Morgunblaðið - 15.12.2007, Blaðsíða 24

24 LAUGARDAGUR 15. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
Ímyndunum er oft þungt myrk-ur, mikil sverta, og út úr þess-um massíva svarta tóni dregur
hann háljósin; þar er jafnan aðal-
atriðið að finna, oftast andlit,
stundum bara hendur, og þegar
best tekst til er þetta áhersluatriði
sem augun grípa, svo listalega vel
staðsett á fletinum að engu má
hnika til.
Kristinn Ingvarsson ljósmyndari
er annar höfundur bókar sem mér
finnst með þeim athygliverðustu
þetta árið. Þeir Pétur Blöndal
blaðamaður hafa sett saman Sköp-
unarsögur með viðtölum við 12 höf-
unda. Þáttur Péturs í verkinu er af-
ar vandaður, en mér finnst engu að
síður ástæða til að varpa ljósi á verk
hins hljóðláta ljósmyndara, manns
sem ég vil kalla meistara portrett-
sins hér á landi um þessar mundir.
  
Ljósmyndasagan geymir margasnjalla ljósmyndara sem hafa
eftirminnilega helgað sig portrett-
inu. Nadar, Julia Margaret Came-
ron, Karsh, Arnold Newman. Svo
öll hin sem hafa tekið stórkostleg
portrett samhliða öðrum myndum:
Avedon, Penn, Bill Brandt, Arbus,
Mary Ellen Mark og Cartier-
Bresson, svo ég tíni til nokkra af
mínum eftirlætis portrettljósmynd-
urum. Íslenska ljósmyndasagan er
fátæklegri en við getum flaggað
nokkrum afar góðum; Jóni Kaldal,
Sigfúsi Eymundssyni, Pétri Brynj-
ólfssyni, Sigríði Zoega, Ólafi K.
Magnússyni. Og fleirum. En Krist-
inn Ingvarsson er þarna í liðinu
með þeim.
  
Ég tel mig getað talað af tals-verðri þekkingu um ljós-
myndun Kristins, enda var hann
kominn til starfa á ritstjórn Morg-
unblaðsins þegar ég sneri heim frá
námi fyrir 12 árum. Áður var hann
á Þjóðviljanum, eftir að hann lauk
sínu ljósmyndanámi í London. Þar
úti lagði hann strax stund á port-
rettið og útskriftarsería hans, af
breskum aðalsmönnum, er löngu
þekkt. Enda keypti ekki ófrægara
safn en National Portrait Gallery
hluta af myndröðinni. Eftirlæt-
isljósmyndarnir, og kemur ekki á
óvart, þeir Newman og Brandt.
  
Áhugamál Kristins í ljósmynduner fyrst og fremst portrettið,
og þótt hann leysi iðulega listavel
verkefni sín í lit, þá er styrkurinn
samt mestur í því svarthvíta. Þar
nær þessi einstaka formskynjun
hans og fína, kurteislega tilfinning
fyrir fyrisætunni að njóta sín best.
Ég sakna þess að sjá ekki meira af
þessum svarthvítu portrettum hans
hér í blaðinu; þau eru hluti af því
besta í íslenskri myndverkasköpun.
Árið 2005 var sett upp glæsileg
sýning á portrettum Kristins í Þjóð-
minjasafninu, sýning sem naglfesti
hann á heiðursveggnum. Engu að
síður tel ég þessa portfólíu, sem
tekin var sérstaklega fyrir Sköp-
unarsögur, ennþá heildstæðari en
verkin á sýningunni 2005. Hér eru
nokkrar myndir af hverju skáldi,
oft myndir af þeim við vinnu eða
heima, í sínu nánasta umhverfi, og
svo önnur portrett af höndum;
myndir sem eru afar ljóðrænar og
bæta við heildarmyndina. Og svo
eru nokkur meistaraverk. Þor-
steinn Gylfason strekkir á húðinni
við augað - nokkrum dögum síðar
var hann allur; Guðrún Eva Mín-
ervudóttir rennur saman við tré;
það mótar fyrir Elíasi Mar í myrkr-
inu, og þessir ofur löngu fingur.
