Náttúrufræðingurinn - 1969, Qupperneq 56

98
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
greiningu á 3 fyrrgreindum sýnum úr áfoksjarðveginum. Hann
skipti glerinnihaldi þeirra niður í 3 flokka eftir ljósbroti þess. Tvo
þessara flokka (glass, type A, og glass, type B) taldi hann vera eld-
fjallaösku, en þeir voru um 70% sýnanna úr Rangárvallasýslu og
35% sýnisins úr Eyjafirði. Þriðja flokkinn (glass, type C), sem
reyndist 5% sýnanna úr Rangárvallasýslu og 50% sýnisins úr Eyja-
firði, taldi Tu vera tilkominn við móbergsveðrun („physical weath-
ering of palagonite rocks“). Þriðja flokkinn telur Tu vera svipað-
an af magni í báðum tilfellum, en þykkt áfoksjarðvegsins er miklu
meiri í Rangárvallasýslu iieldur en í Eyjafirði. Þessar tilvitnanir
ásamt ýmsum fleiri (R. Sveinsson 1953, B. Jóhannesson 1960) bera
það með sér, að það hefur verið ríkjandi skoðun hér á landi, að
móbergsveðrunin hafi átt drýgstan þátt í uppbyggingu áfoksins, þó
að það sé einnig viðurkennt, að jökul vatnaset, jökulruðningur,
sjávarset og eldfjallaaska eigi þar hlut að máli, og það síðastnefnda
sérstaklega umhverfis eldijöllin. Vafalaust eiga allir þessir þættir
einhvern þátt í áfokinu, en ég get þó ekki alveg fallizt á framan-
greindar skoðanir, og skulu hér tilfærðar nokkrar ástæður fyrir því.
Það fer ekki milli mála, þegar ferðast er um miðhálendi íslands,
að mestur hluti þess er ýmist þakinn jökulruðningi, jökulvatnaseti
og vikrum, en nakinn berggrunnur eða bergskriður er aðeins lítill
hluti þess. Móbergið er aðeins mjög takmarkaður hluti þessa bergs,
og þar að auki er móbergið víða klístrað jökulruðningi. Það verð-
ur því að teljast harla ósennilegt að eigna beinni móbergsveðrun
jafn mikinn hluta áfoksins og gert hefur verið. Sérstaklega ef það
er haft í liuga, að þau móbergssvæði, sem opin liggja við veðrun,
eru aðeins brot af stærð þeirra svæða, sem áfoksjarðvegurinn hefur
safnazt á. Það verður því einnig að teljast harla ósennileg skýring
hjá Hsin Yuan Tu (1960), að svo mikill hluti af bergglerinu í áfok-
inu sé tilkominn við móbergsveðrun. Hitt er líklegra, að þar sé
einnig um eldfjallaösku að ræða. Jökulruðningurinn og jökulvatna-
setið á móbergssvæðunum inniheldur vissulega mikið magn af
muldu móbergi ásamt eldfjallaösku, en hvarvetna á móbergssvæð-
unurn og í móberginu sjálfu er meira og minna af kristölluðu
bergi, og þar af leiðandi innihalda jökulmyndanirnar það einnig.
Framanskráðar bergfræðilegar athuganir sýna aftur á móti, að mjög
lítill hluti kornanna í áfoksjarðveginum innihalda nokkra kristalla,
varla nema 5—10% þeirra, og alls enga leirkristalla. Af þessum