Morgunblaðið - 15.12.2007, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. DESEMBER 2007 25
Í EFTIRMÁLA frá 1985 sem Kun-
dera skrifaði við fyrstu skáldsögu
sína, Brandarann, og birtist sem „At-
hugasemd höfundar“ í nýútkominni
þýðingu Friðriks
Rafnssonar, fjallar
hann um merkilega
vegferð bókarinnar en
hún var bönnuð í
heimalandinu, þáver-
andi Tékkóslóvakíu,
skömmu eftir útgáfu
1967 en öðlaðist nokkru
síðar nýtt líf í franskri
þýðingu. Í ljós kom
reyndar að þýðing sú
var meingölluð og rúm-
um áratug eftir útgáfu
hennar hafði höfundur
yfirumsjón með nýrri
þýðingu. Fimm árum
síðar stóð hann síðan að
annarri, enn betrumbættri. Þessi
vinna sem höfundur lagði í frönsku
útgáfuna skýrir athugasemd Friðriks
í upphafi, en hann þýðir úr frönsku,
um það að tékknesku og frönsku text-
arnir gegni nú báðir hlutverki frum-
texta, en hér má reyndar spyrja hvort
virkilega sé hægt að leggja textana að
jöfnu enda þótt höfundur hafi haft
mikil afskipti af þýðingunni. Þess má
geta að þýðing Brandarans á ensku
var viðlíka flókið ferli þar sem hver
þýðandinn á fætur öðrum reyndi sig
við bókina. Ég á nú ekki von á að
vandræðagangur sem þessi eigi eftir
að fylgja íslensku útgáfunni en hún er
hins vegar að sínu leyti söguleg. Hér
hefur Friðrik Rafnsson skilað (a.m.k.
í bili) öllu höfundarverki Kundera á
skáldsagnasviðinu á íslensku. Ein bók
höfundar, Óljós mörk, var meira að
segja frumútgefin á íslensku, sem
sýnir enn hversu líflega tilvist bækur
Kundera eiga á þýðingasviðinu. En
þetta er vitanlega afrek
hjá Friðriki sem ber að
fagna.
Þá mætti líka benda á
að hin mörgu „gervi“
Brandarans í langri þýð-
ingarsögu kallast á
skemmtilegan hátt á við
efnivið hennar sem
snýst að mörgu leyti um
þær „grímur“ sem fólk
notar sem dulargervi,
ekki bara til að hylja
sinn innri mann (sem er
kannski bara önnur
gríma), heldur til að
skapa sér ímynd, tilgang
og persónuleika í sam-
ræmi við ytri aðstæður. Hér segir frá
Lúðvík, ungum háskólanema og fé-
laga í kommúnistaflokknum sem mis-
stígur sig á hinni sósíalísku braut þeg-
ar hann sendir kærustu sinni
brandara. Póstkortið lendir í höndum
flokksins og framtíð Lúðvíks hrynur
fyrir vikið. Bókin fjallar um aðdrag-
anda og eftirköst þessa örlagaríka at-
viks og þá áætlun sem Lúðvík kokkar
upp löngu seinna til að hefna sín á
manninum sem var í forsvari fyrir þá
sem drógu hann til ábyrgðar fyrir
„ábyrgðarleysið“. Skáldsagan er
byggð upp sem samansafn af fyrstu
persónu frásögnum, Lúðvík stendur
þar í miðlægu hlutverki en aðrar
raddir sem dýpka og víkka sögusviðið
hljóma, og þannig verður formgerðin
athyglisvert dæmi um það vald sem
Kundera hafði strax í upphafi á hinni
margradda skáldsögu. Rík tilfinning
er sköpuð fyrir stað og stund, eitt
mikilvægasta stef bókarinnar eru
hugleiðingar um einstaklinga í
hrammi „mannkynssögunnar“, þess
ægilega fyrirbrigðis sem kommúnist-
arnir töldu sig hafa beislað (á einum
stað er minnst á „leynisamning við
framtíðina“, sem er frábær mynd af
hugsunargangi timabilsins), en ávallt
eru það réttarhöldin frá því á háskóla-
árunum sem enduróma á einn eða
annan hátt í gegnum frásögnina.
