Andvari - 01.06.1963, Page 12

10
SÍMON JÓH. ÁGÚSTSSON
ANDVARI
uti viS náttúruskoðun og jurtasöfnun, á
rnilli þess sem hann las, iðkaði hljóðfæra-
slátt og vann að síÖasta ritverki sínu,
Dagdraumunum. Hann lézt skyndilega
hinn 2. júlí 1778 úr heilablæðingu. Árið
1794 voru líkamsleifar hans fluttar með
mikilli viðhöfn í Panthéon í París, veg-
legt grafhýsi, þar sem margir afreksmenn
Frakka hvíla. Og Genf, fæðingarborg
hans, hefur fyrir löngu tekið hinn mikla
son sinn í sátt og heiðrað minningu hans
með því að kenna við hann merkustu
uppeldisfræðastofnun sína.
Dómum um Rousseau sem rnann hef-
ur löngum skotið í tvö horn. Sumir hafa
líkt honum við hclga menn og dulspek-
inga Austurlanda (Romain Rolland o. fh),
en aðrir talið hann „þorpara" og „hinn
versta mann“ („a rascal“ „and a very
bad man“. Dr. Johnson). Jafnvel enn í
dag er erfitt að kveða upp réttan dóm um
Rousseau, því að persónuleiki hans var
margslunginn og stórbrotinn og bjó yfir
miklum andstæðum. Enginn vafi leikur
samt á því, að borgaralegu siðgæði hans
var í ýmsu áfátt, hann var of mjög á
valdi hvata sinna og tilfinninga og leiddi
það á sumum sviðum til siSferðilegs
ístöðuleysis. Hann var fremur veiklund-
aður en vondur. Ilume hittir naglann á
höfuðið, þegar hann lætur sér ekki nægja
að líkja Rousseau við nakinn mann, hcld-
ur mann, sem skinnið hefur verið flegið
af. Þcssi rnikli tilfinningamaður var ekki
að sarria skapi fágaður, nokkuð skorti
stundum á nærgætni hans og háttvísi.
En þetta er ekki nerna hálf sagan. Á
hinn hóginn hafði Rousseau til að bera
mikla óeigingirni, andlegt hugrekki og
sjálfstæði. Hann hafnaði af ráSnurn hug
svo til öllum veraldargæðum, vegtyllum
og auðæfum. Hann hefði getað orðið
stórauðugur maður af ritum sínum, en
vann fyrir sér með því að afrita nótur og
hjó stundum við mestu fátækt. Hann
ritaði jafnan undir fullu nafni og þorði
að taka á sig hatur og ofsóknir, sem rit
hans bökuðu honum. Aldrei skrifaði hann
staf til þess að þókknast öðrum mönn-
um, hvorki aðdáendum sínum, hinurn
stóra og alþjóðlega lesendahóp sínum, né
þeim, sem með völd fóru í Frakklandi
og Sviss. AS þessu leyti er hann hrein-
hjartaður baráttumaður, sem sveik aldrei
hugsjónir sínar. Hann þorði að standa
einn móti öllum og brast aldrei þor til
þess að segja það, sem honum bjó í brjósti,
við hvern, sem hann átti, og hvernig, sem
á stóS.
Sumir hafa gert mikið úr því, að
Rousseau hafi skort viljaþrek. En þetta
er ekki rétt almennt. Á surnum svið-
um hafði hann til að bera mikið þolgæði.
Rit hans eru stórvirki, sem krafizt hafa
jötunmáttar viljans og þaS því fremur
sem hann þjáðist öll starfsár sín af kvala-
fullum sjúkdómi, sem hamlaði starfsgetu
hans. Rousseau hefði meS engu móti
getaS afkastað jafnriiiklum og merkum
ritverkum á tiltölulega fáurn árum, ef
hann hefði ekki veriS gæddur frábæru
viljaþreki. Hann kemst að orði um rit-
störf sín eitthvað á þessa lund: Handrit
mín, öll útstrikuð, útpáruð, með ótal inn-
skotum og leiðréttingum, svo að þau eru
nær ólæsileg, bera vitni því rnikla erfiði,
sem þau hafa kostað mig. — Sem betur
fór, vann Rousseau ekki fyrir gýg, því
að hann er einn þeirra höfunda, sem
breytti handritum sínum yfirleitt til
stórra bóta.
Loks segja sumir: Rousseau hafði ein-
ungis viljaþrek til þess að vinna að því,
sem honum var að skapi, hann gat aldrei
unnið að því, sem honum var ógeSfcllt.
En ef slikur mælikvarði er lagður á vilj-
ann, er hætt við, að ýmsir mestu afreks-
menn mannkynsins, vísindamenn, lista-
menn og menningarfrömuðir, lendi í