Það er erfitt að gera betur.
Andlit sem birtast í myrkrinu
AF LISTUM
Einar Falur Ingólfsson
»Mér finnst ástæða tilað varpa ljósi á verk
hins hljóðláta ljósmynd-
ara, manns sem ég vil
kalla meistara portrett-
sins um þessar mundir.
Ljósmynd/Kristinn Ingvarsson
Ljós í myrkri Ein af ljósmyndum Kristins í Sköpunarsögum; Elías Mar og hans löngu fingur.
efi@mbl.is
„FÁTT veit ég
eins fagurt og
grjót / fjölbreytni
þess óendanleg /
á ísa köldu landi,“
yrkir Gísli Sig-
urðsson, fyrrum
ritstjóri Les-
bókar Morg-
unblaðsins, í fal-
lega útgefinni
bók sinni, Ljóðmyndalindum. Hér
leggur Gísli saman í hverja opnu
málverk og ljóð, þar sem ljóðið varp-
ar ljósi á myndverkið, skýrir það og
bætir við, og úr verður persónulegur
heimur skoðana, upplifana og sögu-
skýringa.
Gísli hélt sína fyrstu mál-
verkasýningu í Bogasal fyrir 40 ár-
um og hefur síðan sýnt myndir sínar
reglulega, samtímis því að hann var í
33 ár ritstjóri Lesbókarinnar. Á
þeim tíma birti hann fjölda ljóða, eft-
ir kunn skáld og ókunn, en birti aldr-
ei frumort ljóð, fyrr en í fyrra, í
fjórða bindi hins vandaða bókaflokks
síns Seiður lands og sagna.
Í Ljóðmyndalindum eru á sjötta
tug ljóða. Þau eru stuðluð en sjaldan
rímuð, afslöppuð og talmálsleg í
tækni, sjaldnast upphafin. Skáldið
er gjarnan í búningi sögumannsins,
rétt eins og í málverkunum, sem eru
mörg hver bókmenntaleg og vísa í
persónur sagnanna, eins og Þórð ka-
kala, Snorra Sturluson og Egil
Skallagrímsson. Í mörgum mynd-
verkanna, sem eru expressjónísk og
brotakennd í stíl, notar hann kalli-
grafíu og orð flæða yfir hluta mynd-
anna, eins og í þungbúnu verki sem
fylgir endurminningu smaladrengs
frá Kili árið 1944, í hugleiðingu um
Bólu-Hjálmar í Nýjabæ, í ljóði um
Jón eldklerk og annari ljóðmynd frá
afrétti Tungnamanna, Dagbók frá
Innri-Skúta. Þessi notkun Gísla á
orðum í málverkunum skapar enn
sterkari tengingar milli mynda og
texta.
Gísli er fæddur í Úthlíð í Bisk-
upstungum og Tungurnar og afrétt-
urinn eru nærri í bókinni, ekki síst í
sumum persónulegustu ljóðum bók-
arinnar. Þar er hugsað til fólks og
náttúru, sem er hrjóstrug en tign-
arleg, skáldið vottar hinu smáa virð-
ingu sína og kallar fram andblæ
minninganna. Ort er um Vegtorfu-
steininn sem Tómas bóndi í Bratt-
holti lét „fljúga aftur af öxlinni,“ og
Steini bóndi í Helludal er sóttur
heim, en oft biðu þeir saman „eftir
mjólkurbílnum á Múlamel / með
bakið í vindinn, / börðum okkur og
þögðum. / Í þessu leikriti / voru lang-
ar þagnir.“ Ort er um Úthlíðarkirkju
sem fauk, afdrif Reynistaðarbræðra
á Kili, falleg er stemningin í ljóðinu
þar sem Gísli yrkir um mág sinn,
Greip Sigurðsson heitinn, sem leiddi
landgræðslu á Haukadalsheiði, og
svo er það fegurð íslenska grjótsins
sem hann upphefur og beinir um leið
sjónum að fjallarananum Jarlhett-
um undir Langjökli: „Ekkert eigum
við syðra / eins fagurt og þessa
fjallasýn / sem fylgir manni lífið á
enda.“
Áhugamál Gísla birtast mörg hver
í Ljóðmyndalindum; málaralistin og
bókmenntirnar, listasagan, sagn-
fræði og náttúran. Síðustu ár hafa
verið honum gjöful í sköpuninni og í
þessu einlæga verki slær hann ekk-
ert af.
