Samvinnan - 01.04.1968, Síða 62

Meö
Kúrdum
á nýjan
leik
ERLENDUR HARALDSSON
ÞaS var í september 1964,
að ég hélt öðru sinni til Kúrd-
istans. Fyrri ferð mín þangað
hafði staðið stutt yfir, var ekki
annað en spotti á lengri leið,
viðkoma sem átti þó ekki eftir
að líða mér úr minni.
Að kynnast Kúrdum virtist
sama og verða vinur þeirra.
Eitthvað í fari þessarar þjóðar
heillaði mig falslaust. Ég var
þar sem heima hjá mér á
fyrsta degi. Saga þjóðarinnar
og örlög urðu mér því forvitni-
legri og nákomnari sem ég
kynntist þeim betur. Reyndar
fannst mér, að sérhverjum
hlyti að renna til rifja sú saga,
sem kynntist henni, ekki sízt
íslendingi, er hefði í huga eig-
in sögu síðustu hundrað ára.
Aðstæður þeirra og okkar voru
frábrugðnar en þó um margt
líkar. Báðar þjóðir voru nær
óþekktar á alþjóðavettvangi,
báðar höfðu verið einangraðar
og taldar einskis megnandi. Sá
er aðeins munurinn, að við
höfum sigrað í baráttu okkar,
en Kúrdar standa enn í hörð-
ustu hríðinni og á örlagarík-
um tímamótum.
Það, sem ég undraðist mest,
var þjóðareðlið, þjóðarandinn.
Þegar ég kom til Kúrdistans
hið fyrra sinn, hafði ég verið á
ferð meðal Araba í tvo mánuði
og fannst samstundis mér til
léttis ég vera kominn í hóp
landa minna eða a. m. k. ein-
hverrar náskyldrar Evrópu-
þjóðar. Slíka tilfinningu hef ég
hvergi haft í Austurlöndum
nema þarna og ef til vill hjá
Afgönum, sem eru náskyldir
Kúrdum, indógermanskir eins
og þeir og stjórna ríki sínu bezt
og af mestu jafnrétti allra
þjóða Vestur-Asíu.
Haustið 1964 héldu mér eng-
in bönd lengur. Þótt pyngjan
væri með léttasta móti og að-
eins nokkurra vikna leyfi frá
skóla til umráða, keypti ég
mér lestarmiða frá Múnchen í
Þýzkalandi með „Orient Ex-
press“. Ferðinni var heitið til
Bagdað, vikuferð með aðeins
einni næturhvíld í rúmi á
hóteli í Istanbúl, þar sem skipt
er um lest við Bosporussund.
Uppselt var í svefnvögnunum.
Kalda stríðið hafði ekki þiðnað
meira en svo, að enn var fjöldi
svefnvagna gegnum Austur-
Evrópu það takmarkaður, að
um þetta leyti árs var hver
kimi frátekinn með nokkurra
vikna fyrirvara. Ekki var þá
ástæða til að harma það hlut-
skipti, jafnvel þótt bekkirnir
hörðnuðu því meir sem lengra
leið á ferðina og yrðu sunnar-
lega á Tyrklandi að berum,
hörðum trébekkjum. Með því
að ferðast í setuvögnunum ein-
um varð ferðin verulega ódýr-
ari og kynni manns af al~
menningi þeirra sex landa,
sem leiðin lá um, mun nánari
og fróðlegri en ella hefði orðið.
Svo var að mínu viti ekki óhollt
að stugga frá vestrænum þæg-
indum í nokkra daga, og alla-
vega var það góður undirbún-
ingur undir hina eiginlegu
ferð til Kúrdistans, sem hefj-
ast skyldi í Bagdað, borg „Þús-
und og einnar nætur“.
Þegar komið var austur fyr-
ir Ankara í Tyrklandi, voru
nær allir langferðafarþegar
horfnir úr lestinni og hún nær
eingöngu notuð af almenningi
til ferða milli héraða. Flugsam-
göngur hafa rænt þessa sögu-
frægu lest, sem um hafa verið
skrifaðar margar skáldsögur,
öllum ljóma sínum.
Sólbrenndar og eyðilegar
sléttur Anatólíu hurfu í sand-
ryksslóðann, sem lestin þyrl-
aði upp, og leiðin lá niður und-
ir Alexandrettu-flóann fyrir
botni Miðjarðarhafs. Sá flói
var lengi bitbein Tyrkja og
sýrlenzkra Araba. Þá var hald-
ið til austurs með landamær-
um þessara landa og lengst-
um Tyrklandsmegin. Við tóku
berir ásar og lág, ávöl fjöll á
jöðrum fjalllendis og sléttu.
Tært loft og heiðríkur himinn
birtu sjónum manns meiri víð-
áttur en molla og mistur gróð-
ursælli strandhéraða. Við tóku
strj álbyggð sveitahéruð, sem
minntu á þær uppsveitir á ís-
landi, þar sem berir melar
setja svip sinn á landslagið.
Einstakir sveitabæir sáust ekki,
aðeins þorp, sem reist voru úr
ljósbrúnum sólbrenndum leir.
Engir ferðamenn sáust lengur,
enda komið inn á svæði, sem
aðeins varð ferðazt um með
þessari lest og lá fjarri leiðum
venjulegra ferðamanna. Hin
vestrænu jakkaföt hurfu fyrir
heimagerðum klæðnaði, ein-
földum jakka og skálmaþröng-
um buxum, sem urðu því víðari
sem ofar gengu á legginn og
haldið var að mitti með marg-
földum, mislitum linda. Bænda-
fólkið, sólbrunnið og með björt
augu, sem fyllti að mestu lest-
ina, brosti undrandi og við-
mótsþýtt við „rús bass“, „góð-
an dag“ á kúrdísku. Við vor-
um komnir inn í hinn sýr-
lenzka hluta Kúrdistans.
Sýrlenzkir Kúrdar (200—400
þús.) byggja þessi landamæra-
héruð Tyrklands og Sýrlands
sem og mestan hluta þeirra
landamærahéraða Sýrlands og
íraks, sem í byggð eru. Önnur
héruð byggja þeir ekki í Sýr-
landi utan einn borgarhluta í
höfuðborginni, Damaskus. Var
sá alla tíð nefndur „kúrdíska
hverfið“, þar til róttæk arabísk
yfirvöld létu fyrir örfáum ár-
um breyta nafninu í „innflytj-
endahverfi“ og gáfu öllum göt-
um, sem áður báru kúrdísk
nöfn, arabísk. Öll kúrdísk sam-
tök hafa verið bönnuð um
langt árabil, og nú hefur
stefna hinna arabísku þjóð-
ernissinna gengið enn lengra.
Bannað er að eiga kúrdískar
bækur. Hafa ýmsir lent í
fangelsi fyrir þær sakir, jafn-
vel fyrir eintak af Biblíunni.
Þar sem barnaskólar eru verð-
ur kennsla að fara fram á
arabísku, og það er regla að
senda aldrei kúrdíska kennara
til kúrdísku svæðanna.
Þó þótti Kúrdum, sem eru
stilltir menn að eðlisfari, taka
út yfir allan þjófabálk, þegar
ákveðið var á þessu vori að
rýma tíu kílómetra belti með
öllum landamærum Sýrlands
við Tyrkland og írak, þar sem
Kúrdar búa. Kúrdar, sem
þarna hafa búið frá alda öðli,
skyldu fluttir til suðurhluta
Sýrlands, en Arabar fluttir inn
í staðinn. Áætlað var að ljúka
þessum nauðungarflutningum
62