Undir lokin hefur rofað heilmikið til í
samfélagslegu umhverfi verksins,
vonir sjöunda áratugarins um aukið
frjálslyndi og skoðanafrelsi eru ofnar
inn í seinni hluta bókarinnar og það er
því að mörgu leyti harmræn tilhugsun
að aðeins ári eftir útkomu hennar
voru allar þessar þreifingar barðar
niður með innrás Sovétmanna. Þann-
ig verða pólitískar hliðar bókarinnar
áleitnar, hún er t.d. meistaraleg lýs-
ing á því hvernig hið pólitíska nemur
land í vitund einstaklingsins, en
styrkur hennar felst ekki síst í spurn-
ingunum sem varpað er fram um
hvernig fólk skapar sér margflókið
tilverurými í jafnvel aðþrengdustu
kringumstæðum.
Maður margra andlita
BÆKUR
Þýdd skáldsaga
Eftir Milan Kundera,
Friðrik Rafnsson þýddi.
JPV útgáfa. 2007. 352 bls.
Brandarinn
Björn Þór Vilhjálmsson
Milan Kundera
KVEÐSKAPUR Jónasar Hall-
grímssonar bergmálar enn í þeim
salarkynnum bókmenntanna þar
sem ljóð eru ort. Átta skáldkonur
sendu frá sér fyrir skömmu afurðir
vetrarlangra vangaveltna um skáld-
ið ástsæla sem þær nefna Í sum-
ardal. Kvæðin eru eins konar til-
brigði við stef úr ljóðum
og ævi Jónasar. Hér
kennir ýmissa grasa og
skáldskapurinn er mis-
jafn. Ort er undir sonn-
ettuháttum, fornyrð-
islagi og fleiri háttum
sem Jónas notaði og svo
eru fríljóð inn á milli.
Innan um er að finna
skemmtileg sjónarhorn
eða útfærslur skondinna
hugmynda. Heiður
Gestsdóttir yrkir t. a. m.
ljóð þar sem ljóðmæl-
anda eru greiddir lokkar
við Galtará: „Þegar fingur þínir fóru
/ gegnum úfið hár mitt / fann ég
hitastraum / hríslast um hverja taug
/ ó Jónas Jónas.“ Við sjáum líka
helgimyndina um Jónas í sumum
kvæðum en í öðrum hamast höf-
undar við að mölbrjóta þessa bless-
uðu mynd. Sigurlaug Guðmunds-
dóttir yrkir þannig hátíðlega um
Fjölnismenn: „Birtist í Fjölni / bar-
áttuhugur. / Burtu með doða /
breytum þjóðháttum.“ En Bergþóra
Jónsdóttir leikur sér með Buxur,
vesti, brók og skó og fer í fatapóker
við skáldið. Hún yrkir líka um yf-
irvofandi dauða þess í kvæði sem
hún nefnir „Partíið búið“. Eftir
partíið er allt sóðalegt:
og hausverkur!
hátimbraður
sækir mig sjúkleg þreyta
æi, elskan
farð́út með ruslið
en gættu þín gæskur á ælunni í stiganum
Í sumardal er lítil ljóðabók. Þar
sjást stöku gullmolar en bókin er í
raun eins konar fingraæfingar
nokkurra skálda og áhugakvenna
um ljóðlist.
Partíið búið
BÆKUR
Ljóð
Eftir Aðalbjörgu Jóns-
dóttur, Bergþóru Jóns-
dóttur, Heiði Gests-
dóttur, Ingu
Guðmundsdóttur, Ólöfu
Stefaníu Eyjólfsdóttur,
Rögnu Guðvarðardóttur,
Sigurbjörgu Björgvins-
dóttur og Sigurlaugu
Guðmundsdóttur. Rit-
stjóri: Þórður Helgason.
Höfundar gáfu út. 2007.
32 bls.
