Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1946, Blaðsíða 13

„Þetta ár (1613) byrjuðu spanskir að hafa
sína höndlun og hvalveiði í Steingrímsfirði og
voru í fyrstu meinlitlir".
Það mun mega fullyrða, að spanskir hval-
veiðamenn hafa ekki tekið séi fastar bækistöðv-
ar hér á landi fyrr en þetta ár. Má líklegt telja,
að stjórnarvöldin hefðu ýfst við bólfestu þeirra
ef svo hefði verið. Víst er það að ekki líður á
löngu þar til hefjast hróp og kveinstafir út af
framferði Spánverja, eftir að þeirra getur í
heimildum. Er svo að sjá ,að þeir hafi farið
með gripdeildum nokkrum og gauragangi. Brá
danska stjórnin hart við, og mun hafa ákveðið
að flæma brott hina óvelkomnu gesti, sem tekn-
ir voru að gera sig heimakomna á íslandsmið-
um. Hinn 30. apríl 1615 gaf Kristján konungur
fjórði út bréf um Spánverja, sem kynnu að
vekja óspektir á íslandi eða í hafinu kringum
það, og úrskurðaði þá rétttekna og réttdræpa.
Bréf hans er á þessa leið (í ísl. þýðingu) :
„Vér Kristján IV. o. s. frv... lýsum því
yfir að vér höfum fengið vitneskju um að sein-
asta sumar hafi Baskar og aðrar þjóðir fengizt
við hvalveiðar í hafi voru og krúnunnar við ís-
land, að þeir hafi rænt þegna vora þar í land-
inu, rekið þá frá heimilum sínum og unnið þeim
mikið mein og tjón. Og svo að hægt sé að hrinda
af sér og varna slíku ofríki og ráni, þá höfum
vér af náð vorri leyft og lofað lénsmanni vorum
á hinu fyrrnefnda landi voru, íslandi, og þegn-
um vorum, borgurum þeim, sem verzla í þessu
landi, að þeir megi vinna svig á þessum illvilj-
uðu kumpánum, sem leitast við að ráðast á og
rupla og ræna þegna vora í höfnum vorum og
krúnunnar og á landi voru íslandi, sem áður er
minnst á, að þeir megi taka skip þeirra og leggja
þá að velli með einhverju móti og á hvern hátt,
landi og hinir fyrrnefndu þegnar vorir, sem
sem vera skal. Eftir þessu á hinn fyrrnefndi
lénsmaður vor á hinu fyrrnefnda landi voru, ís-
verzla á þessu landi voru, að haga sér og hegða“.
Ekki leið á löngu þar til íslendingar tóku að
„haga sér og hegða“ samkvæmt konungsbréfi
þessu, og það heldur freklega. Vorið 1615 komu
Spánverjar hingað til lands allfjölmennir, svo
sem verið hafði næstu tvö ár á undan. Þetta var
hafísavor mikið, og er þess getið, að 16 hval-
veiðaskip spönsk hafi legið norður af Horn-
ströndum er ísinn rak á þau. Virðist mega ráða
það af heimildum, að tveir bátar hafi hrakizt
frá hvalveiðiskipunum til Stranda, er á voru
samtals 13 menn. Bátsmenn voru þjakaðir eft-
ir hrakninginn, en fengu verstu viðtökur hjá
íslendingum. Hefur verið búið að æsa landsmenn
upp gegn Spánverjunum. Tóku Strandamenn til
þess miður drengilega bragðs, að fara að mönn-
um þessum, til að drepa þá. Liðsmunur var mik-
ill, 30 gegn 13, en þó fór svo, að Strandamenn
flýðu, og urðu sumir sárir. Munu bátar þessir
VÍKINGUR
síðan hafa legið við Strandir fram eftir sumri,
án þess að frekari skærur yrðu að sinni.
Nálægt miðju sumri komu þrjú hvalveiðaskip
inn á Reykjarfjörð, líklega til að leita að bátum
þeim, sem villzt höfðu frá þeim. Voru þá við-
sjár miklar með Spánverjum og íslendingum,
og hvalveiðimenn létu halda sterkan vörð í öll-
um skipum sínum hverja nótt.
Svo virðist, sem flestir Spánverjanna hafi
kynnt sig vel. Þeir seldu þvesti og rengi fyrir
gjafverð, og hefur það orðið mörgum til bjarg-
ræðis í hallæri því, sem þá var. Nokkrir þeirra
fóru þó með gripdeildir og rændu kindum frá
bændum.
í síðari hluta septembermánaðar, þegar Spán-
verjar voru teknir að búast til heimferðar, og
höfðu fengið góða veiði, gerði útsynningsbyl og
rak hafís á skipin, svo þau brotnuðu. Menn kom-
ust á land við illan leik, slyppir og snauðir, en
þrír drukknuðu.
Spánverjar voru nú nauðlega komnir. Þeir
þóttust hafa fréttir af því, að hafskip lægi í Jök-
ulfjörðum, og lögðu því allt kapp á að komast
norður fyrir Strandir. Komust þeir að Dynjanda
í Jökulfjörðum, en þar var „hafskipið", kolla ein
harla gömul og lítt eða ekki sjófær, Þeir tóku
farkost þennan traustataki, þótt illur væri, og
héldu nú vestur fyrir ísafjarðardjúp Fóru þeir
með ránum, bæði í Súgandafirði og á Ingjalds-
sandi, til að afla sér matfanga. Leið nú skamm-
ur tími þar til skorin var upp herör gegn skip-
brotsmönnum, undir forystu Ara Magnússonar
í Ögri, sýslumanns ísfirðinga, og þeir drepnir
hvar sem til náðist, 13 á Skaga í Dýrafirði, en
18 á Sandeyri og í Æðey í ísafjarðardjúpi. Voru
þær aðfarir allar hinar ógeðslegustu, og eru til
um þær langar og ýtarlegar frásagnir, sem eng-
in ástæða þykir til að rekja hér. — Þeir skip-
brotsmenn, sem sluppu við bana, bjuggu um sig
á Vatneyri við Patreksfjörð, brutu upp verzlun-
arhús Dana og höfðust þar við um veturinn.
Ætlaði Ari sýslumaður í herferð vestur þang-
að, dró að sér hundrað manns til fararinnar, og
lagði af stað. Á leiðinni brast á blindbylur, svo
að Ari sá þann kost vænstan að rjúfa söfnuð-
inn og hverfa heim aftur. Höfðust Spánverjar
við á Vatneyri allt til vors. Segir í einni heim-
ild, að vísu nokkuð ungri, að um vorið hafi Spán-
verjarnir rænt enskri duggu, með allri áhöfn.
Létu þeir í haf á duggu þessari, og spurðist
aldrei til þeirra síðan.
Merkasta heimildin, sem til er um þessa at-
burði, er frásögn Jóns Guðmundssonar lærða.
Hann var um þessar mundir búsettur á Strönd-
um, fylgdist gjörla með málinu öllu, kynntist
hvalveiðimönnum, var jafnvel áhorfandi er skip
þeirra brotnuðu. Frásögn Jóns, sem ber nafnið:
„Sönn frásögn af spanskra skipbrotum hér við
3D1