Samvinnan - 01.04.1968, Síða 43

að Háskólabókasafn þurfi sem
allra fyrst að efla svo að starfs-
liði, að það geti veitt nærri
jafngóða þjónustu og veitt er
við aðra smáa háskóla á Norð-
urlöndum, en til þess þyrfti
minnst 10 manns með allgóða
menntun og þjálfun í starfi.
Hvorki fyrir né eftir samein-
ingu mun háskólaráð fara
fram á, að vinnuafl, sem nú er
í Lbs. og varðar ekkert há-
skólaþjónustuna og er sízt of
margt, verði til hennar tekið,
svo ég tel mega fullyrða, að
sameiningarmálið ætti á eng-
an hátt að geta tafið fyrir
starfsliðsaukningu í Hbs. —
Allt annað mál er, að það hef-
ur verkað og verkar framveg-
is á ráðagerðir um húsnæði og
á upphæð bókakaupafjárins.
Það er eymdarleg saga, að
Hbs. hætti nokkru eftir 1950
að sýna vaxandi notkunartölur,
eins og heilbrigt væri, heldur
dróst að því leyti fremur nið-
ur á við sökum þess, að starfs-
maður þess var aðeins einn.
Hin óunnu störf hrúguðust
upp, og skrár fyrndust. Há-
skólaráði var löngu orðið ljóst,
að aldrei kæmi til mála að reka
vísindabókasafn án meira
starfsliðs. Hví sætti háskól-
inn sig þá við ástandið?
Annars var ekki völ, þó flest
ár væri leitað til Alþingis um
úrlausn fyrir safnið í einhverri
mynd eða beiðni flutt í ráðu-
neytum. Þess var vænzt, að
með nefndri þál. frá 1957 hlyti
að liðkast um, en það gerðist
þó fyrst í fjármálaráðherratíð
Gunnars Thoroddsens, allt
fram að því virðist hún hafa
verkað fremur til hins gagn-
stæða. Þá var skipaður bóka-
vörður til viðbótar í apríl 1964,
en ritari komst á fjárlög tæp-
um 3 árum eftir það, og starfa
nú 3 í safninu. Mikil breyt-
ing varð þetta til batnaðar og
mörgu kippt í lag á 4 árum.
Það hefur m. a. borið ávöxt í
talsverðri og lengi þreyðri
notkunaraukningu. Hinn innri
vöxtur og skráning býr í hag
fyrir komandi ár, og þannig
þarf stöðugt mikla vinnu, sem
gefur ávísun á hið ókomna,
ella hættir safn að svara til-
gangi. Það tekur tíma, en borg-
ar sig, að vinna upp þá tiltrú,
sem safngestir höfðu á heilum
áratug verið að missa. En um-
bót vekur meiri þörf, minnkar
sljóleik fyrir vondu ástandi.
Auk þess stækkar nú safnið
örar, vísindamannahópur há-
skólans eflist og safnið þarf
allt að tífalt fleiri stúdenta-
sæti til lestrar en um 1940, ef
vel ætti að vera. Rúmtak
margra prófgreina og rann-
sóknarefna í tímaritum og
bókum þenst út í líking við
það, sem er í háskólum erlend-
is. Þess vegna er svo komið,
að starfsliðsskorturinn er aft-
ur kominn á sama hættuhá-
mark og var árin fyrir 1964.
Illa fer, ef ekki fæst ráðin bót
á því. Og nú eru dómar ýmissa
notenda hiklausari en áður,
sakaruppgjöf vafasamari.
Ef Hbs. væri skipt, eins og
einstöku rödd mundi telja
vænlegt ráð til að fá skárri
þjónustu á einhverjum sér-
deildum sviðum, yrði brátt
ekki hægt að komast af með
minna en 3 starfsmanna lág-
markshóp, sem í sjálfu sér er
afkastadrjúg starfseining, til
að reka t. d. safnið fyrir lækn-
isfræði eða annað safn fyrir
einhvern hluta af heimspeki-
deild. Væri Hbs. leyst upp sök-
um kverkataks skortsins á því,
yrði einhversstaðar að auka í
staðinn mjög hratt greiðslur
af almannafé. Með þessu
dæmi er ég ekki að lýsa neinni
afstöðu til þess, hvernig þurfa
mun að haga komandi útibúi
eða sérsafni læknisfræðinnar.
