Andvari - 01.06.1963, Síða 112

110
ARNÓR HANNIBALSSON
ANDVARl
lega eins við sömu aðstæður. Ef ljós fell-
ur á sjónhimnuna, þá veldur það sjón-
skynjun. Dæmi um skilyrðislaus við-
brögð er einnig öll þau flóknu viðbrögð,
sem eiga sér stað við meltingu, blóðrás,
störf kirtla o. s. frv. Skilyrðislaust við-
bragð er þannig einkenni hverrar teg-
undar fyrir sig, árangur samskipta um-
bverfis og tegundar um þúsundir og
milljónir ára.
Skilyrðislaus viðbrögð eru því blind —
þau eiga scr stað í ákveðnum taugaþráð-
um og stjórnast ekki af meðvitund manns-
ins. Sama áreiti hefur alltaf í för með
sér sama viðbragðið. Þessi kenning físíó-
lógíunnar um skilyrðislaus viðbrögð er
undirstaða alls þcss scm sálarfræðin segir
um eðlishvatir.
Skilyrðisbundið viðbragð er flóknara
fyrirbrigði en bið skilyrðislausa og ein-
kennist fyrst og fremst af eftirfarandi:
Skilyrðisbundið viðbragð er tilviljunar-
kennd, tímabundin tengsl milli um-
bverfis og líkama. Þau kvikna og bverfa
án afláts allt líf hvers líkama. Þau eiga
sér ekki stað í neinum fastákveðnum
taugaleiðum.
Skilyrðisbundið viðbragð myndast á
grundvelli skilyrðislauss viðbragðs. Mik-
ill hluti af tilraunum Pavloffs með hunda
var einmitt til þess gerður að rannsaka
skilyrðisbundin viðbrögð.
Til þess að skilyrðisbundið viðbragð
myndist þarf hlutlaust áreiti að falla
saman við skilyrðislaust áreiti. Ein af
tilraunum Pavloffs til að fá fram skil-
yrðisbundið viðbragð var t. d. gerð
þannig: Tilraunadýrinu (hundi) er sýnd-
ur kjötbiti, og kemur þá þegar vatn fram
í munn bonum (skilyrðislaust viðbragð).
Sérstakur útbúnaður var hafður til þess
að mæla aukningu munnvatnsins í dropa-
tali til þess að fylgjast með styrkleika
viðbragðsins. Um leið og skilyrðislausa
viðbragðið á sér stað er hringt bjöllu,
kveikt Ijós, bundinum sýnd mynd af
bring eða sporbaug o. s. frv. (hlutlaust
áreiti). Sé þetta endurtekið nokkrum
sinnum, kemur að því fyrr en varir, að
bundurinn væntir kjöts, og kemur vatn
fram í munn honum þegar hann heyrir
bjölluna bringja. Þannig hefur festst í
taugakerfi hans sérstakt viðbragð við bjöll-
unni, sem kallað er skilyrðisbundið við-
bragð. Skilyrðislausa áreitið (kjötbitinn)
er hér kallað styrking, þar sem það styrk-
ir eða festir skilyrðislausa viðbragðið í
taugakerfi hundsins á grundvelli þess
skilyrðislausa.
Taugaleiðir þær, sem viðbragðið fer
eftir, kallaði Pavloff greini, analísator,
vegna þess að hann fremur greiningu,
analís, á hinum ytri áreitum, en sú grein-
ing er skilyrði fyrir svarhreyfingu ein-
hvers líffæris við áreitinu. Greinirinn er
settur saman úr þremur hlutum: 1. Skyn-
færi (reseptor) það, sem áreitið ertir, 2.
Taugaþræðir, sem liggja frá skynfærinu
til heilans, 3. Stöð í heilanum, sem tauga-
boðið berst til. Sú leiðin, sem stjórnar
andsvarinu, skiptist einnig í þrennt: 1.
Heilamiðstöð, 2. Taugaþráður frá henni
til 3. líffæris, sem boðin berast til. Þenn-
an hluta viðbragðsins kallaði Pavloff
hinn efferenta hluta. Idann og greinirinn
nefnast einu nafni viðbragðaboginn.
Mikilvægasti bluti hans er heilinn.
Enda þótt viðbragðakenning (reflexo-
lógía) Pavloffs beini athyglinni fyrst og
fremst að taugaviðbrögðunum sjálfum,
þá leggur Pavloff stöðugt mikla áherzlu
á það í ritum sínum, að bér sé ekki að-
eins um hreina taugastarfsemi að ræða,
heldur tengsl líkamans við umhverfið.
Með kenningu sinni um analísatorana
þóttist Pavloff endanlega hafa afsannað
kenningu hins fræga þýzka físíólogs Jó-
hannesar Múllers um innri orku tauga-
kerfisins (hin svokallaða físíólógíska hug-
hyggja). Þóttist Pavloff hafa fært sönnur