Tímarit kaupfjelaganna - 01.01.1896, Síða 39

33
verslun, því skipulagslausir einstaklingarnir sæu ekki og
vissu ekki, hvað nauðsynlegt eða hyggilegt væri að fram-
leiða af hverju einu, og ekki heldur sæu þeir eða vissu,
hvar bestur markaður, eða mest þörf væri fyrir hverja
framleiðslu, eða hvernig henni yrði greiðast og kostnaðar-
minnst komið þangað. Þeir stungu því upp á, að land-
stjórnunum væri falið að rannsaka þetta, og hafa yíirum-
sjón með allri framleiðslu og viðskiftum landa og þjóða á
milli, svo trygging fengist fyrir því, að einstaklingarnir
framleiddu ekkert að óþörfu, sem þeim svo yrði lítið eða
ekkert verð úr. Þetta var nú — eins og kunnugt er —
álitin fjarstæða, og óheyrilegt haft á einstaklingsfrelsinu.
En nú er svo komið, að auðséð er, að alt viðskiftalífið
hneigist að þessari stcfnu, hvort sem nú sósíalistar eiga
þar nokkurn þátt í eða ekki.
í Ameríku hafa á síðustu árum útbreiðst mjög félög
þau, sem þar eru kölluð „trusts“. Þau eru þannig undir-
komin, að stærri framleiðendur einhvers varnings — svo
sem verksmiðjueigendur — gengu í félag og settu sér sam-
bandsstjórn með opinberum skrifstofum, er rannsakaði
markaðinn og setti reglur um framleiðsluna, sem allir
hlutaðeigendur urðu að hlýða, bæði með tilliti til þess, hve
mikið var framleitt, og hvernig varningurinn væri lagað-
ur þ. e. væri best við hæfi kaupenda. Þessi yfirstjórn var
svo miililiður miili framleiðenda og kaupenda og kom að
öllu í stað kaupmanna, agenta, umboðsmanna og spekul-
anta, sem allir til samans rugluðu viðskiftunum með inn-
byrðis samkeppni, og eyddu til þess stórfé, svo að eins
lítill hluti söluverðsins lenti hjá framleiðandanum og verk-
mönnum hans. Það kom brátt í ljós, að þær atvinnu-
greinar, sem þetta skipulag komst á, blómguðust og fengu
áður óþekkta festu og vissu fyrir hæfilegum arði af fram-
leiðslunni, og þess vegna útbreiddist þessi félagsskapur á
skömmum tíma um öll Bandafylkin. Þó náði hann eigi
fyrst um sinn til annara en hinna stærri iðnaðargreina,
Tímarit kaupfjelaganna I. 1896.
‘ó