Samvinnan - 01.04.1968, Qupperneq 29

Tvær ályktanir um bókasafnsmál.
A fundi í fulltrúaráði Bandalags háskólamanna 10.
maí 1967 var bókasafnsmálið m. a. til umræðu, og var
eftirfarandi tillaga um málið einróma samþykkt:
„Fulltrúaráð Bandalags háskólamanna bendir á nauð-
syn þess að endurskipuleggja íslenzk bókasafnsmál, þar
sem sökurn fámennis er ógerningur að halda uppi nema
einu vísindalegu bókasafni hérlendis, en gott vísindalegt
bókasafn er bein undirstaða allrar fræða- og vísindastarf-
semi, sem menning og tækni nútímans byggjast á. Sí-
felldur flutningur bóka og heimilda milli bókasafna og
stofnana, eins og nú tíðkast hér og á fyrir sér að aukast,
er og í litlu samræmi við hugmyndir nútímans um vinnu-
hagræðingu.
Fulltrúaráðið tekur því eiudregið undir það álit Félags
íslenzkra fræða, að verðugt sé að minnast ellefu alda
afmælis íslands byggðar árið 1974 með því að reisa nýja
bókhlöðu fyrir vísindalegt þjóðbókasafn, er veiti sem
bezta aðstöðu til fræði- og vísindaiðkana.“
Ályktunin var m. a. send ríkisstjórn og þjóðhátíðar-
nefnd 1974.
Þá hefur Félag íslenzkra frœða sent frá sér eftirfar-
andi ályktun:
„Hornsteinn hvers konar fræða- og vísindastarfsemi,
sem sérhver þjóð á hvað mest undir, er gott vísindalegt
bókasafn með hentugri skipan og fullkomnum tækni-
legum búnaði.
Hér á landi vantar mikið á, að nægilega vel sé séð
fyrir þessari þörf. Vegna fámennis þjóðarinnar og tak-
markaðrar fjárhagslegrar getu er augljóst, að engin leið
er að halda uppi nema einu slíku vísindalegu allsherjar-
safni, enda reka jafnvel Norðmenn aðeins eitt þess hátt-
ar heildarsafn í höfuðborg sinni. Þetta sjónarmið hefur
Alþingi Islendinga einnig viðurkennt, er það samþykkti
einróma 29. maí 1957 þingsályktun um „að sameina
beri Háskólabókasafn Landsbókasafni eins fljótt og unnt
er á næstu árum.“ Af hálfu menntamálaráðuneytis og
Háskóla íslands var síðan rætt um, hvar væntanlegri
nýrri bókhlöðu yrði valinn ákjósanlegastur staður, og
mun ekki hafa verið ágreiningur um, að bezt hentaði,
að hún risi sem næst Háskólanum á lóðum þeim vestan
Suðurgötu, sem Háskólinn hefur nú fengið umráð yfir.
Ekkert hefur þó enn orðið úr framkvæmdum í þessu efni.
Stjórn Félags íslenzkra fræða telur, að ellefu alda
afmælis íslands byggðar árið 1974 verði hæfilegast
minnzt með því að efna til endurskipulagningar íslenzkra
bókasafnsmála og nýrrar þjóðbókasafnsbyggingar, er rísi
á lóð Háskólans og hýsi að auki Þjóðskjalasafn og þær
vísindalegar stofnanir, sem eðlilegast er, að starfi í sem
nánustum tengslum við þjóðbókasafnið. Slíka safnbygg-
ingu mætti að sjálfsögðu reisa í áföngum, en benda má
á, að vel færi á því, að ákvörðun um framkvæmdir og
nýja íramtíðarskipan íslenzkra bókasafnsmála yrði tekin
af tilefni 150 ára afmælis Landsbókasafns á næsta ári,
1968, en hæfilegum fyrsta áfanga byggingarframkvæmda
yrði lokið á ellefu alda afmæli íslands byggðar árið
1974“
SIGFÚS HAUKUR
ANDRÉSSON:
ÞJÖÐSKJALASAFN ÍSLANDS
Tildrög þessarar greinar.
Ritstjóri Samvinnunnar hef-
ir farið þess á leit við mig, að
ég skrifaði grein í blað hans
um Þjóðskjalasafnið. Þetta hefi
ég fallizt á að gera, enda þeim
mun meiri ástæða til þess, þar
eð furðuhljótt hefir verið um
þá stofnun í þeim umræðum,
sem orðið hafa að undanförnu
um aðbúnaðinn að Lands-
bókasafninu. Er þó sambýli
þessara safna svo náið, að
vandskilið er, hvernig talað
verður t. d. um húsnæðisleysi
annars þeirra án þess að sömu
vandkvæði hins beri einnig á
góma.
