Samvinnan - 01.08.1968, Side 48

Úrslit forsetakosninganna 30. júní eru
vafalítið meðal merkilegustu stjórnmála-
viðburða á íslandi það sem af er öld-
inni, og er því mjög að vonum að menn
velti fyrir sér ihvað muni hafa valdið
hinum gífurlega fylgismun forsetaefn-
anna. Menn túlka þetta vitanlega hver
eftir sínu ihöfði, og kannski eru bolla-
leggingarnar ekki alveg lausar við ósk-
hyggju. MorgunblaðiS, sem rauf dreng-
skaparsamkomulag við önnur blöð og
lýsti yfir eindregnum stuðningi við ann-
an frambjóðandann, kvaddi hann heldur
kuldalega eftir kosningarnar með þeim
ummælum, að kosið hafi verið um menn
en ekki málefni, og því hafi ósigur Gunn-
ars Thoroddsens verið persónulegar hrak-
farir. Málið er ekki svo einfalt o(g frá-
leitt að halda því fram, að persónulegir
yfirburðir Kristjáns Eldjárns hafi einir
ráðið úrslitum í kosningunum, þó hitt sé
jafnvíst að persónulegir eiginleikar for-
setaefnanna höfðu sín áhrif á úrslitin.
Tína má til ýmislegt sem spillti fyrir
Gunnari Thoroddsen í kosningabarátt-
unni: Árum saman hefur verið um hann
rætt sem sjálfsagt forsetaefni, og þeg-
ar hann fór til Kaupmannahafnar fyrir
þremur árum, þótti sýnt að hverju
stefndi. Þetta gat þjóðin ekki sætt sig
við — hún vildi sjiálf velja sér forseta
þegar hennar tími kæmi. Þó mörgum
þyki það fjarstætt, er lítill vafi á því
að mægðir Gunnars Thoroddsens við
Ásgeir Ásgeirsson sköðuðu hann. íslend-
ingum er fjarri skapi að gera forseta-
setrið að ættaróðali. Þá fer varla milli
mála, að „svik“ Gunnars Thoroddsens
við Sjálfstæðisflokkinn í forsetakosning-
unum 1952 skópu honum marga haturs-
og óvildarmenn í röðum sjálfstæðis-
manna, sem sáu sér leik á borði að korna
fram hefndum í þessum kosningum.
En öll þessi atriði ásamt ýmsum sögu-
sögnum um einkalíf Gunnars Thorodd-
sens voru að mínu viti léttari á meta-
skálunum heldur en hitt, að Gunnar
Thoroddsen var fulltrúi þeirra afla sem
farið hafa með völd í landinu um ára-
tuga skeið. Hann var með öðrum orðum
fulltrúi þess spillta og maðksmogna
valdakerfis sem við höfum alltof lengi
búið við, kerfis sem hefur sýkt allt þjóð-
lífið, grafið undan þegnskap, siðgæði,
heiðarleik, réttlætiskennd og sjálfsvirð-
ingu íslendinga. Það var sérstaklega eft-
irtektarvert hve eindregið yngri kyn-
slóðin fylkti sér um Kristján Eldjárn,
og er það með öðru til marks um að mæl-
irinn er að fyllast, unga fólkinu er farið
að ofbjóða siðleysið og spillingin í stjórn-
málum og öllu stjórnkerfi landsins;
gerræði stjórnmálaflokkanna; valdníðsl-
an í sambandi við stöðuveitingar; herfi-
leg misbeiting peninga- og bankavaldsins
í pólitísku skyni; einsýni og þýlyndi dag-
blaðanna; auðsöfnun braskara og ann-
arra sníkjudýra þjóðfélagsins; sinnu-
leysi stjórnvalda um það sem horfir til
almannaheilla, svosem isjúkrahús, barna-
heimili og leikvelli, skóla og aðrar menn-
ingarstofnanir; undirlægjuháttur ráða-
manna gagnvart erlendu valdi; hugleysi
þeirra og hugmyndafátækt á alþjóða-
vettvangi, og þannig mætti langalengi
telja.
