Samvinnan - 01.04.1968, Qupperneq 27

riti um félagsfræði, The British
Journal of Sociology.
Jónasardeild bókasafns Bif-
rastar hefur vaxið ár frá ári
síðan. Þegar þetta er ritað, í
marz 1968, er eintakafjöldi bóka
og rita um 600. Það hefur bæði
örvað forráðamenn safnsins,
sem og aukið bókafjöldann í
félagsfræðideildinni, að eldri
nemendur Samvinnuskólans
hafa veitt henni sérstaka at-
hygli. En áhuginn hefur líka
birzt í athöfnum. Er skemmst
að minnast bókagjafar nem-
enda, sem brautskráðust vorið
1947. Þeir gáfu til Jónasar-
deildarinnar síðastliðið vor tvö
ritsöfn, hvort tveggja alfræði-
orðabækur um félagsfræði.
Annað ritsafnið er enskt og
nefnist Encyclopaedia of Social
Sciences, alfræðirit um þjóð-
félagsvísindi og er 15 bindi.
Hitt er þýzkt og ber heitið
Handwörterbuch der Sozial-
Wissenschaften, orðabók þjóð-
félagsvísinda og er 12 bindi,
mikil að vöxtum.
Ef til vill er sá dagur skammt
undan, þegar nýr þáttur hefst
í starfseminni að Bifröst, þátt-
ur vísindastarfsemi í völund-
arhúsi félagsfræðinnar.
Guðmundur Sveinsson
Bifröst
DR. FINNBOGI
GUÐMUNDSSON:
FRÁ LANDSBOKASAFNI
ISLANDS
Landsbókasafn íslands
minnist á þessu ári 150 ára af-
mælis síns. Saga safnsins er,
svo sem vænta má, samofin
sögu þjóðarinnar á þessu
skeiði. Það er eitt hinna fyrstu
tákna um framsókn íslendinga
á öndverðri 19. öld, og þar gæt-
ir jafnframt vaknandi skiln-
ings Dana á þörfum þjóðar-
innar, því að aðalhvatamaður
að stofnun safnsins og bezti
stuðningsmaður þess fyrstu
áratugina var Daninn Carl
Christian Rafn.
Þótt endanleg ákvörðun um
stofnun Stiftisbókasafnsins,
eins og það hét í öndverðu,
væri tekin 28. ágúst 1818 og ald-
ur þess sé miðaður við hana,
gat það ekki raunverulega
gegnt hlutverki sínu fyrr en
síðla árs 1825, er það fékk loks
inni með bækur sínar á dóm-
kirkjuloftinu.
Geir biskup Vídalín hafði
þegar haustið 1818 í fjarveru
Castenschiolds stiftamtmanns
skrifað Kancellíinu danska „og
beiðzt af því samþykkis og
nauðsynlegs peningastyrks til
að hentugur karmur yrði til-
búinn á Reykjavíkur dóm-
kirkjulofti þessu bókasafni til
varðveizlu, og gjöri ég mér
beztu von um bænheyrslu hér
um,“ segir Geir biskup.
En yfirvöldin dönsku höfðu
þá nýlega kostað nokkru til
viðgerðar á dómkirkjunni, og
þótti þeim því í svipinn nóg að
gert.
Ég mun ekki rekja hér sögu
safnsins á dómkirkjuloftinu,
en þar var það allt til ársins
1881. Stiftsyfirvöld og sérstök
stjórnarnefnd höfðu yfirum-
sjón með safninu, en fyrsti
launaði bókavörður þess var
Jón Árnason, þjóðsagnasafn-
arinn mæti. Gegndi hann því
starfi frá 1848—1887 af mikilli
ósérplægni.
Eftir að alþingi öðlaðist fjár-
veitingarvald 1874, veitti það
safninu reglulega styrk og
studdi það jafnframt stundum
til einstakra kaupa, svo sem á
hinu merka bóka- og handrita-
safni Jóns Sigurðssonar.
Bækur Landsbókasafns voru
fiuttar í hið nýreista Alþingis-
hús sumarið 1881, enda var í
uppástungu til þingsályktunar
1879 talað um „byggingu á húsi
handa alþingi og söfnum
landsins". Húsnæði safnsins í
Alþingishúsinu reyndist, þegar
kom fram um aldamót, alls
ónógt. Við þeim vanda var þó
brátt snúizt, því að Hannes
Hafstein ráðherra lagði fyrir
alþingi 1905 „Frumvarp til laga
um stofnun byggingarsjóðs og
bygging opinberra bygginga“ í
sex greinum. Var stjórninni í
6. grein frumvarpsins veitt
heimild til: 1. að láta reisa
bókasafnsbyggingu úr steini
eða steinsteypu. Hún skal vera
þannig byggð, að auka megi
við hana síðar eftir þörfum; en
í bráð skal hún rúma Lands-
bókasafnið og Landsskjalasafn-
ið eins og þau eru nú ásamt
viðauka þeim, er ætla má, að
þau fái næstu 50—60 ár. Skal
haga svo til, að fyrst um sinn
geti orðið geymd þar einnig
hin önnur söfn landsins, eftir
því sem rúm leyfir. Til bygg-
ingar þessarar má verja allt
að 160 þúsund krónum.
Smíði Safnahússins lauk
1908, og tók Landsbókasafn til
starfa í hinum nýju húsakynn-
um í marzmánuði 1909. Þjóð-
minjasafnið og Náttúrugripa-
safnið þrengdu snemma kosti
þess, en þokuðu þó ekki, svo
sem kunnugt er, fyrr en 1950
(Þjóðminjasafnið) og 1960
(Náttúrugripasafnið). Leið
ekki á löngu frá brottflutningi
þeirra, að það rými, er þannig
vannst, væri nýtt til fulls.
