár, 2000, setti ríkisstjórnin
inn ákvæði um sveiflujöfnun sem fól í
sér að breytingar á milli ára gátu að-
eins numið 30 þúsund tonnum til eða
frá. Um leið reyndi á sveiflujöfn-
unina, því fyrir vikið fór aflaúthlut-
unin aðeins niður um 30 þúsund tonn
í 220 þúsund tonn, en hefði annars
farið niður í 203 þúsund tonn.
Árið eftir, 2001, gaf aflareglan 164
þúsund tonn, en þá var sveiflujöfnun
í gildi þannig að 220 þúsund tonn
urðu 190 þúsund tonn. Á þessum ár-
um var veiðihlutfallið því mjög hátt.
Ofan á það bætist að afli var 14% um-
fram úthlutun fiskveiðiárið 2001 til
2002, fyrst og fremst vegna um-
framafla krókabáta, og sætti sjáv-
arútvegsráðherra harðri gagnrýni
frá LÍÚ af þeim sökum.
„Þegar aflinn fór 14% fram yfir, þá
var það meðvituð ákvörðun ráð-
herra,“ segir Björn Ævarr Stein-
arsson, forstöðumaður veiðiráðgjaf-
arsviðs Hafró. „Það var reiknað með
því í úthlutun aflamarks að sókn-
armarksbátar tækju 2 til 3 þúsund
tonn en það vissu það allir sem vildu
vita að þeir tækju 14 til 15 þúsund
tonn – ráðherra líka.“
Síðan þá hefur umframveiði verið
á bilinu 4 til 8%. Nú eru allir bátar í
sama kerfi, en munur á úthlutuðu
aflamarki og afla sem kemur að landi
liggur aðallega í afla færeyskra fiski-
skipa, sem ekki er gert ráð fyrir í út-
hlutun, og síðan smærri þáttum eins
og afla Hafrannsóknastofnunar-
innar, því sem fer í fiskeldi og undir-
máli utan kvóta.
Nærri sögulegu lágmarki
Ný aflaregla tók síðan gildi fisk-
veiðiárið 2006 til 2007 sem kveður á
um að aflamarkið sé byggt á með-
altali aflamarks síðasta árs og áætl-
aðs afla á matsárinu. Ef stjórnvöld
fylgja því fyrir næsta fiskveiðiár
verður aflamarkið 178 þúsund tonn,
en samkvæmt fyrri aflareglu hefði
það verið 163 þúsund tonn að teknu-
tilliti til sveiflujöfnunar, en 152 þús-
und tonn án sveiflujöfnunar. Mun-
urinn felst fyrst og fremst í því að í
núgildandi aflareglu er lélegur ár-
gangur frá 2004 ekki inni í aflamark-
inu.
Hafrannsóknastofnunin hefur hins
vegar mælt með því að aðeins verði
úthlutað 130 þúsund tonna þorsk-
kvóta. Í útreikningum Hafró er við-
miðunarstofninn metinn 650 þúsund
tonn í upphafi ársins 2007, gert er
ráð fyrir að hann fari í 570 þúsund
tonn í ársbyrjun 2008 og að hann
haldist í um 600 þúsund tonnum til
ársins 2011. Það er nærri sögulegu
lágmarki áranna 1992 til 1995 þegar
hann var um 550 þúsund tonn. Og ef
óbreyttri aflareglu verður fylgt gerir
Hafró ráð fyrir að viðmiðunarstofn-
inn fari niður fyrir það lágmark.
Eins eru umtalsverðar líkur á því
að hrygningarstofninn fari undir
sögulegt lágmark ef áfram verður
veitt samkvæmt núgildandi afla-
reglu, en hann er metinn um 180 þús-
und tonn á þessu ári og fór lægst árið
1993 í rúm 120 þúsund tonn.
Ekki eru heldur góð tíðindi af ný-
liðun árganganna frá 2001 til 2006,
sem eiga eftir að bera uppi veiðarnar
næstu árin, en hún er nærri sögulegu
lágmarki, þar af er 2001 árgangurinn
sá lélegasti frá upphafi og árgang-
urinn frá 2004 metinn sá fjórði
minnsti. Fyrstu mælingar á árgang-
inum 2006 benda til að hann sé einnig
í lakari kantinum.
Ýmislegt vantar í aflaregluna
Hefð hefur skapast fyrir mála-
miðlunum í samskiptum Hafrann-
sóknastofnunarinnar og stjórnmála-
manna og raunar einnig fyrir
samdrætti í þorskkvóta á milli ára.
En ef stjórnvöld kjósa að hlusta á
ráðgjöf Hafrannsóknastofnunar-
innar þýðir það að veiðihlutfall lækk-
ar að minnsta kosti úr 25% í 20% af
viðmiðunarstofni á næstu fjórum ár-
um. Það er nauðsynlegt til þess að
miklar líkur, 90% eða meiri, séu á því
að hrygningarstofninn stækki frá því
sem nú er.
