Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1946, Blaðsíða 82

bróðir Árna Gíslasonar sýslumanns á Hlíðarenda í
Fljótshlíð, þess mikla og harðsnúna höfðingja.Átti hann
í málaferlum miklum við Magnús prúða. En Magnús,
sem var vitur maður, spáði því, að þrátt fyrir það
þótt þeir Árni ættu í miklum deilum, mundu afkom-
endur þeirra tengjast saman órjúfandi ættar- og vin-
áttuböndum.
Páll Björnsson gekk í Hólaskóla og var þar undir
handleiðslu Þorláks biskups Skúlasonar, dóttursonar
Guðbrandar biskups.
Dáðist Þorlákur biskup mjög að Páli og gáfum hans.
Eftir að Páll hafði útskrifazt úr Hólaskóla með lof-
samlegum vitnisburði, sigldi hann til háskólans í Kaup-
mannahöfn, og lagði þar stund á, auk guðfræðinnar,
latínu, grísku, hebresku og stærðfræði. Hann lærði enn-
fremur kaldeisku og sanskrít og síðast lærði hann
arabisku, og hafði hann lokið við að læra hana rétt
fyrir dauða sinn.
Var Páll svo lærður maður, að enginn Islendingur
stóð hónum á sporði eða var hans jafningi að lærdómi
að öllu samanlögðu, eftir því sem sagnaritarar telja.
Jón Þorkelsson Skálholtsrektor, sem var mjög lærður
maður, telur Pál vera andríkastan ræðuskörung sinnar
samtíðar, að undanskildum Jóni biskupi Vídalín, sem
var náfrændi séra Páls, því þeir voru systkinasynir,
þótt séra Páll væri 45 árum eldri en Jón biskup. Þegar
Þorkell Arngrímsson, móðurbróðir séra Páls og faðir
Jóns biskups Vídalíns var að læra í skóla, var hann
fátækur, því Arngrímur lærði faðir séra Þorkels var
enginn auðmaður, enda enginn búmaður talinn, en átti
fjölda barna. Síðasta barnið fæddist þegar hann var
kominn þétt að áttræðu. Styrkti þá séra Páll þennan
frænda sinn til náms, með því að láta hann fá peninga,
til þess að hann gæti haldið náminu áfram.
Þegar Páll hafði lokið náminu við háskólann í
Kaupmannahöfn eftir 4 ára nám, kom hann hingað til
landsins, og vígði Brynjólfur biskup frændi hans hann
þá til prests í Selárdal árið 1645, og var Páll upp frá
því prestur þar í 61 ár, en prófastur í Barðastrandar-
sýslu var hann í 51 ár. Kona séra Páls var Helga
Halldórsdóttir, dóttir Halldórs lögmanns Ólafssonar.
Var hún systir Margrétar biskupsfrúar, konu Brynjólfs
biskups. Voru þeir frændurnir og svilarnir Brynjólfur
biskup og séra Páll alúðarvinir. Mat Brynjólfur biskup
séra Pál mikið og tillögur hans. Er talið að Brynjólfur
biskup mundi hafa komið með meiri hörku fram við
Daða Halldórsson út af ástamálum þeirra Ragnheiðar
dóttur biskups, en hann gerði þó, ef séra Páll hefði
ekki lagt þar gott til málanna, og heldur mildað málið
Daða í hag.
Árið 1660 veiktist Helga kona séra Páls mjög undar-
lega. Batnaði henni þó von bráðar. En veturinn 1668—
’69 veiktist hún aftur. Var þetta kennt manni, sem
Jón Leifsson hét, og að hann hefði beitt prestsfrúna
galdraglettum, af því hún stóð á móti því, að hann
fengi þjónustustúlku hennar fyrir konu. Ein frúin í
námunda við prestssetrið, á einni kirkjujörð staðarins,
Neðrabæ, var líka svo vel að sér í egypsku spekinni, að
talið var, að hún fleytti syni sínum yfir Selárdalsána
á mjólkurtrogi, þegar áin var talin lítt fær yfirferðar
fyrir vatnavöxtum, og sagði strákur presti frá því,
á hvaða farartæki hann hefði komizt yfir ána, far-
kosturinn hefði verið mjólkurtrogið hennar móður sinnr
ar. En þessi mæðgin voru skagfirzk, svo hér hefir því
skagfirzk en ekki arnfizk tækni verið að verki.
