Samvinnan - 01.04.1968, Page 13

sál, skipti sér aldrei af nöldrurum, en
flutti boð milli herflokka sem voru í eld-
línunni, var hœkkaður í tign (varð
korpóral) og sæmdur járnkrossinum
(fyrstu gráðu) 1918. Rétt fyrir vopnahléð
í nóvember 1918 var hann blindaður um
stundarsakir af brezkri gasárás nálægt
Ypres, og þegar Þjóðverjar gáfust upp
var hann staddur á sjúkrahúsi í Stettin,
yfirkominn af niðurlægingu þjóðar sinn-
ar. Þegar hann var laus úr herþjónustu
var hann atvinnulaus og ranglaði aftur
til Miinchenar, og aldrei hafði honum
verið fjær skapi að leita sér að fastri
atvinnu. f hinni pólitísku deiglu höfuð-
borgar Bæjaralands fann hann loks lífs-
hlutverk sitt. Það var ömurlegur dagur í
sögu Evrópu þegar hann afréð að gerast
atvinnust j órnmálamaður.
Árið 1918 hafði sigrað Þýzkaland rekið
keisarann frá völdum og komið á lýð-
veldi, Weimar-lýðveldinu, sem sam-
þykkti Versala-sáttmálann með tregðu
og kom á fót lýðræðislegum stofnunum.
Frá upphafi átti lýðveldið við ótrúleg
vandkvæði að stríða: hálfsveltandi
þegna, alvarlegar drepsóttir, hemám
bandamanna, verkföll, uppþot, og um-
fram allt látlausar tilraunir hægri öfga-
manna og kommúnista til að koma lýð-
veldinu fyrir kattarnef. Lenín hafði
ævinlega gengið útfrá því sem vísu, að
öreigabylting Þýzkalands kæmi fast á
hæla rússnesku byltingunni. Þó það yrði
að vísu ekki, munaði mjóu að öreigabylt-
ingin tækist; og í Bæjaralandi, þar sem
Hitler var staddur, var raunverulega
kommúnistalýðveldi í heilan mánuð. En
þegar til kastanna kom reyndust hættu-
legustu fjendur Weimar-lýðveldisins
ekki vera kommúnistar, heldur þau
íhaldssömu og hernaðarlega sinnuðu öfl
sem gátu ekki sætt sig við ósigurinn og
Versala-sáttmálann, en hann kvað á um
mjög verulega takmörkun heraflans og
þungar skaðabótagreiðslur. Árið 1920 var
gerð tilraun til að steypa stjórn jafn-
aðarmanna í Berlín, en hún mistókst,
þar sem afturámóti samskonar tilraun í
Munchen heppnaðist, og var þar sett á
laggirnar hægristjórn sem útilokaði
jafnaðarmenn og kommúnista. (Hér
verður að hafa í huga, að í Þýzkalandi
einsog í Bandaríkjunum hafa hin ein-
stöku sambandsfylki eigin þlng og
stjórnir). Þannig varð Múnchen mjög
ákjósanlegur jarðvegur fyrir hugmyndir
og markmið Hitlers. f borginni úði og
grúði af pólitíkusum úr hernum, einsog
t. d. von Epp og Röhm, og af einkennis-
klæddum þjóðernissinnahópum og frí-
liðasveitum, sem gegndu svipuðu hlut-
verki og svartstakkar Mussolinis á ftalíu.