Orð flæða um myndir
Einar Falur Ingólfsson
BÆKUR
Ljóð og málverk
Eftir Gísla Sigurðsson.
Skrudda, Reykjavík 2007. 112 bls.
Ljóðmyndalindir
Gísli Sigurðsson
VATNSLITAMYNDIRNAR í bók
Bergljótar Arnalds um Gralla gorm
og dýrin í Afríku eru með þeim líf-
legri og fallegri
sem sjást í barna-
bókum. Þrír lista-
menn í Kongó
hafa gert mynd-
irnar, sem ein-
kennast af lífs-
gleði og natni en
aldrei er neinu
ofaukið. Börn frá
þriggja ára og
upp úr ættu að hafa mjög gaman af
þessari bók; bæði af því að skoða
myndirnar og heyra vel skrifað æv-
intýrið um hvernig músin Gralli og
töfrateppið Háfleygur bjarga norn-
inni sinni í frumskógum Afríku.
Saman eru þeir hugrakkir og út-
sjónarsamir en oft hræddir þegar
þeir eru hætt komnir. Í formála seg-
ir Bergljót frá því að hafa skrifað
bókina eftir ferðalag um Afríku. Þar
kynntist hún því vel hvernig dýr og
landsvæði eru í útrýmingarhættu af
manna völdum og fjallar sagan fyrst
og fremst um það. Enginn er óhultur
fyrir gráðugum veiðimönnum sem
fara jafnvel á nornaveiðar ef það
býðst. Bergljót gerir það sama hér
og í fyrri bókum sínum; hún fræðir
börnin af hugsjón, sveipaðri töfrum
þrunginni lífsgleði.
Töfrum
þrungin
lífsgleði
Hrund Ólafsdóttir
BÆKUR
Barnabók
Eftir Bergljótu Arnalds.
Teikningar eftir Baelo, Kasereka og
Shongo. JPV, Reykjavík 2007. 45 bls.
Gralli gormur og dýrin í Afríku
Bergljót Arnalds
Listaháskóli Íslands auglýsir eftir umsóknum um starf
háskólakennara í tvívíðri myndlist við myndlistardeild.
Undir stöðuheitið háskólakennari flokkast fastráðnir
akademískir starfsmenn skólans: lektorar, dósentar og
prófessorar.
Umsækjendur skulu vera starfandi myndlistarmenn á
sviði tvívíðrar myndlistar, nánar tiltekið á sviði málunar,
teikningar og/eða skyldra miðla. Þeir skulu hafa
meistaragráðu eða sambærilega háskólagráðu á sínu
sviði eða jafngilda þekkingu og reynslu. Jafnframt skulu
þeir hafa kennt myndlist á háskólastigi og hafa góða
þekkingu á starfsemi háskóla.
Leitað er að listamanni sem vinnur með miðilinn á
framsækinn hátt, og hefur yfirgripsmikla þekkingu á
straumum og stefnum í samtímamyndlist.
Umóknarfrestur er til mánudagsins 14. janúar 2008.
Nánari upplýsingar er að finna á heimasíðu skólans
Listaháskóli Íslands auglýsir eftir umsóknum um
starf háskólakennara
í tvívíðri myndlist
www.lhi.is