Svo" mikið kvað að þessum undrum, að séra Páll varð
að flýja staðinn ásamt konu sinni og nokkru af heim-
ilisfólkinu, í kot eitt skammt frá staðnum. Byggði hann
Helgu konu sinni hús til að sitja í við foss einn í
Selárdalsá, sem Skarfoss heitir. Sézt tóttarbrot af húsi
þessu ennþá. Fannst Helgu helzt fróun í að sitja við
fossniðinn, því að þá leið henni betur.
Prófastur fékk ýmsa presta þar vestra til að taka
konu sína til bæna, eða biðja fyrir henni. Var það þá
einn helgan dag, er einn andríkur prestur þar vestra
tók prestsfrúna til bæna, að það skeði í Selárdalskirkju
um messutímann hjá séra Páli, að einn nábúi prófasts
hné dauður niður úr sæti sínu í kirkjunni. Var því þá
trúað af sumum, að það hefði verið þessi maður, sem
valdið hefði veikindum prófastsfrúarinnar. Upp frá
þeirri stundu fór frúnni heldur að batna, þótt aldrei
næði hún fullri heilsu.
Séra Páll var hinn bezti kennari. Tók hann marga
pilta til kennslu, meðal þeirra voru þeir bræðurnir,
frændur hans, Jón Vídalín, sem seinna varð biskup
í Skálholti, og Arngrímur bróðir Jóijs, sem síðar varð
kunnur menntamaður. Lærðu þeir bræður hjá prófasti,
latínu, grísku og hebresku, til undirbúnings undir
háskólanámið áður en Jón Vídalín sigldi til háskólans
í Kaupmannahöfn. Einnig er talið áreiðanlegt að Páll
hafi kennt Magnúsi Árnasyni tungumál og stærðfræði.
Var Magnús þessi bráðvel gefinn. Átti hann barn með
Helgu, dótturdóttur séra Páls. Magnús þessi varð síðan
kapteinn í her Dana, en kom svo upp hingað til lands,
og framkvæmdi hér landmælingar. Var hann fyrsti
landmælingamaður hér á landi. Hann drukknaði í lend-
ingu við ey á Breiðafirði.
Eins og þeim, sem lesið hafa æfisögu Jóns biskups
Vídalíns er kunnugt, gekk hann að afloku háskólanámi
í her Dana, og ætlaði sér með því að komast til hárra
metorða. En þar sem móður hans og öllum ættingjum
þótti mjög vafasamt, að það mundi takast, tók hún
það ráð að kaupa Jón son sinn úr herþjónustunni, með
fjárhagslegri hjálp ættingja og vina Jóns. Er talið,
að séra Páll hafi lagt þar drjúgt af mörkum, til þess
að kaupa þennan óvenjulega gáfaða frænda sinn úr
þeirri prísund, sem hann var í, því hann var ekki kom-
inn hærra en að vera óbreyttur hermaður.
Vídalínspostilla hefir verið af öllum talin sú bók,
sem mestan og beztan þáttinn hefir átt í því, að glæða
og viðhalda andlegu trúarlífi þjóðarinnar, þegar undan-
skildir eru Passíusálmar Hallgríms Péturssonar, þess
ógleymanlega, andríka trúarskálds „sem svo vel söng,
að sólin skein í gegnum dauðans göng“. Þessar tvær
bækur — þessi tvö listaverk hinna andríku snillinga,
hafa því verið sannkallaðir hyrningarsteinar kristin-
dómsins hér á landi. En hverjir voru það, sem auk
höfundanna einkum stuðluðu að því, að þessar bækur
— þessi ómetanlega þjóðareign — varð til? Það voru
þeir frændurnir og svilarnir Brynjólfur biskup Sveins-
son í Skálholti og séra Páll Björnsson prófastur í
Selárdal.
Um það hefir oft verið skrifað, að Brynjólfur biskup
Sveinsson leysti Hallgrím Pétursson úr prísund þeirri,
sem hann var í hjá kolasalanum í Kaupmannahöfn,
og setti hann til náms í Frúarskólann. Ef Brynjólfur
biskup hefði ekki reynzt Hallgrími eins vel og hann
370
VÍKIN □ U R