Samvinnan - 01.04.1968, Qupperneq 37

slíkri tilhögun er bókasafn ný-
legs háskóla í Sussex í Eng-
landi.
í þriðja lagi þarf dálitla
timaritalesstofu, þar sem
frammi liggja nýjustu hefti
tímarita, og ætti sú stofa að
vera búin venjulegum lessæt-
um að nokkrum hluta, en að
öðru leyti hægindastólum og
lágum borðum.
Þá þarf handritavinnusal í
nánum tengslum við handrita-
geymslur, og fer bezt á því, að
hann, ásamt nærliggjandi
vinnuherbergjum, rúmi alla þá,
sem fást við handritaskrán-
ingu og textarannsóknir, bæði
þá sem vinna á vegum safns-
ins og annarra stofnana.
í forsal safnsins eða í nán-
um tengslum við hann þarf að
vera aðstaða til að koma íyrir
sýningarskápum, annars veg-
ar til að hafa til sýnis ýmsa
kjörgripi safnsins, hins veg-
ar til að hafa frammi um tak-
markaðan tíma nýjar bækur,
sem safninu berast. í forsain-
um eða við hann þarf einnig
að vera rými fyrir skrár safns-
ins og talsvert af bókaskrám og
öðrum handbókum. Afgreiðsla
útlána og vinnuhúsnæði starfs-
fólks þarf og að liggja vel við
forsalnum. Per bezt á því, að
það sé að hluta allstór her-
bergi, þar sem margir vinna,
en hins vegar minni herbergi
fyrir einn eða tvo starfsmenn
hvert.
Loks þarf nokkurt húsrými
fyrir bókbandsstofu, sem lengi
hefur verið starfrækt í Lbs.,
og myndagerð og viðgerðar-
stofu, sem einnig hefur þegar
verið stofnað til þar. Og margt
er auðvitað fleira, sem taka
verður tillit til við áætlunar-
gerð um bókasafnshús, þótt
ekki sé tækifæri til að fara um
það fleiri orðum að þessu sinni.
Nú kann einhver að spyrja:
Hvað kostar að reisa svona
hús? Þvi er auðvitað ekki unnt
að svara, fyrr en búið er að
gera sér nánari grein fyrir
stærð þess og gerð. En mér
hefur fundizt ýmsum vaxa
þetta fyrirtæki um of í aug-
um, hafa jafnvel hugsað sér
safnbyggingu slíkt risafyrir-
tæki, að við getum ekki í hana
ráðizt fyrr en eftir marga ára-
tugi! Ég er hins vegar á þeirri
skoðun, að við höfum ekki efni
á að skjóta þessu máli stöðugt
á frest. Góð bókasafnsþjónusta
er forsenda þess, að árangur
verði af háskólakennslu, vís-
indarannsóknum og fræða-
starfsemi. Bókasafnið er grund-
völlur, sem byggja verður á,
og fjárfesting til þess á þvi að
ganga fyrir flestu öðru, sem
gert er í þágu æðri mennt-
unar. Góðri bókasafnsþjón-
ustu verður ekki við komið í
núverandi húsnæði safnanna.
