Samvinnan - 01.04.1968, Qupperneq 46

að útgáfustarfsemi vísinda-
stofnana stóreykst, ritunum
fjölgar og þau stækka. Þetta
veldur auðvitað meiri þrengsl-
um í söfnunum; þar sem var
nóg rými fyrir 3—4 árum, get-
ur það nú verið alls ófullnægj-
andi. Þetta verður að hafa í
huga, þegar nýjum söfnum er
komið upp, hvort heldur um
er að ræða flutning í nýtt hús-
næði eða tilfærslu í sama hús-
inu. Það er algerlega óvið-
unandi að þurfa að útiloka
frá safninu rit, sem þar er
nauðsynlegt að hafa, vegna
þess að ekki er hægt að koma
þeim fyrir. Auðvitað má geyma
bækur, blöð og tímarit, sem
lítið er spurt eftir, í góðum
geymslum, ef þær eru þá fyr-
ir hendi. En þær mega aldrei
vera svo slæmar, að rit sé talið
glatað, ef það er lagt til hlið-
ar þar.
Verður nú vikið að öðru mik-
ilvægu máli, sem varðar sér-
fræðibókasöfn, og rannsókna-
bókasöfn yfirleitt.
Útlánsreglur sérfræðisafn-
anna eru eðlis si!ns vegna
nokkuð aðrar en í almennum
söfnum, enda er notkun
þeirra rita, sem þar eru, yfir-
leitt bundin við takmarkaða
hópa, stundum á mjög þröngu
sviði. Þrátt fyrir það væri
æskilegt, að fleiri gætu not-
ið góðs af á óbeinan hátt, þ. e.
með því að fá upplýsingar um
ákveðið efni, jafnvel einstök
atriði, á einum og sama stað.
Mörgum, sem vinna að þýð-
ingum, samningu greina eða
heilla bóka, yrði það oft ómet-
anlegt að geta aflað sér fróð-
leiks eða fengið skýringar á
einu eða öðru í sambandi við
starf sitt.
Einmitt þetta sjónarmið
vakti fyrir þeim, er fyrstir hófu
máls á skráningarmiðstöð fyr-
ir rannsóknabókasöfn. í lög-
um um Landsbókasafn frá 25.
maí 1949 segir svo í 7. grein:
„Landsbókasafn skal hafa
samvinnu við Háskólabókasafn
og sérfræðibókasöfn, sem rík-
isstofnanir og félög eiga, um
bókakaup og bókalán. Halda
skal uppi sérstakri skráningar-
miðstöð fyrir söfn þessi, og má
fela Háskólabókasafni for-
stöðu hennar að fengnu sam-
þykki háskólaráðs."
Svo mörg voru þau orð. Nú
eru senn liðnir tveir áratugir
frá setningu þessara laga, og
er ekki vanzalaust, að þjóð,
sem telur sig jafn bókmennta-
sinnaða og fróðleiksfúsa og ís-
lendingar, skuli enn ekki hafa
komið á fót slíkri upplýsinga-
miðstöð. Þetta er heldur ekki
menningarlegt atriði eingöngu,
heldur og fj árhagslegt, því að
með því gætu stofnanir spar-
að sér kaup margra eintaka
af sama tímaritinu, og það því
fremur sem velflest hinna sér-
fræðilegu tímarita eru nokkuð
dýr. Hér yrði líka stigið spor
í rétta átt til að draga úr því
rúmleysi, sem sérfræðibóka-
söfnin eiga við að búa og
minnzt var á hér að framan.
Það segir sig sjálft, að þegar
2—3 stofnanir hætta að kaupa
sama tímaritið, sem oft er mjög
rúmfrekt, skapast aðstaða til
betri nýtingar á safninu.
Það er ósk mín og von, að á
þessu afmælisári Landsbóka-
safnsins verði þessu brýna
hagsmunamáli allra rann-
sóknabókasafna komið heilu í
höfn. Betri aímælisgjöf verð-
ur vandfundin.
Óskar Ingimarsson.
ÖLAFUR F. HJARTAR:
HUGLEIÐINGAR UM
SAFNAMÁL
Það eru margir, sem Ijúka
lofsorði á fslendinga fyrir það,
hve bókhneigðir þeir eru.
Vissulega er hægt að benda á
nokkra þætti, sem styðja þessa
skoðun. Bókaútgáfa er hér
mikil miðað við höfðatölu. Hér
eru margar bókaverzlanir, sem
verzla með nýjar og gamlar
bækur. Innflutningur erlendra
bóka og tímarita er hér mikill
að magni. Þá eru einkasöfn
mjög algeng, og furðanlega
margir eiga merk söfn bóka
í einni eða fleiri greinum.
En þegar kemur að opinber-
um söfnum, kveður við annan
tón. Það ríkir yfirleitt mikið
tómlæti og skilningsleysi af
hálfu ríkis og bæja á gildi
bókasafna. Skylt er þó að við-
urkenna, að spor hafa verið
stigin í rétta átt á síðari ár-
um með lögum um bókasöfn
1937, 1955 Og 1963.