Pólitísk morð voru framin einsog á ítalíu,
og meðal fórnarlamba „föðurlandsvin-
anna“ voru Erzberger, sem hafði undir-
ritað friðarsamningana, og Rathenau
utanríkisráðherra Þýzkalands frá 1922,
sósíalisti og gyðingur. í Múnchen eða þar
í grennd var einnig Ludendorff, yfirmað-
ur þýzka hersins á stríðsárunum, harður
og einstrengingslegur maður sem leit á
herinn einsog guð, en taldi Weimar-lýð-
veldið vera guðlast. Ennfremur má nefna
menn einsog Göring, flughetju úr stríð-
inu, Hess, ofstækisfullan stúdent og fyrr-
um ílugmann, treggreindan en hunds-
lega tryggan yfirboðurum sínum, og
Rosenberg, misheppnaðan arkítekt sem
sauð saman hátíðlegar og fjarstæðar
kenningar um yfirburði þýzka kynstofns-
ins. Það var meðal slíkra manna sem
Hitler fékk stuðning þegar hann gekk í
hinn fámenna Þjóðernisjafnaðarmanna-
flokk (nazistaflokk) 1919—1920, þar sem
hann tók brátt við forustunni. í flokkn-
um voru einungis nokkrir tugir manna,
síðar nokkur hundruð, þegar hann kom
saman í bjórkjöllurunum í Múnchen.
Brátt bættust í hópinn uppgjafaher-
menn í fríliðasveitunum, hvattir til þess
af Röhm majóri og von Epp hershöfð-
ingja. Þegar fríliðasveitirnar voru leyst-
ar upp að boði ríkisstjórnarinnar 1921,
reyndist flokknum auðvelt að breyta
þeim í íþrótta- og fimleikadeild flokks-
ins, sem brátt var nefnd Stormsveitin
(Sturmabteilung eða S.A.). Þaðan komu
hinir upphaflegu stormsveitarmenn sem
slógust við kommúnista og stunduðu
hermdarverk. Þeim fjölgaði svo ört, að
þegar árið 1922 gátu átta hundruð þeirra
boðið lögreglunni í Coburg byrgin á póli-
tískum fundi. Hakakrossinn var þá þeg-
ar orðinn tákn þeirra og einkennismerki.
Á þessu ári sagði Hitler m. a.: „Marxistar
kenndu — Viljirðu ekki vera bróðir minn,
mölva ég á þér hauskúpuna. Kjörorð okk-
ar verður — Viljirðu ekki vera Þjóðverji,
mölva ég á þér hauskúpuna." Brátt varð
Ijóst, að jafnaðarmanna-liðurinn í
flokksheitinu var hlægilegur, og þeir
jafnaðarmenn sem gengið höfðu í flokk-
inn yfirgáfu hann. Meginmarkmið hans
urðu útrýming Weimar-lýðveldisins,
hefnd gegn „svikurunum" frá 1918 og
umfram allt hefnd gegn gyðingum,
ógilding Versala-sáttmálans, og endur-
vakning voldugs og sameinaðs Þýzka-
lands. Hann fyrirleit þingræði og lýð-
ræði, stuðlaði að tilbeiðslu á ofbeldi og
stefndi að fullum og takmarkalausum
völdum. Páir menn utan Bæjaralands
höfðu hugmynd um flokkinn eða illa sið-
aðan lýðskrumarann sem stýrði honum,
skrítna ofstækismanninn í luralega regn-
frakkanum, með hárlokkinn framá enn-
ið og augnaráð brjálaðs manns.
Tveir tengdir atburðir stuðluðu að
gengi Hitlers: hernám Frakka á Ruhr-
héruðunum og hrun þýzka gjaldmiðils-
ins. Hvorttveggja átti rætur sínar í
Versala-sáttmálanum, en hann svipti
Þýzkaland nýlendum sínum og evrópsk-
um landsvæðum með sjö milljón íbúum,
minnkaði her og flota niðrí sama og ekki
neitt, gerði Rínarlönd hlutlaus, knúði
Þjóðverja til að játa sök sína á styrjöld-
inni og skuldbatt þá til að greiða veru-
legar stríðsskaðabætur í reiðu fé og vör-
um. Nefndin sem átti að ákveða upphæð
skaðabótanna varð ósammála, enda lýstu
Þjóðverjar því yfir að hið örsnauða ríki
gæti ekki greitt skaðabætur. Af þeim
sökum sendu Frakkar herafla til Ruhr-
héraðanna, gagnstætt ráðum Breta, það-
an sem fjórir-fimmtu hlutar allrar kola-,
járn- og stálframleiðslu Þjóðverja komu.