Sumir tala um að leysa vand-
ann með flutningi hinna
minna notuðu bókaflokka í
sérstakt geymsluhúsnæði, slíkt
sé gert með sæmilegum árangri
sums staðar erlendis. Það er að
vísu rétt, en þá er þess að gæta,
að húsnæði aðalsafnanna þar
er miklu betur fallið til síns
hlutverks en húsnæði okkar
safna. Mönnum gleymist oft,
að bókasafn á að vera meira
en bókageymslur einar. Hús-
næði bókasafnsins í háskólan-
um hér er hins vegar nær ekk-
ert annað en bókageymslur og
sumar þeirra raunar loftlaus-
ar og leiðinlegar. Þeim verður
ekki breytt í lestrarsali eða á
annan þann veg, er hæfi nú-
tímabókasafnsrekstri. Miklu
rær væri að nota um sinn nú-
verandi húsnæði safnanna,
annars eða beggja, sem geymsl-
ur fyrir títt notað efni, en
reisa nýtt hús fyrir aðalsafn-
starfsemina. Þetta gæti verið
eitt ráðið til þess að létta okk-
ur róðurinn við byggingu nýs
húss, og er þar komið að atriði,
sem kanna þyrfti gaumgæfi-
lega, þ. e. hvort ekki sé tæki-
legt að reisa safnhús í viðráð-
anlegum áföngum og smækka
þannig þá tröllauknu mynd,
sem þetta fyrirhugaða hús
virðist hafa tekið á sig í hug-
um sumra manna. Ég er þeirr-
ar skoðunar, að bygging í
áföngum kæmi vel til greina,
auk þess sem sjálfsagt þykir
nú orðið, að lögun og umhverfi
bókasafnshúss sé þannig, að
auðveldlega megi byggja við
það síðar, þegar þrengir að
starfseminni. En allt þetta mál
þarf, eins og áður er sagt,
rækilegri könnunar við.
VIII. Rekstrartilhögun
sameinaðs safns.
Bókasafnið ætti að verða ein
rekstrareining, þ. e. hafa einn
yfirbókavörð, hvort heldur
hann kallaðist landsbókavörð-
ur, háskólabókavörður, þjóð-
bókavörður eða annað. Hins
vegar ætti það að skiptast í
deildir, svo sem tíðkast um
flest meðalstór rannsóknar-
tókasöfn, og skyldi einn fyrsti
bókavörður (d. fþrste biblio-
tekar, e. sub-librarian) vera
verkstjóri yfir og bera ábyrgð á
starfsemi hverrar um sig.
Miðað við stærð og hlutverk
sameinaðs safns tel ég liklegt,
að deildaskipting þyrfti að
vera eitthvað á þessa leið:
íslandsdeild. Hún sér um
varðveizlu íslenzkra bóka og
rita, er varða ísland og íslenzk
málefni. Þetta er aðalhlutverk
Lbs. núna og er hið mikilvæg-
asta. Undir þessa deild ætti að
heyra innheimta prentskila-
eintaka frá prentsmiðjum og
samning bókfræðirita, er varða
íslenzkar bækur, þ. á m. gerð
skrár um íslenzkan ritauka
hvers árs. Rit úr íslandsdeild
skulu einungis vera föl til
notkunar á lestrarsal, svo sem
raunar er núna, en í hinum
opna hluta safnsins yrðu önn-
ur eintök alls þorra af ritum
íslandsdeildar, sem föl yrðu til
útlána, svo sem áður getur.
Ilandritadeild. Hún er nú
þegar orðin skýrt afmörkuð
eining í Lbs., sem sér um varð-
veizlu og hirðingu handrita,
skráningu þeirra og gerð hjálp-
argagna til að auðvelda notk-
un þeirra. Þessi deild hefur nú
þegar dálítinn sérlestrarsal, og
þyrfti svo einnig að verða í
nýju húsi, eins og áður er get-
ið. Stefna ber og að því, að
handrit úr Árnasafni verði
hluti af handritadeild samein-
aðs bókasafns, þótt svo hafi
skipazt um sinn, að þau verði
varðveitt sérstaklega.
Aðfangadeild skal sjá um
móttöku rita, sem í safn-
ið koma. Hún annast val
keyptra rita eftir tillögum há-
skólakennara og annarra safn-
notenda og í samráði við yfir-
bókavörð. Heppilegt mundi e.
t. v. að hafa sérstaka nefnd
háskólakennara til ráðuneyt-
is og ákvörðunar um hina
veigameiri þætti bókavalsins.