Elzta safnið í höfuðstaðnum
og jafnframt elzta starfandi
safn landsins er Landsbóka-
safn íslands, sem verður 150
ára 28. ágúst n.k. Eins og flest-
um mun kunnugt, er hlutverk
safnsins fyrst og fremst að
varðveita íslenzkar bækur,
blöð, tímarit og smáprent. Auk
þess kaupir safnið erlendar
bækur og tímarit í ýmsum
greinum, til þess að geta kom-
ið til móts við fræðimenn. í
safninu er ennfremur allgóður
handritakostur.
Á eftirfarandi töflu, sem
vonandi skýrir sig sjálf, reyni
ég að sýna, hvaða bókfræði-
lega vitneskju Landsbókasafn
getur veitt. Taflan á einnig
að sýna, hve nauðsynleg eru
tengsl við önnur söfn landsins,
sem fá skyldueintök eða kaupa
fiest allar bækur, sem gefnar
eru út hér á landi, eins og t. d.
Borgarbókasafn.
Það er sérstök ástæða til að
benda almenningi á, að ekk-
ert er eðlilegra en að leita eft-
ir vitneskju hjá Landsbóka-
safni, þegar önnur söfn geta
ekki gefið svör við bókfræði-
legum spurningum. Sérstök at-
hygli skal vakin á blaða- og
tímaritaskrá Landsbókasafns.
Þar er að finna ýmsar greinar
um landsmál og menningar-
mál, minningargreinar, frum-
samin ljóð og þýdd, frum-
samdar smásögur og þýddar,
framhaldssögur o. fl. Á skrá
eru komin flest merkari tíma-
rit frá 19. og 20. öld, einnig
blöð frá 19. öld og dagblöð frá
20. öld. Þó er þess að gæta, að
sökum skorts á starfsliði er
ekki lokið við að skrá efni dag-
blaða, nema fram til 1944.
Söfn og einstaklingar geta
fengið ljósrit af hverju því,
sem þeir óska, af prentuðum
eða skrifuðum heimildum
safnsins. Einnig er hægt að fá
lesefni á smáfilmum, en notk-
un þeirra þarfnast sérstakra
lesvéla. Það líður sennilega
ekki á löngu, unz söfn, er þess
æskja, geta fengið dagblöðin á
smáfilmu og þannig sparað
mikið rúm og kostnað, sem
bókband hefur í för með sér.
Þjóðskjalasafn íslands er til
húsa í sömu byggingu og
Landsbókasafn, eins og kunn-
ugt er. Það var stofnað 1882,
en fastur starfsmaður ekki
ráðinn fyrr en í árslok 1899.
Hlutverk safnsins er að taka
til varðveizlu opinber embætt-
isskjöl landsins. Geymir Þjóð-
skjalasafn ýmis verðmæt gögn,
sem eru frumheimildir um
sögu landsins og ómissandi
fræðimönnum og rithöfundum.
Nokkur bókasöfn úti á lands-
byggðinni hafa fengið þaðan
ljósrit af kirkjubókum sókna
sinna til afnota fyrir lesendur.
Má ætla, að fleiri muni fylgja
fordæmi þeirra, er fram líða
stundir. — Skortur á nægilega
rúmgóðu húsnæði háir mjög
starfsemi safnsins.
Hin unga stofnun, Handrita-
stofnun íslands, hefur sem
stendur aðsetur í handritasal
Landsbókasafns. En nú er ver-
ið að reisa hús í grennd við
Háskólann, Árnagarð, þar sem
stofnunin fær inni. Ber að
sjálfsögðu að fagna því, að for-
ustumenn þjóðfélagsins eru
reiðubúnir að taka vel á móti
íslenzku handritunum úr Árna-
safni, þegar Danir afhenda
þau íslendingum til eignar. Þó
virðist hafa gleymzt í þessu
sambandi, að Handritastofn-
unin hlýtur að þurfa allríku-
legan bókakost fyrir starfs-
menn sína. í augum safna-
manna virtist raunsýnna að
byrja á því að byggja sam-
eiginlegt safnahús fyrir Lands-
bókasafn, Þjóðskjalasafn og
Háskólabókasafn. Þar hefði
verið hentugast að hafa Hand-
ritastofnunina undir sama
þaki sökum væntanlegra af-
nota af bókum, handritum og
skjölum fyrrnefndra safna. Má
t. d. benda á, að eftirtaldar
stofnanir eru til húsa í þjóð-
bókasafni Norðmanna, Univer-
sitetsbiblioteket í Osló: Norsk
Folkeminnesamling, Norsk
Folkelivsgranskning, Norsk
Stadnamnarkiv, Norsk Mál-
förearkiv, Norrön Ordbok,
Norsk Ordbok og Literær Ord-
bok.
Safnahúsið í Reykjavík var
reist 1908. Fyrir bókum Lands-
bókasafns hafa þegar vikið
Þjóðminjasafnið 1950 og Nátt-
úrugripasafnið 1960. Þrátt fyr-
ir það eru gífurleg þrengsli í
Landsbókasafni. Virðist eng-
inn kostur að taka við nýjum
bókum, nema leigja húsnæði
fyrir einhverja bókaflokka
safnsins. Bækur þess eru nú
um 267.000 auk mikils fjölda af
smáprenti. í upphafi var áætl-
46