Samvinnan - 01.04.1968, Page 35

hverrar háskólagreinar er að
langmestu leyti komin undir
notkun prentaðra gagna. Eitt
mikilvægasta og oft örðugasta
verkefnið við stofnun nýs há-
skóla er því uppbygging not-
hæfs bókasafns, og óráðlegt
þykir víðast hvar að fara af
stað með kennslu í nýrri há-
skólagrein, nema áður hafi
verið tryggður viðunandi bóka-
kostur í greininni, — og ekki
aðeins það, heldur skapaðir
þeir möguleikar til þjónustu,
sem tryggt geti fuil not af
bókakostinum.
Að því er okkur varðar, þá
er staðreyndin sú, að bókasafn
Háskóla íslands er ekki há-
skólabókasafn, eftir þeim kröf-
um, sem gerðar eru til slíkrar
stofnunar erlendis. Þetta er
staðreynd, sem ýmsum er ljós,
sem betur fer, og alloft hefur
verið minnt á. Það er líka
margyfirlýst, að Hbs. er veik-
asti hlekkurinn í allri starf-
semi Háskólans. Heita má, að
lýsing á neyð þess hafi verið
árviss kafli í rektorsræðum á
háskólahátíð mörg undanfarin
ár. Svipað hefur verið haft
uppi við önnur tækifæri, þegar
málefni Háskólans hafa verið
til umræðu. Minnist ég t. d.
fundar, sem stúdentar geng-
ust fyrir 9. nóv. 1965, þar sem
fengnir voru til framsögu fjór-
ir alþingismenn, einn frá
hverjum flokki, með mennta-
málaráðherra i broddi fylk-
ingar. Kom á þeim fundi marg-
sinnis fram, án þess að nokk-
ur mælti mót, að eitt allra
brýnasta verkefni Háskólans
væri efling bókasafnsins. Og í
vetur hefur verið samtalsþátt-
ur við háskólakennara í út-
varpi annan hvern sunnudag.
Hið sama hefur verið uppi á
teningnum þar: flestir hafa
látið alvöruorð falla um ásig-
komulag bókasafnsins.
En árangur af öllum þessum
kvörtunum hefur orðið rauna-
lega lítill. Gildi þeirra er helzt
fólgið í því, að þær lýsa góð-
um vilja stjórnenda Háskól-
ans og margra annarra, og er
það vissulega mikilsvert.
En þá þarf að skýra fyrir
sér, hvers vegna árangur er
svo lítill. Min skoðun er sú, að
lýsingar á þrengingum safns-
ins hafi verið of almennar.
Rekstur bókasafns er, eins og
áður segir, allflókið safnfræði-
legt viðfangsefni, og ekki er á
færi annarra en bókavarða og
sérfróðra manna eða reyndra
við bókasafnsstörf að leggja á
ráðin um starfrækslu þeirra.
En þá þurfa slíkir menn að
vera til og hafa tíma til að
sinna þessu mikilsverða og yf-
irgripsmikla verkefni. Kemur
þar að skoplegustu hliðinni á
bókasafnsrekstri Háskólans, en
eins og kunnugt er, hefur eini
fastráðni starfsmaður safns-
ins allt frá stofnun þess árið
1940 til vors 1964 verið háskóla-
bókavörðurinn sjálfur. Síðan
hafa bókaverðir verið tveir og
að auki einn ritari nú síðasta
árið. Þessi starfsmannafæð er
sífellt undrunarefni þeim
starfsbræðrum okkar erlend-
is, sem til hennar spyrja, enda
áreiðanlega einstæð í veröld-
inni. Þetta fámenna lið er
jafnan önnum kafið við dag-
legan eril, þ. á m. sendiferð-
ir fyrir safnið út um borg og
bý, og gefst því lítill timi til
hinna mikilsverðari safnfræði-
legu verkefna.