Í sumardal
Skafti Þ. Halldórsson
Jónas Hallgrímsson
SÉRA Björn Helgi Jónsson hefur
víða komið við um dagana og sitthvað
reynt. Hann ólst upp í Viðvíkursveit í
Skagafirði, hélt ungur til náms í
Menntaskólanum á Akureyri og síð-
an Háskóla Íslands og starfaði, auk
ýmissa almennra starfa, við kennslu,
í lögreglunni í Reykjavík og síðan
sem prestur, lengst á Húsavík þar
sem hann þjónaði í liðlega tvo ára-
tugi. Þar veit ég að hann naut vin-
sælda meðal sóknarbarna en meðal
þjóðarinnar mun hann þó að lík-
indum þekktastur fyrir ástríðufulla
bókasöfnun sína. Af henni gengu
ýmsar sögur, flestar skemmtilegar,
og eitt sinn var sagt, að þeir sem
kæmu í heimsókn í prestsbústaðinn á
Húsavík yrðu að smeygja sér fram
hjá bóka- og tímaritastöflum og að
fólk sæti þar og svæfi á
bókum. Þetta eru nú
sjálfsagt ýkjur en víst
er að séra Björn átti
gríðarmikið bókasafn
sem hann var lengi að
selja úr, og vart var til
sú bók, blað eða tíma-
rit að hann gæti ekki
útvegað það. Eru slíkir
menn nú orðnir harla
fágætir með þjóð sem
helst vill lesa allt af
tölvuskjá.
Í þessari bók rekur
séra Björn ævihlaup
sitt frá bernskuárum í
Skagafirði og fram á þennan dag, en
bókin mun vera gefin út í tilefni 85
ára afmælis höfundar. Hann segir frá
uppvaxtarárum sínum í Skagafirði,
lýsir heimasveit sinni og búskap-
arháttum á bernsku- og æskuár-
unum glöggt og greinir síðan frá
náms- og starfsárum. Þar eru margir
nefndir til sögu, ættingjar, skóla-
félagar, starfsbræður, sóknarbörn og
fólk sem höfundur hefur einfaldlega
kynnst á langri vegferð.
Frásögn séra Björns er
öll lipur og læsileg, á
köflum full af græsku-
lausri kímni og hann
dregur víða upp
skemmtilegar myndir af
samferðamönnum og
ýmsu því sem fyrir hann
bar, ekki síst í prest-
starfinu. Þar tekst hon-
um oft að segja svo frá
atburðum, sem vafa-
laust hafa verið honum
og öðrum þungbærir á
sínum tíma, að þeir
standa lesandanum ljós-
lifandi fyrir hugskotssjónum.
Þetta er sjálfsævisaga í gömlum
stíl, ef svo má að orði kveða. Höfund-
urinn er nærfærinn í frásögn sinni og
hallar ekki orði á nokkurn mann. All-
ur frágangur bókarinnar er góður, en
myndir hafa þó prentast misvel og
góður fengur hefði verið að manna-
nafnaskrá þar sem svo margir eru
nefndir til sögu.
Bókaprestur segir frá
BÆKUR
Sjálfsævisaga
Eftir séra Björn Helga Jónsson.
Útgefandi: Birnungar, Reykjavík 2007.
495 bls., myndefni, heillaóskaskrá.
Undir verndarvæng
Jón Þ. Þór
Björn H. Jónsson
WWW.EBK.DK
Danskir gæðasumarbústaðir
(heilsársbústaðir)
Hafðu samband við okkur fyrir frekari
upplýsingar: Trine Lundgaard Olsen
farsími nr. +45 61 62 05 25
netfang: tlo@ebk.dk
Ert þú í byggingarhugleiðingum?
-hágæðaheimilistæki
Magimix kaffivél
nú með flóunarkönnu
Verð kr.:
32.900
Njótið þess að fá rjúkandi kaffi, cappuccino eða caffe latte
á innan við mínútu heima í eldhúsi. Magimix kaffivélarnar
nota einungis Nespressó kaffi af bestu gerð.
Verið velkomin í verslanir Eirvíkur á Akureyri og í
Reykjavík og kynnið ykkur Magimix kaffivélarnar.
vi
lb
or
ga
@
ce
nt
ru
m
.is
Suðurlandsbraut 20, Reykjavík | Baldursnes 6, Akureyri | Sími 588 0200
Kaffihúsið
heim í eldhús
www.eirvik.is