Andvari - 01.06.1963, Page 91

ANDVAKI
VERZLUN SÖLUNEFNDAR Á EYRARBAKKA ÁRIN 1791—95
89
verulega. Við þessar aðstæður hafi lausa-
kaupmenn gert sig mjög heimakomna í
Þorlákshöfn og Selvogi og náð til sín
miklu af fiski, sem Eyrarbakkaverzlun
hefði átt kost á og getað selt með góðum
hagnaði, aðeins ef verzlunin hefði verið
rekin með nægum þrótti. Oll verzlun
lausakaupmanna á þessum stöðum væri
líka ólögleg, og þeir hafi meira að segja
gengið svo langt að leggja upp vörur
sínar hjá sumum bændum og láta þá
annast útsölu á þeim, þótt bændum
væri algerlega bönnuð slík verzlun. Tho-
dal kvað örugglega hægt að reka verzlun
á Eyrarbakka með góðum hagnaði, væri
það gert á réttan hátt og með nægu fjár-
magni, því að þessi verzlunarstaður væri
einn hinna hagkvæmustu á Islandi. Hann
taldi því, að sölunefnd ætti að reka verzl-
unina á þennan hátt og láta Petersen
stjórna henni sem faktor eftir nákvæmu
erindisbréfi. Myndi hann áreiðanlega
leggja sig allan fram í þessu starfi í von
um að fá verzlunina aftur til eignar, er
skuld hans hefði unnizt upp, og þannig
bjargaðist líka hann og fjölskylda hans
frá því að komast á vonarvöl.
Aðalrimman innan sölunefndar út af
þessu máli virðist hafa staðið milli Tho-
dals og C. U. D. Eggers, prófessors, sem
einnig taldi sig vel kunnugan málefnum
Islands og var alveg andvígur konungs-
verzlun í hvaða mynd sem var. Taldi
hann líka, að slíkur verzlunarrekstur væri
algerlega utan verksviðs sölunefndar, sem
hefði auk þess enga ástæðu til að hlífa
Petersen. Hölluðust aðrir nefndarmenn
á sveif með Eggers, en sá þeirra, sem
mátti sín mest í fjármálastjórn ríkisins,
Ernst Schimmelmann greifi, lagði þó til,
að farið yrði að tillögum Thodals, ef ekki
fengist neinn einkaaðili til að kaupa eign-
irnar fyrir viðunanlegt verð og reka verzl-
unina. Þegar nefndarmenn höfðu skilað
skriflegum álitsgerðum um málið, var það
sent fjármálastjórninni til athugunar 4.
marz 1793,10 og að undirlagi hennar var
ákveðið með konungsúrskurði 15. sama
mánaðar, að Eyrarbakkaverzlun skyldi
fyrst um sinn rekin á vegum sölunefndar
undir sérstakri yfirstjórn Thodals.11
Schimmelmann mun hafa átt mestan
þátt í þessum málalokum, og eðlilegt hef-
ir þótt að fela Thodal framkvæmd þessa
verzlunarfyrirkomulags af hálfu sölu-
nefndar, þar eð hann hafði barizt svo
rnjög fyrir því að það yrði reynt. Sá var
þó hængur á, að hann hafði vart þá
reynslu í verzlunarrekstri, sem þurft
hefði, auk þess sem hann var hálfáttræð-
ur um þetta leyti og því að sjálfsögðu
með þverrandi starfsþrek. Á hinn bóg-
inn var hann þaulkunnugur verzlunar-
málum íslands eftir 15 ára stiftamt-
mannsstörf þar í landi, en í því embætti
hafði hann haft mikil afskipti af verzl-
uninni. Árið 1787 tók hann svo sæti í
sölunefnd sem eftirmaður Jóns Eiríks-
sonar og hafði þannig kynnzt ýmsum
fleiri hliðum verzlunarmálanna.
Svo var til ætlazt, að Thodal hefði sam-
ráð við samnefndarmenn sína um verzl-
unarreksturinn, enda voru öll bréf varð-
andi hann skrifuð í nafni nefndarinnar
í heild. Mátti nefndin nota það fé í þessu
skyni, sem þurfa þætti, og var verzlunin
allvel birgð að nauðsynjum sumarið 1793
nema helzt tirnbri, sem menn hafði þá í
langan tíma skort meira en nokkra aðra
vöru. Samkvæmt tillögu Thodals var
Petersen gerður verzlunarstjóri sölu-
nefndar á Eyrarbakka, og fluttist hann
þangað með fjölskyldu sína sumarið 1793.
En þegar til kom, þótti ekki á það hætt-
andi að fela honum starfið einum, heldur
skyldi hann hafa meðstjórnanda, og var
til þess valinn Árni Jónsson kaupmaður í
Grindavík. Árni hafði áður verið undir-
maður Petersens við konungsverzlunina á
Eyrarbakka, en síðan reynt að fá leyfi til