Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1946, Blaðsíða 6

„Ef hval rekur á land manns, og á hann allan,
en ef skot er í, þá á sá hvalinn hálfan er skot á í,
ef hann kemur til að skera. En svo skal leita
skotsins, sem hann ætti skot í hval á annars
fjöru; en ef hann veit hver á og skal hann gera
orð þeim ef sá er svo nær að komast má tvíveg-
is þangað þann dag er þá er. En skothval skulu
fimm búar virða pundara veginn, en landeigandi
skal skera skotmannshlut til helminga, ef sá
kemur eigi til er skaut“. Síðan eru ákvæði um
það. að sá sem skar hvalinn, skuli eiga fjórðung
skotmannshlutar fyrir erfiði sitt, en greiða hitt
reiðulega af hendi þegar skotmaður réttur hef-
ur sannað mál sitt. Þá koma ströng viðurlög
við því að leyna skoti í hval, og varðar það skóg-
gangi, ef skotmaður vill sækja það mál svo fast.
Hafi skotmaður ekki gefið sig fram, ber land-
eiganda eða hvalskurðarmanni að hafa verðmæti
skotmannshlutar til alþingis og segja þar til
skotsins. Skal hann gera slíkt þrjú sumur. Ef
enginn kemur þá fram, sem sannar eignarrétt
sinn á skotinu, skal skurðarmaður hafa heim
féð og eiga.
Ekki verður það séð af þessuni heimildum,
hvaða hvalategundir það voru, sem'menn veiddu
til foraa. Hins vegar getur Konungsskuggsjá
nokkrurra hvala sérstaklega, sem veiðimenn
sækjast eftir. Þar á meðal eru marsvín eða
hnýðingar. „Forðast þeir veiðimannafund og
verða þó iðulega reknir á land hundruðum sam-
an, og er það mikil fæðsla mönnum, þar sem
þeir verða margir veiddir“. Af öðrum stað i
sama riti sézt það, að fornmenn hafa ekki að-
eins veitt smáhvelina, heldur einnig stórhveli,
eins og t. a. m. reyðarhvali. Lýsing sú, sem hér
fer á eftir, og tekin er úr Konungsskuggsjá, á
efalaust við steypireyði, þótt stærðin sé ýkt,
eins og oftar brennur við um hvalalýsingar
þessa rits. Var það og mjög algengt allt fram á
síðustu tíma, að hvalir væru í ritum sagðir hálfu
stærri og mikilfenglegri en þeir eru. f Konungs-
skuggsjá segir;
„Þá er enn eitt hvalakyn er reyður er kallað,
og er sá allra fiska beztur átum. Hann er hóg-
vær fiskur og ekki hættur við skip, þó að hann
fari nær. En sá fiskur er mikill og langur að
vexti. Svo segja menn, að þann hafi menn mest-
an veiddan, er hann var þrettán tigi álna lang-
ur, það er þrjá tigi álna og eitt hundrað tírætt,
og verður hann oft veiddur af veiðimönnum fvr-
ir hógværi sinnar sakir og spektar, og er hann
betri átum og betur þefaður en nokkur fiskur
annar þeirra sem nú höfum vér um rætt, og er
hann þó vel feitur talinn“.
Þess ber að gæta í sambandi við ofanskráða
frásögn af stærð hins lengsta hvals, sem veidd-
ur hafi verið, að hin forna alin var allmiklu
styttri en alin síðari tíma. Með lengdarhugtak-
inu alin eða öln var miðað við lengdina frá oln-
boga og fram á fingurgóma, en sú lengd er nál.
40 cm. á meðalmanni fullorðnum. Þótt tekið sé
tillit til þessa, og jafnframt reiknað með því,
að nokkuð sé ýktur álnafjöldinn, verður naum-
ast á móti því borið með rökum, að fornmenn
hafi lagt að velli ekki aðeins smáliveli, lieldur
stóra reyðarhvali.
Lítið verður um það sagt, hversu algengt það
var á fyrri tímum að menn stunduðu hvalveið-
ar Þó er líklegt að það hafi jafnan verið tiltölu-
lega fáir menn, sem lögðu fyrir sig þann starfa.
Hvalskyti er sá maður nefndur í Grágás, sem
fæst við að skjóta hval.
Nokkuð er vitað um veiðiaðferðirnar. Áður
hefur verið um það getið, að marsvín voru rek-
in á land, líkt og Færeyingar gera enn í dag.
Hnýsur fiskuðust stundum í selanet, en algeng-
asta veiðiaðferðin, og hin eina sem notuð var við
hina stærai hvali var að skutla þá eða járna, eins
294
VÍKINGUR