Andvari - 01.06.1963, Page 85

AÍÍDVAHI
VERZLUN SÖLUNEFNDAR Á EYRARBAKKA ÁRIN 1791—95
83
stiftamtmaður og Steindór Finnsson
sýslumaSur fóru þess á leit árið 1793, að
Þorlákshöfn yrði gerð að sérstökum verzl-
unarstað, tók rentukammerið því fjarri
að undirlagi sölunefndar. Var því svarað,
að engar sannanir hefðu fundizt fyrir
þeirri skoðun stiftamtmanns, að Þorláks-
höfn hefði einhverntíma verið talin sér-
stök verzlunarhöfn, heldur hefði þessi
staður aðeins verið fiskverkunarstöð undir
Eyrarbakkahöfn eins og hann væri enn.
Engin þörf virtist heldur á því, að sett
væri upp verzlun í Þorlákshöfn, því að
þaðan væri tiltölulega skammt til Eyrar-
bakka og ekkert því til fyrirstöðu, að
menn þaðan og úr nærsveitum sæktu
verzlun til Eyrarbakka eins og aðrir íbúar
verzlunarsvæðisins.5
Þótt Petersen kaupmanni tækist að fá
umráð yfir öllum eignum Eyrarbakka-
verzlunar og verða þannig að mestu einn
um alla verzlun á Suðurlandsundirlend-
inu, var aðstaða hans samt að ýmsu leyti
erfið. Hann mun raunar enn um þetta
leyti hafa verið maður á bezta aldri, en
hafði fyrir stórri fjölskyldu að sjá, og
verzlunin á Eyrarbakka krafðist mikils
rekstrarfjár. Peningalán það, er hann
fékk hjá sölunefnd, þegar hann byrjaði
verzlunina, nam aðeins 2000 ríkisdölum
og hrökk sú upphæð skammt fyrir inn-
kaupum á nauðsynlegum vörum til svo
tiltölulega stórrar verzlunar, sem Eyrar-
bakkaverzlun var, þótt eitthvað af vörum
væri þar fyrirliggjandi. Hann varð því
þegar í byrjun að taka einhver lán hjá
kaupsýslumönnum í Altona og Kaup-
mannahöfn, en á þessum tímum voru slík
lán yfirleitt ekki veitt með sérlega hag-
stæðum kjörum. Petersen átti líka hvorki
kost á ábyrgðarmönnum né hafði neinar
eignir til að setja að veði fyrir lánum, því
að samkvæmt samningi hans við sölu-
nefnd, átti konungssjóÖur fyrsta veðrétt í
öllum eignum hans. Einu lánin, sem hann
hafði því yfirleitt möguleika á að verða
sér úti um, voru hin svonefndu sjóveðlán,
gegn sérstöku veði í skipi og farmi. Þessi
lán voru ekki aÖeins veitt gegn háum
vöxtum og jafnvel með afföllum, heldur
skyldu þau endurgreidd jafnskjótt og
skipið kæmi með farm frá Islandi, ella
átti lánveitandinn skýlausa kröfu á farm-
inum, og skipinu, ef farmurinn hrökk ekki
fyrir skuldinni. Neyddist Petersen því
jafnan til að hraða sem mest sölu þeirra
vara, sem hann fékk frá íslandi, án tillits
til þess, hvort verð það, sem honum bauðst
fyrir þær, var hagstætt eða ekki.
Viðskiptahættirnir á íslandi gerðu það
og bráðnauðsynlegt kaupmönnum, að hafa
allmikið rekstrarfé til umráða. Verzlunin
við landsmenn var þvínær eingöngu vöru-
skiptaverzlun, og varð niðurstaðan oftast
sú, að kaupmenn áttu meira eða minna
útistandandi hjá landsmönnum. Fór það
svo eftir skilvísi manna, efnahag og ár-
ferði, hversu skuldirnar greiddust. Ár-
ferði var raunar sæmilegt á íslandi fyrstu
ár fríhöndlunarinnar. En þegar á það er
litið, hve þá var skammt liÖið frá Móðu-
harðindunum, sem gert höfðu mjög mik-
inn usla á Suðurlandsundirlendinu ásamt
jarðskjálftunum, sem sigldu í kjölfar
þeirra, er það augljóst, að hagur bænda
þar hefir veriÖ ærið misjafn, þegar Peter-
sen byrjaði verzlun sína, og einnig af
þeim ástæðum hefir hún reynzt honum
erfiðari viðfangs en annars hefði þurft að
vera.
Sölunefnd, sem fylgjast átti með hag
kaupmanna og viðgangi fríhöndlunarinn-
ar, virðist ekki hafa orÖiÖ kunnugt um
erfiðleika Petersens fyrr en í árslok 1790.
Hann greiddi þá að vísu fyrstu afborgun
sína af verzlunareignunum á Eyrarbakka,
eins og honum bar og hafði lokið helmingi
afborgananna af skipunum með fiskveiði-
verðlaunum þeim, er hann hlaut fyrir að
láta þau stunda veiðar um tveggja mánaða