Þá hygg ég, að gengisleysi
safnsins megi að nokkru leyti
skýra með hliðsjón af því em-
bættismannakerfi, sem stjórn-
un og beiðnir safnsins eru háð-
ar. Háskólabókavörður stjórnar
daglegum rekstri safnsins, eins
og sjálfsagt er. Til ráðagerða
um hin stærri mál er svo bóka-
safnsnefnd, skipuð einum
prófessor úr hverri deild, og
sitja bókaverðir fundi hennar
sem ráðgefandi aðiljar. Ætti
starf þessarar nefndar að geta
verið hið gagnlegasta, en
lengst af hefur hún látið næsta
lítið að sér kveða. Þó hefur nú
á allra seinustu árum verið
viðleitni til að gera hana virk-
ari, og er það vel. En bóka-
safnsnefnd er þó aðeins ráð-
gefandi aðili fyrir háskólaráð,
sem einnig er skipað einum
prófessor frá hverri deild, auk
háskólarektors, sem er forseti
ráðsins. Háskólaráð er, eins og
kunnugt er, æðsti stjórnunar-
aðili Háskólans, það tekur
lokaákvarðanir um þau mál,
sem það hefur vald til, en af-
greiðir önnur til menntamála-
ráðuneytis sem tillögur Háskól-
ans, þ. á m. öll meiri háttar
mál, sem Hbs. varða. Nú er
það flest ár svo, að stjórnar-
völd sjá sér ekki fært að sinna
öllum beiðnum Háskólans, og
eru þó þarfir hans vitaskuld
miklu meiri en háskólaráð hef-
ur talið þýða að bera fram
sem kröfur ár hvert. Hlutverk
þess hefur því orðið að velja
úr þau mál, sem gera skuli
kröfu um hverju sinni, rök-
styðja þau og afgreiða. Þessi
„valvinna" hefur orðið Hbs.
óhagstæð. Ástæðan er að
nokkru leyti sú, að háskóla-
ráðsmenn bera af skiljanleg-
um ástæðum fyrst og fremst
hagsmuni sinnar háskóladeild-
ar fyrir brjósti. Þeir eru gerðir
út af deildunum til að koma
fram ýmsum brýnum hags-
munamálum þeirra, svo sem
breytingu á námstilhögun,
fjölgun kennara, bættum
tækjakosti, auknu húsnæði o.
s. frv. Hbs. er hins vegar grund-
vallarstofnun, sem á að þjóna
öllum deildum eftir beztu getu,
en sú stofnun á engan full-
trúa í háskólaráði til að rök-
styðja og skýra mál, er það
varðar. Og raunar varða flest-
ar meiri háttar ákvarðanir
bókasafnið meira og minna.
Ætti aldrei að breyta námstil-
högun, fjölga kennurum, taka
upp kennslu í nýjum greinum
og ráðast í byggingu kennslu-
og rannsóknarstofnana nema
jafnframt sé tekið tillit til,
hvernig bókasafn stofnunar-
innar sé við breytingunum
búið, og því sé gert kleift að
haga þjónustu sinni svo, að
svari hinum breyttu aðstæð-
um. Ég tel, að fyrir þessu væri
betur séð, ef yfirbókavörður
ætti rétt til setu í háskóla-
ráði, enda tíðkast það víða við
erlenda háskóla (þó í sumum
tilvikum án atkvæðisréttar, að
ég hygg). Vil ég þessu til árétt-
ingar tilfæra í þýðingu stutta
klausu úr nýrri og ýtarlegri
álitsgerð brezkrar nefndar um
háskólabókasöfn. Þar segir:
Háskólabókasafnið i Reading, Englandi, byggt í byrfun þessa áratugs. Það rúmar um 500 þúsund bindi, og
hefur sœti fyrir um 700 lesendur. Þegar safnið var opnaö, voru í háskólanum um 2000 stúdentar og binda-
fjöldi safnsins rúml. 200 þúsund. Nú er fjöldi stúdenta kominn á fjórða þúsundið og bindafjöldi nálœgt 300
þúsundum. Sjálfbeini er að nœr öllum bókakosti safnsins.
35