Spillingin í stjórnmálum og fjármálum
þjóðarinnar liggur einsog farg á henni,
heftir framtaksvilja og lamar frumkvæði
heiðarlegra manna, því þeim er ljóst
að til lítils er að vinna. Það er „hin nýja
stétt“ atvinnustjórnmálamanna og gæð-
ingar hennar sem öllu ráða og 'fleyta
rjómann af þjóðarauðnum. Yfirlýstir
skattsvikarar eru hafnir til æðstu met-
orða og lifa í allsnægtum á framfæri al-
mennings; braskarar (jafnvel þó þeir
hafi margsinnis orðið gjaldþrota) eiga
greiðan aðgang að bönkum þar sem
þeim eru veitt milljónalán á sama tíma
og heiðarlegu fólki er synjað um 50.000
króna lán til að koma yfir sig þaki. Gæð-
ingar valdamanna fá húslóðir í höfuð-
staðnum eftir eigin geðþótta og braska
með húsbyggingar á fruntalegasta hátt,
meðan fjölskyldufeður verða að bíða ár-
um saman eftir nýtri lóð. Hagsmunir
stórlaxa einsog Silla og Valda eru látnir
sitja fyrir almannaþörfum, samanber
til dæmis viðbyggingu þeirra við „prent-
arablokkina“ svonefndu við Laugarnes-
veg, þar sem einir sex tugir íbúðareig-
enda voru sviptir bílastæðum og bílskúr-
um til að þóknast kaupmannavaldinu.
Að ekki sé minnzt á réttarfarið í land-
inu. Æ, það ærir óstöðugan að tíunda
alla þá forsmán sem viðgengst í skjóli
og með blessun hins íslenzka valdakerf-
is.
Atvinnustjórnmálamenn á íslandi hafa
myndað með sér klúbb, eitthvað í líkingu
við leynisamtök frímúrara, þar sem þeir
hygla hver öðrum og verja hver annan
gegn óæskilegri hnýsni og gagnrýni sam-
borgaranna. Þetta samsæri um óscmann
nær inná öll svið þjóðlífsins; stjórnmála-
mennirnir eru með krumlurnar í bók-
staflega öllu sem gerist, sitja í nálega
öllum stjórnum og nefndum, jafnvel
einnig þar sem engin von er til að þeir
geti notað sitt pólitíska brjóstvit, einsog
til dæmis í Rannsóknarráði ríkisins! Sig-
valdi Hjálmarsson reit grein um hina
„pólitísku samábyrgð" í Alþýðublaðið 5.
júlí s.l. og benti meðal annars á þau
athyglisverðu ummæli Grimmonds, fyrr-
verandi leiðtoga Frjálslynda flokksins í
Bretlandi, að stjórnmálabaráttan væri
orðin rislág og því líkust, að allir flokkar
væru að reyna að selja sömu vöruna,
einungis í mismunandi umbúðum. Er
þetta ekki einnig sönn lýsing á íslenzkri
stjórnmálabaráttu? Er munurinn á ís-
lenzkum stjórnmálaflokkum svo ýkja-
mikill þegar öll kurl koma til grafar?
Sigvaldi bendir réttilega á, að fyrir at-
vinnustjórnmálamanninn sé aðalatriðið
að fá að taka þátt í leiknum, og heldur
síðan áfram:
„Hann óttast í rauninni ekki að tapa eða
verða í minnihluta, því tap og sigur skiptist
jafnan á. Það sem hann óttast er að honum
verði bœgt frá að fá að taka þátt í leiknum,
að hann fái ekki framboð eða einhverja trún-
aðarstöðu í flokki sínum. Það er á flokks-
heimilinu sem menn falla, því hinn svokallaði
andstœðingur getur engum ýtt frá þátttöku
í stjórnmálum.
Þannig er andstœðingurinn í rauninni orð-
inn minni andstœðingur heldur en samherj-
inn.
Á þennan hátt eru atvinnustjórnmálamenn,
án tillits til flokka, allir sameinaðir and-
spœnis kjósendum, þar með töldum þeirra
eigin kjósendum og þeirra eigin flokksbrœðr-
um sem ekki hafa komizt nógu innarlega á
bekk á flokksheimilinu, og hafa sameigin-
legra hagsmuna að gœta gagnvart þeim.
Og sjálfur atkvœðisrétturinn við alþingis-
SIGURÐUR A. MAGNÚSSON:
Eftir forsetakosningar
Forsetahjónin, frú Halldóra og herra Kristján Eldjárn.
44