Samvinnan - 01.04.1968, Blaðsíða 40

laus og áður, — nema honum
hugkvæmist að biðja háttvirt-
an bókavörð að sýna sér, hvar
spjaldskráin sé og hvernig hún
sé notuð. Kannski er bókavörð-
urinn svo vingjarnlegur að fara
með honum fram og halda smá
fyrirlestur um röðunarkerfi
safnsins, — en stundum er
mikið að gera og engin ástæða
til þess að sinna svona kvabbi!
Ef nemendurnir fá nú bók-
menntasöguna, ritsafnið,
Morgunblaðið eða hvað það nú
var, þá fer nú 40 sæta salur-
inn fljótt að verða of lítill.
V
íslenzka þjóðin er ekki fjöl-
menn, og skattaálögur eru þeg-
ar nógar. Því er það, að ýms-
um þeim fyrirtækjum, sem rek-
in eru af ríkisfé, þykir vera
smátt skammtað á fjárlögum.
Bókasöfnin eru þar engin und-
antekning. Og það þarf fé til
bókakaupa og annarrar bóka-
safnsstarfsemi. Meira að segja
mikið fé. Landsbókasafn og
Háskólabókasafn teljast bæði
vera vísindabókasöfn, en af því
leiðir, að þau verða að kosta
kapps um að hafa jafnan á
sínum snærum öll hugsanleg
fræði- og vísindarit.
Ef þessi tvö söfn yrðu sam-
einuð í eitt, eða fengju að
minnsta kosti sameiginlegt við-
unandi húsnæði, gæti bóka-
kaupafé þeirra nýtzt til muna
betur. Ekki þyrfti þá jafnmörg
eintök af dýrum ritum. Söfn-
in gætu að einhverju leyti skipt
með sér efnisflokkum o. s. frv.
Á næstunni er fyrirhuguð
færsla Handritastofnunar úr
safnahúsinu í nýtt húsnæði.
Leiðir þá af sjálfu, að vísinda-
menn þeir, sem að handrita-
rannsóknum starfa, þurfa
nokkurt handbókasafn, — það
jafnvel mjög gott. Hvort á nú
að eyða fé til þess að kaupa
sömu handbækur og eru í
Landsbóka- og Háskólabóka-
safni og auka enn á glundroð-
ann í safnamálunum, eða láta
sérfræðinga Handritastofn-
unar fá sér göngutúr ofan úr
Háskólahverfinu niður á
Hverfisgötu? Slíkur göngutúr
er án efa hollur grúskurum og
kyrrsetumönnum, en geta má
sér þess til, að þetta auki ekki
þægindi starfsmanna né af-
köst stofnunarinnar, sem enn
mætti að skaðlausu bæta.
VI
Nú er auðvitað til sá mögu-
leiki, að bækur séu lánaðar
milli safna. En til þess að það
fyrirkomulag megi nýtast, þarf
að vera til góð heildarskrá yfir
a. m. k. helztu bókasöfnin. Og
þarna er komið að atriði, sem
hefur farið fyrir ofan garð og
neðan hjá okkur. Þessi heildar-
skrá er ekki til. Landsbókasafn
hefur ekki skrá um bækur á
Háskólabókasafni, hvað þá á
öðrum stöðum. Þess vegna er
það, sem menn ef til vill panta
bók frá Ameríku eða Englandi,
en sú bók er eftir allt saman til
í sérhæfðum bókasöfnum ein-
hverra ríkisstofnana.
Hugmyndin um þjóðarbók-
hlöðu er ekki ný. Líklega hef-
ur Guðmundur Finnbogason
fyrstur manna hreyft henni
opinberlega 1941. Forstöðu-
menn Landsbókasafns og Há-
skólabókasafns hafa síðan af
og til hreyft þessu máli. Meira
að segja liggur fyrir ályktun
frá Alþingi árið 1957, þar sem
segir, „að sameina beri Há-
skólabókasafn Landsbókasafni
eins fljótt og unnt er á næstu
árum, þannig að Landsbóka-
safn verði aðalsafn, en í Há-
skólabokasafni sé sá þáttur
starfseminnar, sem miðast við
handbóka- og námsþarfir stú-
denta og kennsluundirbúning
og rannsóknir kennara."
Ályktun þessi var byggð á
áliti stjórnskipaðrar bóka-
safnsnefndar, þar sem Þor-
kell Jóhannesson sat í forsæti.
Segir í álitinu, að það sé
„skipulagslega óheppilegt og
fjárhagslega óhagstætt, að hér
væri haldið uppi tveimur vís-
indalegum bókasöfnum.“ Og
ennfremur segir í nefndarálit-
inu: „Það sem einkum mundi
vinnast við sameiningu safn-
anna, er að losna við tvíkaup
bóka og tímarita og betri hag-
nýting bókakosts og starfs-
krafta."
VIII
Ýmsir vonuðu, að í tilefni
væntanlegrar endurheimtar is-
lenzku handritanna frá Dan-
mörku myndi verða ráðizt í
byggingu nýrrar þjóðarbók-
hlöðu, sem sameinaði Lands-
bókasafn, Háskólabókasafn og
Handritastofnun að einhverju
leyti. Þetta var þó ekki gert.
í stað þess var brugðið á það
ráð að dreifa málinu enn bet-
ur með því að leggja fé í
byggingu „bráðabirgðahús-
næðis“ yfir Handritastofnun í
samráði við Háskólann. Há-
skólinn fær bróðurpartinn af
húsinu og hefði raunar ekki
veitt af því öllu, en samt er
húsið kennt við gest þess,
Handritastofnunina, kallað
handritahús, skírt strax í
burðarliðnum (eins konar
skemmri skirn) og nefnt
Árnagarður (sbr. Kjörgarður).