Upphaf Þjóðskjalasafnsins.
Það hefir verið venja að
rekja upphaf Þjóðskjalasafns-
ins til auglýsingar nokkurrar,
sem Hilmar Finsen lands-
höfðingi gaf út 3. apríl 1882,
en þar segir meðal annars:
„Með samþykki ráðgjafans
hafa nú á lopti dómkirkjunn-
ar hjer í bænum, þar sem
landsbókasafnið og forngripa-
safnið voru geymd áður, verið
gjörð geymsluherbergi fyrir
embættisskjalasöfn; . . .“ Síð-
an segir í 1. grein: „Hvert af
skjalasöfnum þeim, er nú
skulu nefnd, fær geymslu-
herbergi fyrir sig:
1. Skjalasafn landshöfðingja;
2. Skjalasafn stiptsyfirvald-
anna:
3. Skjalasafn amtmannsins yf-
ir suður- og vestur umdæm-
inu;
4. Skjalasafn biskupsins;
5. Skjalasafn landfógetans;
6. Skjalasafn hins umboðslega
endurskoðanda;
og þar að auki er
7. sjerstakt herbergi gjört til
að geyma í eldri skjöl út
um land, og skal það safn
lagt undir stjórn lands-
höf ðingj aritarans.“
Samkvæmt 4. grein áttu em-
bættismenn úti á landi, svo
sem sýslumenn, að senda þang-
að til geymslu skjöl eldri en
30 ára, „að svo miklu leyti
sem þeir hafi ekki sjálfir full-
tryggilega geymslustaði fyrir
þau.“
í þessari auglýsingu er sem-
sé ekki mælt fyrir um stofnun
neins allsherjar skjalasafns,
enda var t. d. engum embætt-
ismanni gert að skyldu að láta
nein skjöl af hendi, gæti hann
varðveitt þau sómasamlega
sjálfur. Embætti þau, sem tal-
in eru upp í 1.—6. lið og höfðu
aðsetur í Reykjavík, áttu líka
eftir sem áður að hafa sjálf
umsjón, hvert með sínu skjala-
safni. Ekki hafði almenningur
'heldur neinn aðgang að þessu
safni, eða öllu heldur söfnum.
Allsherjar skjalasafn var í
rauninni ekki stofnað fyrr en
eftir samþykkt alþingis 1899
um fjárveitingu til landsskjala-
safns og launa handa sérstök-
um skjalaverði. í þá stöðu var
dr. Jón Þorkelsson skipaður 8.
desember s. á., og 10. ágúst
árið 1900 gaf landshöfðingi út
reglugerð fyrir Landsskjala-
safn íslands, en svo nefndist
safnið næstu 16 árin. Hér er
m. a. kveðið ótvírætt á um
skyldu opinberra aðila að af-
henda safninu yfirleitt eldri
skjöl en 30 ára. Safnið skyldi
og vera opið almenningi til af-
nota, að vísu aðeins eina stund
daglega þrisvar í viku, en úr
því var bráðlega bætt nokkuð.
Húsnæði fékk safnið nú á efsta
lofti Alþingishússins og hafð-
ist þar við unz það var vetur-
inn 1908—09 flutt í núverandi
Safnahús.
Gögn, sem Þjóðskjalasafnið á
að varðveita samkvæmt reglu-
gerð.
Með lögum 3. nóvember 1915
fékk safnið núverandi heiti
sitt, Þjóðskjalasafn fslands. Þá
var því og sett ný reglugerð 13.
janúar 1916, og í 1. grein henn-
ar eru taldar upp í 20 liðum
þær tegundir skjala, sem safn-
inu ber að taka til varðveizlu.
Er þar um að ræða öll opinber
embætti og stofnanir að fornu
og nýju, andlegs og veraldar-
legs eðlis, allt frá æðstu
stjórnvöldum í landinu til
hreppsnefnda og sáttanefnda
o. fl„ sem of langt væri að telja
upp. í 3. grein segir, að þeir,
sem hafi skjalasöfn þessi til
geymslu, skuli skyldir að sjá
um, að þau skjöl og bækur
hvers safns, sem eldri séu en
20 ára, verði send Þjóðskjala-
safninu. Þó sé eigi skylt að
senda skjöl, sem heyri til yngri
málum en 20 ára, eða bækur,
sem eitthvað sé í yngra en það,
nema sérstaklega standi á og
stjórn landsins skipi svo fyrir.
Héraðsskjalasöfn.
Þótt reglugerðin frá 1916 sé
orðin ærið úrelt í mörgu, er
hún enn í gildi, að öðru leyti
en því, að ákveðið var með
29