Náttúrufræðingurinn - 1969, Side 58

100
NÁTTÚRUFRÆÐING U RI N N
tiltölulega lítill hluti þeirra hefði slípazt verulega af vindsvörfun.
Af þessu má því draga eftirfarandi ályktun: Meginhluti gosösk-
unnar hefur fokið tiltölulega fljótt inn á gróið land, nerna þá ef
til vill grófasti hluti vikursins, sem hefur þurft að molna eitthvað
niður. Jafnframt því, sem stöðugt hefur blásið af ógrónum svæð-
um yfir á gróðurlendið, hefur að öllum líkindum alltaf átt sér slað
jarðvegsroj á vissum stöðum, eins og síðar verður vikið að. Fok-
efnin frá vindrofinu hafa því einnig stöðugt fokið inn á gróður-
lendið til að auka þar enn á magn áfoksins.
Hin veika uppbygging áfoksjarðvegsins
Björn Jóhannesson (1960) leggltr mikla áherzlu á, live innri gerð
áfoksjarðvegsins sé ákaflega veikbyggð, og hann tilfærir tvær megin-
ástæður fyrir því. I fyrsta lagi er samloðun hans mjög lítil vegna
þess, hve lítið hann inniheldur af leirkornum, og í öðru lagi er
rotnun hinna lífrænu leifa mjög hæg, svo að hún lijálpar lítið til
við jarðvegsuppbygginguna. Við þetta má bæta, að kornastærðar-
samsetning áfoksins liggur mjög einhliða í þeim stærðarflokkum,
sem minnst viðnám hafa gegn roföflunum, vatni og vindi, en það
er mjög mikilvægt atriði með tilliti til jarðvegseyðingarinnar.
Kornastærðin um 0,2 mm í þvermál hefur minnst viðnám gegn
vatnsrofi, en viðnámið vex mjög ört bæði með vaxandi og minnk-
andi kornastærð (Hjulström 1935). Kornastærðin 0,06—0,2 mm í
þvermál hefur langminnst viðnám gegn vindrofi, en viðnámið vex
ört bæði með vaxandi og minnkandi kornastærð (Bagnold 1941).
Kornastærðarsamsetning áfoksjarðvegsins gerir hann því mjög veik-
byggðan, sérstaklega grófari hluta hans, þar sem hokkuð meiri sam-
loðunarkrafta gætir í fínni sýnunum (tafla III). Þess vegna er það
algengt, að efstu og grófustu lög áfoksjarðvegsins verða fyrst vind-
rofinu að bráð, en eldri og fínni áfokslögin verða eftir og nefnast
þá moldir. Það er jró ekki kornastærðin ein, sem jrví veldur, Jrví
að bæði pökkunin og jarðrakinn hafa jrar sín áhrif. Hárpípukraftur
jarðvegsins minnkar ört með vaxandi kornastærð, svo að grófum
jarðvegi hættir mun meira við að ofjrorna (Beskow 1929). Vind-
rofið virðist ekki vinna verulega á samloðun áfoksins, meðan Jrað
heldur rakanum í sér, en fínni hluti jjess geymir rakann vel á með-
an Jrað er vel pakkað. Moldirnar þorna aftur á móti mjög fljótt