Húsnæðisvandamál hinna
safnanna á svo að leysa með
„bráðabirgða“- bókageymslum
í kjallara Norræna hússins og
kjallara Háskólabíós (Hall-
grímskirkja gleymdist, þó
kirkjur virðist vera að vinna
sér sess sem bókageymslur).
Þar sem varla virðist vera
hægt að ætlast til þess, að
byrjað verði á byggingu þjóð-
arbókhlöðu upp úr þurru, er
nú sá möguleiki næstur, að
gripið verði tækifærið á 50
ára afmæli fullveldisins í
haust. Gæti byggingin þá
tengzt 11 alda afmæli íslands-
byggðar og komið inn á af-
rekaskrá tillögunefndarinnar
miklu. Ef þær framkvæmdir
allar þættu of dýrar, mætti ef
til vill fella í staðinn niður
áætlunina um „þjóðarhúsið“
á Þingvöllum eða hjólböruút-
gáfuna af þverskurði íslenzkra
bókmennta, sem að óbreyttu
ástandi yrði að geyma í kjall-
ara í Vatnsmýrinni eða á Mel-
unum.
Kristinn Jóhannesson.
EINAR G. PÉTURSSON:
UM BÚKASÖFN
i.
Á háskólahátíð síðastliðið
haust fórust háskólarektor svo
orð um bókasöfn: „Af öllum
veikum þáttum í háskólastarf-
inu hér er einna brýnast að
efla þann, er lýtur að bóka-
safni og lestrarsalsrými. Ríkis-
valdið lagði ekki um áratuga-
skeið — allt til 1961 — fé af
mörkum til bókakaupa fyrir
Háskólann, og enn hefir því
miður ekki fengizt viðurkenn-
ing á því sjónarmiði, sem há-
skólaráð stendur einhuga að,
að fjárveitingar til háskóla-
bókasafns til bókakaupa eigi
ekki að vera lægri en til Lands-
bókasafns — og eru þó fjár-
veitingar til þess alltof litlar.
Nú er háskólabókasafn u. þ.b.
hálf-drættingur við Lands-
bókasafn. Húsnæði háskóla-
bókasafns er svo lítið, að undr-
un sætir og er það því þakkar-
verðara, hversu mikið þar hef-
ur verið unnið af einstökum
þegnskap og atorku bókavarða.
Þolir nú enga bið að taka
ákvörðun um stefnuna í bóka-
safnsmálum — og telur há-
skólaráð, að því máli verði að
ráða til lykta á þessu háskóla-
ári. Geymslurými safnsins er
þrotið — lestrarsalsrými er
miklu takmarkaðra en svo, að
sæmilegt sé, og öll aðstaða til
úrvinnslu og þjónustu er mjög
örðug. Er nú tvennt til ráða,
annað að þjóðbókasafn verði
reist með aðild háskólabóka-
safns, eða 'hitt, að sérstakt há-
skólabókasafn verði byggt.“
Þetta voru sannarlega orð í
tíma töluð og ganga síður en
svo of langt. Þeir, sem eitthvað
þekkja til í Háskólabókasafni,
hljóta að undrast fæð starfs-
liðs, þröngt og óheppilegt hús-
næði, sem hlýtur að hafa í för
með sér lélega þjónustu og
ófullkomna yfirsýn yfir bóka-
eign safnsins. Að sumu leyti
má kallast furðuverk, að nokk-
ur skuli hafa fengizt til að
sinna Háskólabókasafni við
þær aðstæður, sem þar eru.
Húsnæðisvandræðin eiga sér
langa sögu. Fljótlega eftir
stofnun Háskólabókasafns kom
fram það sjónarmið, að of-
rausn væri að hafa tvö þjóð-
bókasöfn í jafnfámennu
landi. 1957 var samþykkt á Al-
þingi tillaga til þingsályktunar
um sameiningu Landsbóka-
safns og Háskólabókasafns.
Forsenda þeirrar sameiningar
hlaut alltaf að verða bygging
stórhýsis yfir bæði söfnin, sem
hagkvæmast yrði byggt í áföng-
um. í fyrstu var dálítið rætt
um fyrirhugaða byggingu, en
eftir að Handritastofnun ís-
lands var sett á stofn og ákveð-
ið að reisa sérstakt hús yfir
hana í samvinnu við Háskól-
ann, var minna á sameiningu
og húsnæðisskort safnanna
minnzt um tíma. Á þessum
vetri, þegar 10 ár voru liðin
frá samþykktinni um samein-
ingu safnanna, hefur í fyrsta
sinn verið rætt um fjárveit-
ingar til þessarar byggingar.
Árnagarður (þ. e. hús Hand-
ritastofnunar fslands) hefur
sætt talsverðri gagnrýni. Nú
nýlega hefur og verið gagnrýnt,
hve starfsvið stofnunarinnar er
þröngt. Árnagarður er aðeins
bráðabirgðalausn og eykur á
sundrungu fræðastofnana, en
stofnunin á þar ekki innan-
gengt í alhliða bókasafn, eins
og hún á nú í sínu fyrsta bráða-
birgðahúsnæði. Vert er að
minnast þess, að heimkoma
Árnasafns gerir þær kröfur á
hendur íslendingum, að hér-
lendis verður að fyrirfinnast
viðhlítandi rannsóknaraðstaða.
Til þess að hægt sé að tala um
hana, þarf viðhlítandi bóka-
safn. Ekki er að efa, að Danir
geta orðið viljugir að halda því
á lofti, sem þeim finnst á skorta
40