Samvinnan - 01.04.1968, Side 66
Á leiö yfir Derbendikhan-fljót með dragferju.
„Life“, skrifaði í grein sinni
26. júlí 1965: „Enginn banda-
rískur hermaður getur talað
jafn opinskátt við foringja
sinn og hinn kúrdíski hermað-
ur og enginn bandarískur for-
ingi á jafn létt með að halda
aga og hinn kúrdíski foringi."
Svo bætti Carter við: „Kúrd-
ar aga sig sjálfir, finnst þeir
ekki vera neinum minni mátt-
ar. Mér varð æ Ijósara, að
þeir myndu aldrei sætta sig
við að vera annars flokks þegn-
ar undir arabískri stjórn."
Kúrdar eru hressilega opin-
skáir og kjarnyrtir. Lygar og
blekkingar ná af þeim sökum
ekki að festast og dafna með
þeim að sama skapi og með
Aröbum. Með Kúrdum býr sá
hugsunarháttur, sem er undir-
staða hvers konar lýðræðis, að
þora að segja það, sem mönn-
um býr í brjósti. Arabískur al-
menningur lætur hins vegar
seint eða aldrei sverfa til stáls,
bukkar sig og beygir fyrir eig-
in kúgurum og reynir vart að
hrista af sér lygar þær, sem
honum eru sífellt á borð born-
ar, og lifir því áður en varir
í fjötrum eigin blekkinga og
kúgunar. Vökull Kúrdinn hef-
ur hins vegar sterka einstak-
lingskennd, stendur upprétt-
ur, hristir fljótt af sér bönd
kúgunar og vanvirðingar; hon-
um lætur ekki að búa við ann-
að en lýðræðislegt frelsi. Þess-
ir eiginleikar gera hann að af-
bragðs hermanni, þegar á
reynir, sem er allt annað en
að hann sé herskár að eðlisfari.
Vinir mínir voru árrisulir.
Um fimmleytið skriðum við á
fætur, og eftir morgunverð,
flatbrauð, egg og súrmjólk, var
gengið af stað í fyrstu morg-
unskímunni. Leiðin lá til Hala-
bja, hálfa aðra dagleið frá
Surtuk. Vegir voru engir. Um
miðjan morgun komumst við
yfir einn asna hjá bónda
nokkrum. Fékk hann að bera
bakpoka minn og við tylltum
okkur á hann til skiptis. Brátt
vorum við þó allir fjórir komn-
ir á fótvissa og stæðilega múl-
asna, sem eru að stærð svipað-
ir íslenzkum hestum.
Leiðin lá oftar um grýtt fjöll
en byggða dali. Þetta var
strjálbyggt svæði, aðeins ein-
staka tóbaksekrur í nágrenni
þorpanna, sem við riðum öðru
hvoru í gegnum, en töluvert
af sauðfé og geitum. Mest
undraðist ég að sjá hér marga
glókolla, ljóshærð börn og björt
yfirlitum. Með aldrinum dökkn-
ar svo hárið, þótt ekki séu
sjaldséðir skolhærðir menn og
jafnvel rauðhærðir. Hin indó-
germönsku frumeinkenni leyna
sér ekki.
Loks, er tekið var að rökkva,
námum við staðar hjá hirð-
ingjafjölskyldu einni og þáð-
um kvöldverð. Fjölskylda þessi,
tvenn hjón, sem héldu hópinn
ásamt börnum sínum, var ein
hinna mörgu, sem yfirgáfu
þorpin í byrjun sumars, er sán-
ingu var lokið, og dvöldust á
fjöllum með hjarðir sínar til
hausts. Vistarverurnar voru
tvö laufhýsi, veggir úr ofnum
hálmmottum, sem strengdar
voru milli trjáviðarsúlna, en
þakið sett laufguðum greinum,
sem hlífðu fyrir sterkum sól-
argeislunum að degi til. Að
sumrinu rigndi ekki dropa.
í laufskálunum voru fagur-
lega ofin teppi, og gistum við
á þeim framan við anddyrið.
Sauðfé var rekið í kví fyrir
nóttina af fjörmiklum og
stæðilegum fjárhundum með
sperrt eyru og upphringaða
rófu. Með kvöldmatnum feng-
um við ferska sauðamjólk.
Næsta dag lá leið okkar yfir
breitt og brúarlaust Der-
bendikhan-fljótið með drag-
ferju. Neðarlega við fljótið, þar
sem fjöllum sleppti, var fyrir
nokkrum árum reistur mikill
stíflugarður til að stjórna
vatnsmagni á Mesópótamíu-
sléttu. Fjöldi þorpa í frjósöm-
um Derbendikhan-dalnum
lagðist undir vatn, og loforð
Bagdaðstjórnar um bætur til
bænda vegna jarðamissis var
aldrei efnt. Eitt dæmi af mörg-
um um léttvægi arabískra lof-
orða.
Á þriðja degi komum við til
Sulaímaní, þriðju stærstu en
þó þýðingarmestu borgar
irakska Kúrdistans, bæjar af
svipaðri stærð og Reykjavík
var fyrir tuttugu árum. Sulaí-
maní var fram á síðustu öld
höfuðstaður sjálfstæðs fursta-
dæmis innan Tyrkjaveldis. Ætt
Babana, sem þar ríkti, sinnti
mjög skáldskap og menntum.
Einnig var hér höfuðstaður
skammlífs hálfsjálfstæðs „rík-
is“ undir verndarvæng Breta
rétt eftir heimsstyrjöldina
fyrri, er Kúrdum var lofað
fullu sjálfstæði. Hefur Sulaí-
maní lengstum verið miðstöð
kúrdískrar þjóðernisvakning-
ar og kúrdískra bókmennta, og
aðeins á þessu svæði hefur
Kúrdum tekizt að fá tungu
sína notaða í skólum, sem eru
fleiri þarna en í öðrum hlut-
um írakska Kúrdistans. Þessi
„forréttindi" Sulaímaní-hér-
aðs vildi Kassem afnema á sín-
um tíma.
írakskur her réð yfir bænum,
sem lá ofarlega í breiðum og
frjósömum Sjamresúr-dalnum.
Dr. Fuad, foringi „pesh rnerga"
á svæðinu, kvað mig sem vin
Kúrda ekki geta gengið fram-
hjá bænum án þess að líta á
þetta sögufræga hjarta Kúrd-
istans.
„Mér,“ sagði hann, „voga
Arabar ekki að gera neitt“, og
hann bauð mér að skreppa
með sér inn í bæinn í leigubíl
sem þarna var staddur. Ég lét
ekki á mér standa, og við ók-
um krókastigu til að forðast
varðar aðalgöturnar inn í bæ-
inn. Til öryggis fékk ég kúrd-
ískan klæðnað, mittislinda og
vefjarhött. Við ókum um stund
um bæinn og snæddum þar hjá
fjölskyldu nokkurri rausnar-
lega máltíð.
Fimm dögum eftir brottför-
ina frá Bagdað komum við
síðla kvölds til Ranja. Heppn-
in var mér hliðholl. Rétt í þessu
var verið að setja fyrsta kúrd-
íska landsþingið. Um fimm
hundruð fulltrúar hvaðanæva
af landinu voru saman komn-
ir. Hér var og leiðtoginn sögu-
frægi, Múlla Mústafa Barzani,
maðurinn sem hafði mótað
sögu landa sinna síðustu 35
árin meira en nokkur annar.
Hann ætlaði ég að hitta.
66