Samvinnan - 01.03.1928, Side 61

SAMVINNAN
55
lækkuðu. Þeir kröfðust þess, að yfirvöldin létu málið til
sín taka og bættu launkjörin, samkvæmt gömlum laga-
heimildum. Óeirðir urðu meðal verkamanna og verkföllin
hófust. Iðjuhöldarnir séu sér nú leik á borði, að brjóta á
bak aftur alla mótspymu, og leituðu til þingsins. Þeir létu
sér ekki nægja að fá úr gildi numin öll gömul fyrirmæli,
er heimiluðu yfirvöldunum að skerast í launamálið, held-
ur vildu þeir einnig, í eitt skifti fyrir öll, banna öll verka-
lýðssamtök. Þeim hepnaðist hvorttveggja. Þingið bannaði
verklýðsfélögin 1799, og þung refsing var lögð við, ef út
ar var brugðið. Það stóð til 1824. Verkalýðurinn var
um tugi ára ofurseldur fégirnd iðjuhöldanna og dutlung-
um hinnar frjálsu samkepni. Samningafrelsið, eins og það
var skilið, notuðu iðjuhöldarnir óspart til að lækka launin
og lengja vinnutímann. Samtakalausir og sundraðir biðu
verkamenn jafnan lægra hlut fyrir atvinnurekendum. Þeir
börðust sín á milli um vinnuna frammi fyrir vinnuveit-
endum, og hver bauð niður fyrir annan. Verkamenn urðu
að ganga að þeim kostum, sem þeim voru settir, því að
sárustu þarfir þeirra og fjölskyldnanna þoldu enga bið.
Hagsmunir verkalýðsins átti fonnælendur fáa. Ríkisvald-
ið og hinar ráðandi stéttir voru gagnsýrðar af samkepnis-
stefnunni. Þjóðmegunarfræðin nýja var í flestum atrið-
um í samræmi við stéttarhagsmuni atvinnurekenda og
hvíldi í mörgum greinum á röngum forsendum (sbr. launa-
kenningu þessarar stefnu). Afleiðingin varð örbirgð og
eymd á meðal verkalýðsins, er vart á sinn líka í sögunni.
hnignun heimilislífsins, andleg og líkamleg hnignun, sjúk-
dómar, úrkynjun og spilling.
Til iðnaðarbæjanna þyrptust menn hvaðanæfa að.
Sveitamenn, vegna hnignunar landbúnaðarins, iðnaðar-
menn, er ekki gátu kept við stóriðjuna, og atvinnulausir
menn af öllum stéttum.
Þótt verkamenn hefðu notið þeirrar vinnu, sem stór-
iðjan hafði að bjóða, gat varla verið um sæmileg launa-
kjör að ræða fyrir þá, sökum samtakaleysis þeirra og