Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1946, Blaðsíða 14

land anno 1615“, geymir ýmsar mjög athyglis-
verðar upplýsingar um það, hvernig Spánverjar
höguðu sér við hvalveiðarnar. Vegna þess iive
ritgerð Jóns lærða er ýtarleg, verður hún ekki
tekin hér upp nema að litlu leyti. En veigamest-
ur og notadrýgstur fyrir hvalveiðasöguna er
upphafskaflinn, og fer hann hér á eftir. Jón
lærði segir svo frá:
„Það bar til á þeim dögum, þá datum skrifað-
ist 1615, að 16 hafskip af spönskum og frönsk-
um komu fyrir Hornstrandir, en 3 af öllum þeim
lögðu til hafna nær miðju sumri, því hafís mein-
aði þeim allt þangað til. Þeir voru útbúnir og
sendir alleinasta fyrir hvalveiði, eftir venju, og
sem höfðu hér tvö ár áður samfleytt komið fyr-
ir lýsisafla. Fyrst komu tvö samlagsskip Þar
voru fyrir þessir kapteinar: Pedro de Argvirre
og Stephan de Tellaria. Nokkrum dögum síðar
lagði inn það stærsta skipið. Þar hét kapteinn
Marteinn de Villa Franca eða Marteinn Frakka-
borg. Þessir allir lögðust fyrst á þeim firði á
sömu höfn, sem heitir Reykjafjörður, er áður
kallaðist Skrímslafjörður, sem næstur er Tré-
kyllisvík í Strandasýslu og liggur iiingað frá til
suðausturs. — Marteinn var þeirra mektugastur
og mest gögn og lið lagði hann til veiðarinnar;
en þó lögðu þeir samlag á sínum lýsisafla, svo
að þar sem Péturs skip hafði tvær lýsispípur
sem og Síephans aðrar tvær, þá hafði Martinus
þar á móti þrjár. Marteinn hafði stýrimann
franskan, sem Pétur pilote hét, mætur maður í
mörgu lagi......Kapteinn Marteinn var jafnan
á bátum sjálfur til hvalveiði, en Pétur pilote
sá um allt heima, sem hann væri sjálfur kapt-
einn, og skrifaði jafnan allan reikning. Luys
hét einn spanskur maður á skipi Péturs, og var
bræðrungur Péturs Argvirre, mjög ríkur maður
og kunni vel latínu. Þessi Luys og þeir frændur
stóðu jafnan fyrir öllum kaupum hvala, sund-
færa þvestis og rengis, eða hverju, sem verzlað
var. Asencis hét einn hinn bezti hvalbátsmaður
með þeim frændum Pétri og Luys; hann veiddi
þrjá rengisfiska, unga hvali, fólkinu til gagns
og seldi með vægu verði, svo að oft tóku þeir
ei meir en 20 álnir fvrir hundraðsvirði af þess-
um rengishvölum, svo að af þvílíkri þeirra gagn-
semi lifir hér nú fátækt fólk og viðhelzt á þess-
um harðindavetri (1614—1615). Ei vissum vér
þessa menn ræna hér né reifa á þessu sumri
til neinna riða, einkum á þessum tveim skipum;
þeir aðrir tveir Martinus bátar, sem hann sjálf-
ur ekki fylgdi, voru þó gagnmestir og óttalegir,
og á nokkrum bæjum tóku þeir sauði þar sem
þeir fengu ekki til kaups, sem og margir af
þeim gera, eða að menn veröa að gera þeim úr-
lausn, svo sem á mjólk, smjöi-sköku eða vettling-
um. Nú veiddu þeir fyrir sjálfa sig 11 stóra
hvali, en svo tókst til, að þeir járnuðu og misstu
aðra 11, og var jafnan þvesti til reiðu, hverjum
sem vildi. En það mislíkaði þeim stórum, ef
menn forsmáðu að koma til þvestskurðar, áður
en þau spilltust, því fáir voru héraðsmenn, og
þar með félausir eftir svoddan felli, en þessir
spanskir vildu heldur nokkuð hafa en alls ekk-
ert, og ekki væri utan ein smjörskaka lítil, einir
vettlingar, leggjabönd, hundur eða köttur. Fyr-
ir sérhvert þetta fékk maður þvesti upp á sinn
hest eða bát, hvort sem hann hafði. Sumir þorðu
ekki til þeirra að fara, vegna bréfa og skipana
yfirvaldsins, Ara Magnússonai', hvers bréf enn-
þá til sýnis eru; sumir forðuðust það ekki. En
hver þar hafði einn sauð til sölu, nokkuð meira
af einu eða öðru, mátti stóran ávinning hafa,
sem sönn raun bar vitni.
Aldrei neinu sinni á þessu sumi'i kom ég á
þeirra skip utan það minnsta, sem var það áð-
urnefnda Péturs Argvirre, hvern allir máttu
prísa, og svo var hans skipsfólk meinlítið, Hann
hafði og annan franskan pilote, Andreas að
nafni, líka fínan mann. Stefán kapteinn, hans
302
VÍKIN □ U R