Undir þessa deild falli einnig
ritaskipti við erlendar stofnan-
ir, sem eru veigamikill þáttur,
móttaka bókagjafa og varð-
veizla aukaeintaka safnsins og
nýting þeirra til öflunar ann-
arra þarfari rita.
Starfsemi aðfangadeildar er
mikilvæg, því að á miklu velt-
ur, að bókaöflun fari vel úr
hendi, þegar fé er takmarkað
til kaupanna. Henni ber einnig
að hafa allstrangar gætur á að
taka ekki inn í safnið óþörf
rit, jafnvel þótt þau fáist fyr-
ir lítið eða ekkert, því að þau
taka upp dýrmætt geymslu-
rými og skráning og meðhöndl-
un hverrar bókar kostar tals-
vert fé. Vel rekin söfn gefa
glöggar gætur að þessu.
Þjónustudeild. :) Undir þessa
deild mundi í fyrsta lagi heyra
1) Nafnið á þessari deild er e. t. v.
ekki sem heppilegast, en nota má það,
bar til mönnum dettur í hug annað
betra.
afgreiðsla salslána og útlána,
eftirlit með opnum bóka-
geymslum, salgæzla og hvers
konar leiðbeiningarþjónusta
við notendur, sem er vaxandi
þáttur í starfsemi flestra bóka-
safna.
í öðru lagi ætti þessi deild
að annast fræðslu við stúdenta
í bókasafnsnotkun, en mikils
þykir vert í háskólabókasöfn-
um, að sá þáttur sé vel rækt-
ur. Þykir bezt að taka stúdenta
í hverri grein sér í lagi, helzt
á fyrsta námsári og veita þeim
skipulagða fræðslu um safn-
ið og spjaldskrár þess, einnig
handbækur, er varða þeirra
grein, hversu hafa má bezt
gagn af þeim. Þessa fræðslu
skyldi veita með munnlegri til-
sögn, notkun skriflegra gagna
og jafnvel með sýningu
skuggamynda eða kvikmynda.
Þar sem völ er á bókavörðum
sérmenntuðum í ýmsum grein-
um, skipta þeir þessum þætti á
milli sín samkvæmt því, undir
stjórn tiltekins fyrsta bóka-
varðar, en þar sem hér mun
að líkindum alllengi vanta
bókaverði sérmenntaða í ýms-
um háskólagreinum, þarf að
koma til samvinna háskóla-
kennara og bókasafnsfólks við
þessa fræðslu. Þykist ég ekki
þurfa að fjölyrða um, hve
miklu þessi fræðsla getur ráð-
ið um rétt tök á námi og s'kjót-
ari árangur en ella.
í þriðja lagi gæti heyrt undir
þessa deild stofnanaþjónusta,
þ. e. tilsjón með safnútibúum
í ýmsum stofnunum Háskól-
ans. Hefur fáeinum stíkum
söfnum þegar verið komið upp,
svo sem í Raunvísindastofnun
og Enskustofnun og nokkrum
lesstofum stúdenta, en fleiri
slíkar safndeildir mun þurfa,
eftir því sem stofnunum Há-
skólans fjölgar, nú næst vænt-
anlega í stofnun íslenzkra
fræða, sem verið er að byggja
yfir. Bezt þykir fara á því, að
aðalsafnið annist skráningu
og viðhald safndeildanna, m.
a. með því að skipuleggja þang-
að reglubundnar eftirlitsferðir.
Nægar fyrirmyndir má fá á
Norðurlöndum um þennan
þátt í starfrækslu bókasafna,
t. a. m. hefur stofnanaþjón-
usta Háskólabókasafnsins í
Ósló vakið athygli víða um
lönd.
Þeir þrír liðir, sem hér hafa
verið tilgreindir undir þjón-
ustudeild, eru víða ræktir sem
sérstakar einingar hver um
sig, en hér verða þeir naumast
umfangsmeiri en svo fyrst um
sinn, að fært mundi að fela
einum fyrsta bókaverði stjórn
þeirra allra.
37