Náttúrufræðingurinn - 1995, Blaðsíða 16

Fréttir
Bögcull fylgir skammrifi
Verulegur skortur er á líffærum til
ígræðslu. Sögur ganga um fátæklinga sem
selji parta af líkama sínum ríkum þurfa-
lingum líffæra. Að mati sérfræðings í
Kaliforníu myndi líffæraflutningum í
Bandaríkjunum fjölga í hundrað þúsund á
ári, sem er meira en fjórföldun frá því sem
nú er, ef framboð á líffærum til flutnings
setti fjölda aðgerða ekki takmörk.
Ein skýring á þessari þörf er sífellt betri
tækni til að bæla ónæmisviðbrögð líffæris-
þega. Aður reyndu menn til dæmis ekki að
græða líkamshluta í aldraða menn eða
sykursjúka en nú tekst það. Við þetta bæt-
ist að hvað sem allri tækni líður, og hversu
líkir sem gjafi og þegi líffærisins eru,
hafnar líkaminn yfirleitt framandi líffæri
eftir nokkur ár svo þess eru dæmi að sami
maður þurfi tvisvar ígræðslu eða jafnvel
þrisvar.
Onæmiskerfið ver líkamann smiti með
því að eyða því sem honum er framandi.
Líffærisþegi þarfnast því lyfja til að koma
í veg fyrir að aðskotalíkamspartinum sé
hafnað. En hér þarf að þræða milli skers og
báru. Of lítið af lyfjum leiðir til þess að líf-
færinu er hafnað en of stórir skammtar
gera lfkamann ófæran um að verjast smit-
sjúkdómum.
Það kann að virðast lausn á vanda sjúk-
linga að græða í þá líffæri úr dýrum (xeno-
transplantation). Hætt er við að það yrði
skammgóður vermir, þar sem líklegra er
að mannslíkaminn hafni slíkum pörtum en
ígræðslu úr eigin tegund. Menn hafa samt
látið sér detta í hug að nota líffæri úr öpum
- nánar tiltekið bavíönum - sem skamm-
tímalausn til að halda sjúklingi lifandi
meðan leitað er að fýsilegum líkamsparti
úr manni.
Nýlega voru frumur úr beinmerg
bavíana fluttar í alnæmissjúkling. Aparnir
virðast ekki taka þessa veiki og hug-
myndin er að ónæmisfrumur myndaðar í
bavíanabeinmerg yfirtaki hlutverk bækl-
aðs ónæmiskerfis sjúklingsins.
Margir læknar og líffræðingar horfa
fram á þessa þróun með skelfingu. Margir
skæðustu sjúkdómarnir sem á mannkynið
herja eru taldir upprunnir í dýrum, þar sem
sýklarnir valda litlum eða engum skaða. í
bavíönum er fjöldi af veirum sem óvíst er
hversu meinlausar yrðu í líkömum manna.
Retróveirur eru hluti af litningum allra
dýra og erfast með þeim frá foreldrum til
afkvæma án þess að valda tjóni. En ef þær
komast í vefi annarrar tegundar eiga þær
til að slíta sig lausar og valda sjúkdómum.
mv-veiran, sem veldur alnæmi eða eyðni í
mönnum, er einmitt af þessari gerð og er
talið að hún hafi á einhvern hátt borist úr
öpurn í menn í Afríku. Nýleg tilgáta um
uppruna alnæmis er að Hiv-veiran hafi
þróast úr retróveiru er barst í menn með
lömunarveikibóluefni sem unnið var úr
öpum. Tekið skal fram að fáir ónæmis-
fræðingar aðhyllast þessa skýringu.
Samkvæmt þessu gætu menn átt eftir að
kalla yfir sig áður óþekkta faraldra með
ígræddum líkamspörtum úr öðrum tegund-
um. Þótt hjartað eða nýrað úr bavíananum
væri fljótlega fjarlægt úr líffærisþeganum
eftir að hentugur mannspartur fyndist yrðu
veirurnar eftir.
í stað bavíana hugsa menn stundum um
svín sem líffæragjafa. Þar sem þau eru
fjarskyldari okkur en aparnir eru minni
líkur á að veirur úr þeim smiti menn eftir
ígræðslu. Og hægt er að minnka áhættuna
- en aldrei útiloka hana með öllu - með
því að losa alisvín við alla þekkta sjúk-
dóma. Það væri nær ógerlegt eða að
minnsta kosti afar seinlegt þegar apar eiga
í hlut, meðal annars af því að þeir tímgast
svo hægt.
Á móti kemur - einmitl af því hve svínin
eru fjarskyld okkur - að erfiðara verður að
véla ónæmiskerfi manns til að þekkjast
svínsvefi en apavefi.
The Economist, 337/7937, 21. okt. 1995.
Örnólfur Thorlacius tók saman.
126