Andvari - 01.06.1963, Page 83

SIGFÚS HAUKUR ANDRÉSSON:
Verzlun sölunefndar á Eyrarbakka
árin 1791-95
Við afnám hinnar konunglegu, ís-
lenzku einokunarverzlunar árið 1788,
komst verzlunin á Eyrarbakka í hendur
Diederich Christian Petersen, sem starfað
hafði við íslenzku verzlunina í 17 ár og
þar af síðustu 4 árin sem kaupmaður kon-
ungsverzlunarinnar á Eyrarbakka. Fékk
hann verzlunareignirnar þar á staðnum
ásamt tveimur fiskverkunarhúsum í Þor-
lákshöfn og Selvogi með álíka kjörum og
aðrir fyrrverandi starfsmenn konungs-
verzlunarinnar sættu, sem hófu verzlun
á eigin spýtur þetta ár, á hinum ýinsu
höfnum landsins.
Þessi kjör voru í aðalatriðum þannig,
að kaupmennirnir fengu húsin og það,
sem þeim fylgdi af innanstokksmunum og
áhöldum, fyrir Vi hluta nafnverðs og fyrir-
liggjandi innfluttar vörur með 20% af-
slætti rniðað við útsöluverð þeirra sam-
kvæmt verðlagsákvæðum konungsverzl-
unarinnar frá 1776. Auk þess fékk hver
kaupmaður ákveðna peningaupphæð að
láni, sem skyldi, ásamt verzlunareignun-
um, borgast vaxtalaust á 10 árum, og áttu
afborganir að hefjast árið 1790. Loks
fengu kaupmenn skip konungsverzlun-
arinnar með mjög vægum kjörum. Skyldi
kaupverð þeirra borgað vaxtalaust á 6
árum og afborganir hefjast þegar í lok
ársins 1788, en væru skipin notuð til
fiskveiða við ísland 2 mánuði á sumrin,
fengu eigendurnir fyrir það verðlaun úr
konungssjóði, scm nægðu fyrir árlegum
afborgunum. Þeir urðu aðeins að tryggja
skipin árlega, því að konungur átti fyrsta
veðrétt í þeim, ásamt öllu öðru, sem kaup-
menn áttu eða eignuðust, meðan þeir
voru í skuld við konungssjóð.1
Það frávik var í kjörum Petersens frá
því, sem hér hefir verið lýst, að hann tók
við húsum Eyrarbakkaverzlunar fyrir
helming nafnverðs2 gegn því, að fá um-
ráð yfir verzluninni þegar í byrjun ársins
1788, í stað þess að aðrir kaupmenn fengu
ekki verzlanirnar fyrr en þá um sumarið.
Kaupverð eigna Eyrarbakkaverzlunar
nam, ásamt peningaláni því, er Petersen
var veitt, tæpum 23000 ríkisdölum og
kaupverð duggu og skútu, sem hann fékk
einnig, nam samtals tæpum 4000 ríkis-
dölum. Hafði Petersen lítið annað að
setja að veði fyrir þessum upphæðum en
þær eignir, sem hann tók við, þar eð
hann var fremur fátækur maður, eins og
flestir aðrir kaupmenn konungsverzlun-
arinnar, og ekki átti hann heldur kost á
neinum ábyrgðarmönnum. Levetzow
stiftamtmaður og fleiri áhrifamenn töldu
hann á hinn bóginn dugandi mann, enda
þótti það ekki á færi neins aukvisa að
taka við verzlunarrekstri á Eyrarbakka,
því að bæði voru hafnarskilyrði þar erfið
og verzlunarsvæðið hið víðáttumesta og
fjöhnennasta á landinu.
Til Eyrarbakka sóttu menn verzlun úr
6