í Landsbókasafni eru nú um
266 þúsund bindi prentaðra
bóka, en rúmlega 12 þúsund
bindi handrita. Auk landsbóka-
varðar eru níu bókaverðir, þar
af tveir í handritadeild safns-
ins. Þá er ritari, myndagerðar-
maður, húsvörður og þrír bók-
bindarar. Tvær konur vinna
að viðgerð handrita, en þær
hafa aðsetur í Þjóðskjalasafni
og þjóna báðum söfnunum og
síðar jafnframt Handritastofn-
un fslands.
Landsbókasafn gefur út Ár-
bók, þar sem birtar eru skrár
um árlegan íslenzkan ritauka,
en jafnframt skýrsla lands-
bókavarðar um starfsemi
safnsins og greinar um bók-
fræði og bókmenntir. Skrár um
handritaauka safnsins eru
birtar á nokkurra ára fresti,
og unnið er að íslenzkri bóka-
skrá, áfanganum 1534—1844.
Ég birti hér til fróðleiks lög
þau um Landsbókasafn ís-
lands, er samþykkt voru á al-
þingi 11. maí 1949, fyrstu sex
greinarnar:
1. gr.
Landsbókasafnið er þjóðbóka-
safn fslands.
2. gr.
Hlutverk Landsbókasafns er:
1. að annast söfnun og varðveizlu
íslenzkra rita og rita, er varða
ísland eða islenzk efni, fornra
og nýrra, prentaðra og óprent-
aðra;
2. að halda uppi safni erlendra
bókmennta í öllum greinum
vísinda, lista, tœkni og samtíð-
armálefna;
3. að annast rannsóknir i ís-
lenzkri bókfrœði;
4. að vinna að kynningu islenzkra
bókmennta og íslenzkrar
menningar á erlendum vett-
vangi;
5. að efla bókfrœðiiðkanir, m. a.
með þvi að gefa landsmönnum
kost á að kynna sér innlendar
og erlendar bœkur, sem i safn-
inu eru.
3. gr.
Landsbókasafn skal þaulsafna
öllu prentuðu máli á íslenzku eða
því, sem ísland og íslenzk málefni
varðar. Það skal varðveita ónotað
eitt eintak af öllu íslenzku prent-
máli, sem kostur er á, og skal þeim
eintökum fengin sérstaklega örugg
geymsla.
4. gr.
Landsbókasafnið varðveitir
handritasafn og skal vinna að
söfnun íslenzkra handrita og er-
lendra handrita, er varða íslenzk
efni, og greiða fyrir rannsókn
þeirra og útgáfu. Það skal vinna
að öflun eftirrita eða mynda af ís-
lenzkum handritum, ef frumritin
eru eigi fáanleg.
5. gr.
\Landsbókasafn skal halda uppi
rannsóknum í íslenzkri bókfrœði
og gefa út skrár íslenzkra bóka og
handrita og önnur rit, er íslenzka
bókfrœði varða, eftir því sem fé
er veitt til í fjárlögum.
6. gr.
Landsbókasafn veitir viðtöku
skyldueintökum frá íslenzkum
prentsmiðjum og annast ráðstöfun
þeirra samkvœmt reglugerð.
Safnið skal reka miðstöð bóka-
skipta við erlend söfn og vísinda-
stofnanir.
í athugasemdum bókasafns-
nefndar þeirrar, er samdi um-
rædd lög, segir, að þeim sé
„ætlað að marka stefnuna í
vísindalegum bókasafnsmálum
þjóðarinnar". Þar er gert ráð
fyrir, að Landsbókasafnið verði
Þjóðbókasafn íslands, þ. e.
höfuðbókasafn þjóðarinnar.
Jafnframt því, sem það annist
söfnun og varðveizlu íslenzkra
rita, prentaðra og óprentaðra,
og rita, er varða ísland eða ís-
lenzk efni, skuli safnið halda
uppi almennum erlendum
bókakosti, svo víðtækum sem
kostur sé á.
Safnið skuli fyrst og fremst
ætlað fræðimönnum (og er rétt
að minna hér á, að það heiti á
ekki við skólagengna menn
eina, heldur engu síður fræði-
menn úr öðrum stéttum þjóð-
félagsins, er jafnan hafa mjög
sótt til safnsins og unnið þar
að margvíslegum fræðistörf-
um).
í athugasemdum fyrr-
greindrar bókasafnsnefndar
segir ennfremur svo orðrétt:
„Fram til síðustu áratuga hefur
Landsbókasafn verið hið eina vís-
indalega bókasafn þjóðarinnar. En
nú hafa risið upp eða eru að rísa
nokkur önnur vísindaleg bókasöfn.
Stœrst þeirra er Háskólabókasafn.
En auk þess hafa ýmsar stofnanir
efnt til bókasafna vegna starfsemi
sinnar eða rannsókna, svo sem At-
vinnudeild háskólans, Rannsókna-
stofa háskólans, Náttúrugripa-
safnið o. fl. Hvert þessara safna
er miðað við þarfir sinnar stofn-
unar og œtlað það hlutverk fram-
vegis. En samvinna allra slikra
safna er eðlileg og nauðsynleg, og
er Landsbókasafni œtlað að gang-
ast fyrir henni.
27