Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1946, Blaðsíða 18

tií hvalveiða. Þau árin náði búrhvalaveiði þeirra
hámarki. Síðan kom frelsisstríðið, Englendingar
tóku hávaðann af skipum þessum traustataki,
eða sökktu þeim.
Eftir að styrjöldinni lauk komu Bandaríkja-
menn sér upp hvalveiðiflota að nýju. Þeir veiddu
búrhvalinn sem áður, en tóku nú einnig að fást
við ýmsar aðrar hvalategundir. Mátti heita, að
þeir leituðu hvala um öll höf heimskautanna á
milli, enda gerðust þeir nú stórvirkari við hval-
veiðar en nokkur þjóð hafði áður verið.
Árið 1842 var hvalveiðifloti Bandaríkjamanna
594 skip, en allar aðrar þjóðir heimsins áttu þá
aðeins 230 hvalveiðiskip samtals. Stærstur mun
flotinn hafa orðið árið 1846, 735 skip. Stærsta
útgerðarborg hvalveiðiskipa var um þessar
mundir New Bedford.
Hin gengdarlausa hvalveiði Bandaríkjamanna
hlaut að hafa örlagarík áhrif á hvalastofninn,
enda rak brátt að því. Þegar líða tók fram um
1840 fór veiðin að tregast ískyggilega, og um
miðja öldina var útgerðin farin að berjast í
bökkum sakir aflaleysis, þrátt fyrir mjög hátt
verð á lýsi. Fækkaði skipunum með hverju ári,
svo að um 1874 voru aðeins gerðir út fáir tug-
ir hvalveiðiskipa. Síðan hafa hvalveiðar Banda-
í'íkjamanna verið í smáum stíl. Þeir gera að vísu
út til þessara veiða enn í dag, en aðeins fáein
skip.
Um og eftir 1860, þegar hvalveiðar Ameríku-
manna stórminnkuðu ár frá ári, og allir sáu að
stefndi í beinan voða, leituðu röskir útgerðar-
menn fyrir sér um allar jarðir, þar sem hugs-
anlegt var að hvals yrði aflað. Fluttu sumir
þeirra bækistöðvar sínar langt frá eigin heim-
kynnum. í þeim hópi var maður, sem örlögin
báru að ströndum íslands.
skipa, að afiinn stórminnkaði með ári hverju
eftir að kom fram yfir miðja öldina (19. öld).
Um 1860 mátti heita að hvalveiðar Bandaríkja-
manna nálguðust þrot, og útgerðin væri á helj-
arþröm. Thomas Roys hafði um skeið unnið að
merkilegrí uppgötvun, sem hann gerði sér vonir
um að breytt gæti aðstöðu allrí við hvalveiðar.
Hann fékkst við það að finna upp hvalabyssu,
sem gæti skotið skutli með viðtengdri eins kon-
ar sprengikúlu (granatharpum). Átti sprengi-
kúlan að springa þegar í hvalinn kæmi, og stytta
lífdaga hans að miklum mun. Hafði Roys fengið
einkaieyfi á þesari uppgötvun sinni, en var ekki
kominn svo langt áleiðis að verulegur árangur
hefði náðst, þegar veiðin mátti heita til þurrðar
gengin í öllum höfum nálægt heimkynnum hans.
Nú var það um þessar mundii’, að Roys fór að
svipast um eftir bækistöðvum einhvers staðar
á hnettinum, þar sem hann gæti reynt uppgötv-
un sína og ef til vill rekið hvalveiðar með ár-
angri. Einhverjar orsakir, sem nú munu ókunn-
ar, beindu huga hans til íslands. Það mun hafa
verið árið 1862 sem Roys sótti um það til dönsku
stjórnarinnar að mega reka hvalveiðar frá ís-
landi. Hefur hann eflaust látið þess getið, hvaða
vonir lægj u til þess, að um arðvænlegan atvinnu-
veg væri að ræða, ef sér tækist að fullkomna
uppgötvun sína. Málaleitan þessari hefur verið
vel tekið, að því er bezt verður séð, en það skil-
yrði þó sett, að Roys gei’ðist danskur ríkisborg-
ari. Gekk hann fúslega að þessu. Þetta sama
ár mun Roys hafa farið hingað til fslands, til
að kynna sér staðhætti og velja aðsetur fyrir
hvalveiðarnar. Þóttu honum Austfirðir liggja
bezt við til veiðanna, og ákvað að gera það-
an út.
Svo segir ein heimild, að þeir hafi verið þrír
Hvalur dreginn á land
hjá hvalveiðistöð.
Thomas Roys.
Thomas Roys er maður nefndur. Hann var
Bandaríkjamaður og átti heima í New York.
Roys gerði út skip til hvalveiða. Kenndi hann
á hinu sama og aðrir útgerðarmenn hvalveiði-
Roys-bræður, sem að útgerðinni stóðu, þótt
Thomas væri jafnan nefndur fyrirliðinn. Vorið
1863 kom hvalaleiðangur þessi til íslands, og er
sá nefndur F. W. Roys, sem fyrir veiðunum stóð.
,,Móðurskip“ leiðangursins hét „Reindeer“, og
3D6
VÍKINBUR