Þýzka markið hafði verið einn fjórði til
einn fimmti úr dollar fyrir stríðið, en
1921 var hlutfallið orðið 100 mörk á móti
dollar og ári síðar 400 mörk á mótl doll-
ar. Innrás Frakka í Ruhr-héruðin, sem
vakti gremju og hatur um gervallt Þýzka-
land og ýtti undir verkföll, skemmdar-
verk, uppþot eða óvirka andstöðu, flýtti
mjög fyrir efnahagslegu hruni Þýzka-
lands. í nóvember 1923 var verðgildi doll-
arans komið uppí 2.500.000.000 mörk.
Áhrifin af öllu þessu voru misjöfn. Hin-
ir auðugu landeigendur voru tiltölulega
óskaddaðir og ýmsir stórgróssérar og
spákaupmenn græddu jafnvel á ástand-
inu — en mikill meirihluti þjóðarinnar,
og umfram allt efnað millistéttafólk
sem lagt hafði fé á vexti, varð fyrir
gífurlegum skaða. Atvinnuleysi, gjald-
þrot, umkomuleysi urðu algild regla, og
þeir sem harðast urðu úti voru hinir
ráðsettu og gætnu góðborgarar. Sparifé
heillar starfsævi gufaði upp á nokkrum
mánuðum. Það var þessi hóflausa verð-
bólga ásamt gremjunni í garð Frakka sem
vökvaði jarðveginn fyrir nazismann.
Lægri miðstéttirnar höfðu misst alla trú
á leiðtogum sínum, og Hitler „gat leikið
einsog snillingur á nótnaborð hjartnanna
hjá lægri miðstéttunum," einsog banka-
maðurinn Hjalmar Schacht komst að orði,
en hann reisti við gengi marksins eftir
1924. Einhverjum varð að kenna um ólán
þýzku þjóðarinnar — auðvitað Frökkum
og alþjóðlegum fjármálamönnum, en
hverjum síðan? Gyðingum, æpti Hitler,
„nóvember-glæpamönnunum" sem höfðu
undirritað friðarsamningana, stjórn-
málamönnunum sem höfðu „stungið
Þýzkaland í bakið“ áður en það var sigrað
á vígvellinum, friðarsinnunum og hinum
skítugu marxistum. Sjúklegur hugmynda-
heimurinn, sem Hitler hafði gert sér í
göturæsunum í Vín og Múnchen, var að
fá áþreifanlegt form, svo ótrúlegt sem
það var, og algáðir þýzkir smákaupmenn
og húsmæður voru farin að taka Hitler
alvarlega.
Honum tókst jafnvel að gera sér mat
úr fyrstu meiriháttar óförunum. Þegar
tilraun til valdatöku nazista í Múnchen
fór útum þúfur 1923, vakti hann á sér
athygli alþjóðar við réttarhöldin þar sem
hann og fleiri voru sakaðir um landráð.
Rétturinn leyfði honum að halda skamm-
arlegar áróðursræður í sakamannastí-
unni — „það er ekki til neitt sem heitir
landráð gegn svikurunum frá 1918“ —
og gefa mælgi sinni lausan tauminn,
nema þegar lófatakið frá áheyrenda-
bekkjunum varð of magnað. Hann var
loks dæmdur í fimm ára fangelsi, en ein-
ungis látinn afplána níu mánuði í þægi-
legu húsnæði, þar sem hann fékk góðan
mat og var umkringdur bókum, blómum
og gestum. Hann fitnaði meðan hann
sat inni og varði tímanum til að semja
sjálfsævisögu sína (hann var 35 ára),
sem hann nefndi Mein Kampf (Barátta
mín). Þar blandast saman sundurlaus
frásögn og hálfmeltar, loftkenndar hug-
myndir.
Á fimm ára skeiðinu 1924—28 jafnaði
Þýzkaland sig furðanlega eftir ógæfuna
1918—23, þannig að gengi nazista varð
minna en áður. Jafnvægi komst á verð-
lag, laun hækkuðu um 10 til 20%, fram-
13