Tímarit kaupfjelaganna - 01.01.1896, Blaðsíða 55

49
misheppnast, eða orðið heíir þoim til vanþrifa, en sæk.jast
eftir því, sem þeim heflr veitt mestan þroska, og best og
göfugast er í fari þeirra.
Nú sjá menn altaf betur og betur, og viðurkenna það,
að einmitt undir skipulagi þjóðfélaganna er sæld þeirra
eða ófarsæld að miklu leyti komin. Flesta gleði og lífs-
nautn, flest böl og meinsemdir mannlífsins má rekja til
skipulagsins; þar hefir það rætur sínar og orsakir. Þcss
vegna hugsa nú hinir bestu menn heimsins mest um skipu-
lagið og umbætur á því. Um það er ritaður ótölulegur
fjöldi bóka á hverju ári, ekki einungis af stjórnfræðingum
og hagfræðingum, heldur og af heimspekingum, skáldum
og alskonar mentamönnum. Jafnvel prestar og biskupar
taka þátt í þeim umræðum. Menn krefjast réttlátara skipu-
lags en þess, sem nú er, siðferðislegra skipulags, sem sam-
svari og fullnægi þeim siðferðisþroska, sem mannsandinn
hefir náð. Til þessarar hreyfingar eiga allir umbótaflokk-
ar rót sína að rekja, hvort sem þeir heita anarkistar, ní-
hilistar, sósíalistar, verkmannafélög, sanmnnufélög, eða jafn-
vel trúarfélög. Öll þessi mikla mannlífshreyfing er siðferð-
islegs eðlis; hún er tilraun tiTað hefja mannlífið á hærra og
fegra stig, og á því alt annað skilið, en það háð og fyr-
irlitningu, sem svo margir gamalvísir sjálfbyrgingar sýna
öllu því, er heimfærst getur til þessarar hreyfingar.
Hjá þeim þjóðum, sem stæstar eru, sem elst og marg-
brotnast skipulag hafa, er erviðast að koma uinbótum á.
Þar þarf mest að rífa niður, og mest að byggja í þess stað.
Þær þjóðir, sem elsta og rótgrónasta menningu hafa, eru
því í mestum vanda staddar, þeim er óhægast að snúa við,
þótt þær sjái nú, að skipulagi þeirra sé ábótavant, og að
afleiðingar þess hafl orðið aðrar og verri en þær höfðu
vænst, enda sporna allir þeir gegn breytingunum, sem
njóta verndunar hins gamla skipulags, og það eru þeir,
sem mest hafa völdin.
Yér þar á móti stöndum miklu nær náttúrunni, vér
höfum varla stigið fyrsta sporið á menningarbrautinni. Hjá
Tímarit kaupfjelagauna. I. 1896. 4