Hafrannsóknastofnunin hefur lagt
til allt frá árinu 2002 að aflareglan
verði endurskoðuð og veiðihlutfall
lækkað. Ástæðan er kerfisbundið of-
mat í útreikningum á stofnstærð
þorsksins mörg ár í röð, sem má að
sögn Björns Ævars rekja til þess að
ýmislegt vantar í aflaregluna. Hann
segir að þetta hafi verið öllum ljóst
sem fjallað hafi um þessi mál, en
engu að síður hafi ráðherra sett mál-
ið í nefnd og tekið hafi þrjú ár að
skila áliti. „Á þeim tíma lögðu bæði
Hafrannsóknastofnunin og Alþjóða
hafrannsóknaráðið mikla áherslu á
að nauðsynlegt væri að breyta afla-
reglunni.“
Tíðni ofmats heldur áfram
Aflareglunefnd skilaði áliti árið
2004, en aflareglunni var þó ekki
breytt til samræmis við niðurstöður
nefndarinnar fyrr en tveim árum síð-
ar og þá aðeins að hluta, þ.e. afla-
mark ákvarðast sem meðaltal af afla-
marki síðasta fiskveiðiárs og hlutfall
af viðmiðunarstofni í upphafi úttekt-
arárs.
En áfram var miðað við 25% veiði-
hlutfall, þannig að leyfilegur þorskafli
á fiskveiðiárinu 2006 til 2007 varð 193
þúsund tonn, en hefði verið 187 þús-
und tonn miðað við óbreytta aflareglu.
Niðurstöður aflareglunefndar kváðu
hins vegar á um annað, nefnilega að
skynsamlegasta veiðihlutfallið væri á
bilinu 18 til 23% og það ætti að vera í
neðri mörkunum þegar framleiðslu-
geta þorskstofnsins væri lítil.
Aflareglunefndin skilaði þessum
tillögum árið 2004 þegar fram-
leiðslugetan var sæmileg og lagði því
til 22% veiðihlutfall, en tekið var
fram að ef tíðni ofmats héldi áfram
að vera hærri en vanmats, og ekki
fyndist skýring á því, þá væri eðlilegt
að veiðihlutfallið lækkaði í 20%.
Þetta er raunar í samræmi við til-
lögur vinnuhóps um nýtingu fiski-
stofna sem lagði til 22% veiðihlutfall
árið 1994 áður en aflaregla var fyrst
tekin upp, en ekki var hlustað á það
þá frekar en nú og hlutfallið ákveðið
25%.
Þessi lækkun er í það minnsta
Nú er augljóst að verði veiðihlutfall
ekki lækkað eru verulegar líkur á því
að bæði hrygningarstofn og veiðistofn
fari niður úr því sem áður hefur sést,
að sögn Björns Ævars. „Þá verður
mun erfiðara að ná okkur upp úr
lægðinni og þess vegna legg ég til að
menn hætti þessum leik. Menn eru
búnir að fela sig á bak við vitlausa
fiskifræðinga, en hafa á sama tíma
ekki fylgt ráðgjöf eða markvisst reynt
að byggja upp fiskistofnana. Það hef-
ur ekki verið vilji til þess. Og hafi ver-
ið vilji, þá hefur það ekki verið gert.
Þess vegna erum við í þessari stöðu.“
Og full alvara er á bak við ráðgjöf
Hafrannsóknastofnunarinnar um að
þorskkvótinn verði lækkaður í 130
þúsund tonn á næsta ári. „Þessi
lækkun er í það minnsta,“ segir
Björn Ævarr. „Ef farið verður niður
í þetta er byggt á árgangastærð sem
við þekkjum og við vitum að við
náum ekki meiru úr þeim árgöngum.
Ef við fáum góðan lottóvinning með
árganginn 2007, þá kemur hann ekki
inn fyrr en árið 2011 til 2012, þannig
að áhrifanna fer ekki að gæta fyrr en
eftir fjögur ár.“
Slík niðurstaða gæti því skilað lang-
varandi lægð þorskstofnsins í stað
uppbyggingar. Björn Ævarr er því
þeirrar skoðunar að best væri að
lækka aflaúthlutun enn meira. „Ef
menn draga verulega úr sókn þá verð-
ur minna skark á miðunum og menn
munu sjá áður óþekktar þéttingar
eins og gerðist á árunum 1995 og
1996, en þá safnaðist fiskurinn í stóra
torfu á Halamiðum sem tvístraðist
ekki og menn gátu tekið úr. Menn
þurfa að læra af reynslunni og hefja
uppbyggingu. Ég minni á að ef við
færum eftir sömu viðmiðun í kjörsókn
á þorski og við leggjum til í humri, síld
og steinbít, þá myndi það þýða 60 til
70 þúsund tonna þorskkvóta.“
Kjörsókn er skilgreind sem hag-
kvæmasta hlutfall á milli útgerð-
arkostnaðar og afraksturs, en til
langs tíma þykir skynsamlegt að
nýta þorskinn nálægt kjörsókn. „Það
Málamiðlanir um hvarf
Morgunblaðið/Rax
Þorskurinn Björn Ævarr segir að ef farið væri eftir kjörsókn væri þorskkvóti 60 til 70 þúsund tonn.
Þrátt fyrir að Íslendingar hreyki sér af ábyrgri
fiskveiðistjórnun nálgast þorskstofninn sögulegt
lágmark. Pétur Blöndal skoðar þróunina, afla-
regluna og samskipti Hafró og stjórnmálamanna.