Andvari - 01.06.1963, Síða 8

6
SÍMON JÓII. ÁGÚSTSSON
ANDVARI
myndir, sem síðar koma fram í Emil. En
hinn mikli kennari hans var þó náttúran
sjálf, sem hann elskaði frá bernsku. I
skauti hennar fann hann frið og sælu,
aðeins þar veittist honum næði til þess
að spinna draumavef sinn.
Brátt liðu þessir sæludagar Rousseaus.
Frú De Warens tók sér annan elskhuga,
svo að honum varð ofaukið. Fór hann
nú félítill til Parísar 1741 til þess að
freista gæfunnar. Hann hafði fundið upp
nýja nótnaskrift og lagði hana fyrir Vís-
indafélagið í París, sem taldi hana ekki
hafa hagnýtt gildi.
Samkvæmissalir Parísar, sem rnennta-
menn sóttu, stóðu Rousseau opnir og
kynntist hann þar mörgum helztu
menntamönnum Frakklands, svo sem
Diderot og d’Alembert, og ýmsum frúm
af háaðlinum, sem reyndu að greiða götu
hans. Var hann m. a. 18 mánuði einka-
ritari franska sendiherrans í Feneyjum og
rækti það starf prýðilega, en sendiherrann
var hinn mesti gallagripur og flæmdi
Rousseau úr stöðunni. Eftir þetta fór
hann aftur til Parísar og átti fullt í fangi
með að vinna fyrir sér. Þá kynntist hann
starfsstúlku á matsöluhúsi, þar sem hann
borðaði. Idét hún Thérése Le Vasseur,
af alþýðufólki, fákunnandi og vangefin.
Tóku þau brátt upp sambúð og varð hún
síðan lífsförunautur hans. Rousseau
kvæntist henni 1768 og lifði hún hann
lengi. Hún dó árið 1801.
Rousseau er í hópi þeirra mikilmenna
(Goethe, Heine o. fl.), sem bregst mann-
vit til þess að velja sér konu, sem þeim er
samboðin. Theresa var nær ólæs og óskrif-
andi, þekkti engan tölustaf, kunni ekki
mánaðatalið, þekkti ekki á peninga. Auk
þess hafði hún ýmsa skapbresti, var þvað-
urgjörn og ósannsögul. En hún dáði
Rousseau, þótt liún bæri ekkert skyn-
hragð á atgervi hans, og vildi húnum allt
til hæfis gcra. Rousseau talar ákaflega
vel um hana. Eftir að geðheilsa Rousseaus
bilaði og ofsóknarhræðsla tók að þjá hann,
var Theresa eina manneskjan, sem hann
bar óskorað traust til, en það bendir til
þess, að þessi vangefna kona hafi lagt
trúnað á sjúklegar ímyndanir hans. Hún
ól honurn 5 börn, en sakir vanhæfi henn-
ar og fátæktar þeirra lét hann þau öll á
munaðarleysingjahæli. Iðraðist Rousseau
þess mjög síðar, enda hefur þessi verkn-
aður varpað svörtustum skugga á rninn-
ingu hans. Hann reynir oft að afsaka og
réttlæta þennan verknað, en samvizkubit
hans er augljóst. Hann hafði að vísu
nokkrar afsakanir: fátækt og vanhæfi
Theresu og tíðarandann. Viðhorf manna
við óskilgetnum börnum og mæðrum
þeirra var allt annað þá en það er nú,
enda kveðst Rousseau hafa gripið til þessa
úrræðis m. a. til þess að firra Theresu
smán og í fullvissu þess, að börnin fengju
betra uppeldi á hælinu en þau væru fær
um að veita þeim. Á þessum tíma var
algengt í París, að alþýðufólk léti óskil-
getin börn sín á munaðarleysingjahæli.
Jafnvel aðalsfólk bar stundum út óskil-
getin börn sín á sama hátt og Rousseau.
Frægt dæmi þess var d’Alembert. Móðir
hans, sem var af háaðlinum, lét hann
nýfæddan á munaðarleysingjahæli.
D'Alembert hlaut góða menntun og varð
einn frægasti vísindamaður samtíðar
sinnar. Svo illa sem þessi verknaður
Rousseaus kemur við okkur nútímamenn,
verður að játa, að ef hann hefði verið
venjulegur maður og ekki gerzt boðberi
nýrra uppeldiskenninga, hefði þetta til-
tæki hans ekki valdið mikilli hneykslun.
Rousseau er nú orðinn 37 ára. Hann er
sístarfandi, en skortir þó þrótt til þess að
keppa að ákveðnu markmiði. Hann er
í fyllsta skilningi sjálfmenntaður maður,
einfari, sem sækir á langmið sín án leið-
sögu annarra. Allt, sem hann lærði sér
til gagns, nam hann á þann hátt, að hann