Úr því að nú horfir uggvæn-
lega líkt og fyrir 1964, verð ég
að rifja það upp, að þá hafði
um áratugs skeið verið að
skapast lítilsvirðing á Hbs. og
lýsti sér e. t. v. hvergi betur
en í því, hve lítils menn voru
farnir að krefjast af safninu.
Eðlilega blandaðist í það góð-
vilji til mín, sem var starfs-
maðurinn, og var jafnvel haft
á því orð, að þrátt fyrir allt
væri nú notkunin og rekstur-
inn í furðanlegu lagi. „Nú
skyldi ég hlæja, ef ég væri
ekki dauður“, sagði karl í
þjóðsögu, sem var engu lygi-
legri en þetta hjartahlýja
skrum um safnið vildi óvart
verða. Mér varð stundum við,
eins og ég væri hlutlaus og
framliðinn áhorfandi að því,
sem ég sá, að hafði gerzt.
Ber aS setja lög um Háskóla-
bókasafn og skyldur þess?
Margir háskólans menn hafa
fært það í tal, og næstliðin
20 ár hef ég verið því með-
mæltur eða jafnlengi og áhugi
minn á tengingu Hbs. og Lbs.
hefur verið virkur. Lögin yrðu
að sjálfsögðu ekki nýr kafli
í lögum Lbs., heldur sjálfstæð,
með tilliti til fleiri rannsókn-
arbókasafna. Þau yrðu umgerð,
sem útfyllt skal eftir því, sem
fjárveitingar leyfa og ráðherra
og háskólaráð vilja setja í
reglugerð á hverjum áratug.
Undir mál þetta vil ég ýta hér.
Mér er ekki kunnugt, hverj-
ir áttu elztu lauslegar uppá-
stungur, en kynntist þeim sem
nefndarmaður í stjórnskipaðri
safnmálanefnd 1948 og hafði
um þær framsögu á nefndar-
fundi. Nefndin var þá að fjalla
um frv., sem varð lög nr. 44
1949 um Landsbókasafn, og
virtist mér rétt, að tilverurétt-
ur Hbs. yrði jafnframt skil-
greindur í löggjöf. Álits há-
skólaráðs var því næst leitað,
óformlega í fyrstu.
En óskir frá háskólaráði, sem
fram komu munnlega til
nefndarinnar og síðan skrif-
lega í bréfi háskólarektors 25.
sept. 1948 til menntamála-
ráðuneytisins, nutu hvorki
meirihlutafylgis í nefndinni
né undirtekta hjá fulltrúum
ríkisvaldsins, og var frá þvi
horfið að óska löggjafar eða
ríkisafskipta um það, hvert
verksvið Háskólabókasafns
væri, og nefndin ályktaði:
„Verksvið Háskólabókasafns
verður ekki ákveðið með lög-
um, nema bein ósk um það
komi frá háskólanum sjálfum“.
— „Nefndin hefur hvorki séð
fært að takmarka með lögum
bókakaup einstakra ríkisstofn-
ana né skipta verkum með
söfnunum á þann hátt, sem að
er vikið í greinargerðinni frá
háskólaráði.“ — „ . . . Lands-
bókasafnið eigi að vera þjóð-
bókasafn og sé því ekki við-
eigandi að setja því neinar
takmarkanir með lögum." (Al-
þingistíðindi 1948, A 19—21).
í lögum ber að skylda safn-
ið til að sjá fyrir lestrarsölum,
bókum og öðrum rituðum eða
ijósmynduðum heimildargögn-
um eftir þörf hvers árs og
hvers fræðisviðs, sem tekið er
til náms eða rannsóknar á veg-
um háskólans, og þeir aðrir,
sem þurfa, njóti alls þessa.
Dagleg þjónusta safnsins, á
staðnum, gegnum síma og
póstleiðis, skal vera miðsafns-
Hátíðasalur Háskólans er notaður sem lesstofa í viðlögum, eins og myndin sýnir, en stúdentar verða að
rýma hann bœði þegar próf eru haldin og þegar fyrirlestrar eða aðrar opinberar athafnir krefjast hans.
43